İSSN 2079-4150
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
KİTABXANAÇILIQ-İNFORMASİYA FAKÜLTƏSİ
KİTABXANAŞÜNASLIQ
VƏ
BİBLİOQRAFİYA
Elmi-n
əzəri, metodik və təcrübi jurnal
№2 (35) * 2014
Az
ərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya
Komissiyası Rəyasət Heyətinin 2010-cu il 30 aprel tarixli (protokol
№10-R) qərarı ilə təsdiq olunmuş
1997-
ci ilin oktyabrından çıxır
BAKI - 2014
KBT – 78
K 73
T
əsisçi və baş redaktor: professorXəlil İSMAYILOV
REDAKSİYA HEYƏTİ:
1. Pr
ofessor Abuz
ər XƏLƏFOV
2. Professor
Zöhrab ƏLİYEV
3. Professor
Bayram ALLAHVERDİYEV
4. F.e.d. Ayb
əniz ƏLİYEVA-KƏNGƏRLİ
5.Professor K
ərim TAHİROV
6.DosentKnyaz ASLAN
7.Dosent
Nadir İSMAYILOV
8.Dosent Sevda X
ələfova
9.
Tamella İSMİXANOVA
10.M
ələk HACIYEVA
11 .R
əşad QARDAŞOV Məsul katib:
K 73
Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi-nəzəri, metodik və təcrübi
jurnal. –B.: Müt
ərcim, 2014. - №2 (35). ---s.
Redaksiyanın ünvanı:
AZ-
1073/1. Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov küçəsi 23,
2 №-li tədris korpusu, IV mərtəbə, Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsi,
“Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya” jurnalının redaksiyası
Telefon: 510-17-60
© “Kitabxana
şünaslıq və biblioqrafiya”, 2014
İSSN 2079-4150
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ
АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
БАКИНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
БИБЛИОТЕЧНО-ИНФОРМАЦИОННЫЙ ФАКУЛЬТЕТ
БИБЛИОТЕКОВЕДЕНИЕ
И
БИБЛИОГРАФИЯ
Научно-теоретический,
Методический и практический журнал
№2 (35) * 2014
Утвержден решением Президиума Высшей Аттестационной
Комиссии при Президенте Азербайджанской Республики от 30
апреля 2010 года (протокол № 10-R)
Выходит с октября 1997 года
БАКУ – 2014
ББК – 78
K 73
Учредитель и
главный редактор: профессор Халил ИСМАИЛОВ
РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ
:
1.
Профессор Абузар Халафов
2.
Профессор Зохраб Алиев
3.
Профессор Байрам Аллахмердиев
4.
Д.ф.н. Айбениз Алиева-Кенгерли
5.
Профессор Керим Тахиров
6.
ДоцентКнязь АСЛАН
7.
Доцент Надир Исмаилов
8.
Доцент Севда Халафова
9.
Тамелла Исмиханова
10.
Мелек Гаджиева
11.
Рашад ГАРДАШОВ Ответственный секретарь
K 73
Библиотековедение и библиография: Научно-теоретический, мето-
дический и практический журнал. –Б., Мутарджим,2014. - №2 (35). ---s.
Адрес редакции:
AZ-
1073/1 г.Баку, ул. Захида Халилова 23,
учебный корпус №2, этаж IV, Библиотечно-информационный
факультет, редакция журналa
«Библиотековедение и библиография»
Тел.: 510-17-60
©
«Библиотековедение и библиография», 2014
İSSN 2079-4150
MINISTRY OF EDUCATION
OF AZERBAIJANREPUBLIC
BAKU STATE UNIVERSITY
LIBRARIANSHIP AND INFORMATION DEPARTMENT
LIBRARIANSHIP
AND BIBLIOGRAPHIY
Scientific and theoretical, methodical and practical journal
№2 (35) * 2014
Approved by the decision of the Presidium of the Supreme
Attestation Commission Under the President of the Republic of
Azerbaijan from 30 April 2010 (protocol № 10-R)
Publishing since October 1997
BAKU – 2014
LBC – 78
K 73
Founder and editor inchief:professor Khalil ISMAILOV
EDITORIAL BOARD:
1.Professor Abuzar Khalafov
2.Professor Zohrab Aliyev
3.Professor Bayram Allahverdiyev
4.Ph.D. Aybeniz Aliyeva Kengerli
5.Professor Kerim Tahirov
6.Docent Knyaz ASLAN
7.Docent Nadir Ismailov
8.Docent Savda Khalafova
9.Tamella Ismihanova
10.Melek Hajiyeva
11 Rashad GARDASHOV Executive secretary
K 73 Librarianship and bibliography: The scientific-theoretical, methodical
and practical journal, –B., Mutarjim, 2014. -
№2 (35). ---s.
Editorial address:
AZ-1073/1, Baku, st. Zahid Khalilov, 23, an educational building
№2,
Floor IV, Librarianship and information depertment?
Edition of “Librarianship and bibliography” journal;
Tel.: 510-17-60
© “Librarianship and bibliography”, 2014
MÜNDƏRİCAT
X.İsmayılov
S.X
ələfova
S.Mustafayeva
U.Manafova
A.Əliyev
N.İsmayılov
F.Nazim qızı
R.Qardaşov
İ.Əliyeva
E.M
əmmədov
N.İsmayılova
F.Əsgərov
Z.Rzayeva
S.Hacıyeva
Kitabxana resurslarından istifadənin təşkilində
informasiya-
kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi
(Milli kitabxananın iş təcrübəsi
əsasında) .............................................
T
əhsil
sisteminin
informasiyalaşdırılmasında
informasiya v
ə kommunikasiya texnologiyalarının
əhəmiyyəti.............................
S
əhiyyə və tibb elmlərinə dair ədəbiyyatın
sisteml
əşdirilməsi........................................
Bakı Dövlət Univeristetinin Elmi kitabxanasının tədris
ədəbiyyatı
fondunun
komplektləşdirilməsinin
kompüterl
əşdirilməsi problemləri......................
AME-
nın İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun
əsas fəaliyyət istiqamətləri və
informasiya t
əminatı ............................
İnformasiyalaşdırılmış
cəmiyyət
şəraitində
kitabxanaçılıq
təhsilində
yüks
ək informasiya
texnologiyalarının
tətbiqi
istiqam
ətləri...............................
Ekologiya v
ə ətraf mühitin mühafizəsi üzrə cari
biblioqrafik v
əsaitlər sisteminin bəzi
xüsusiyy
ətləri..........................................
Müasir elektron kitabxanalarda onlayn sosial şəbəkə
texnologiyalarının tətbiqi mexanizmləri.......................
Sumqayıt şəhər kitabxanalarının sənəd informasiya
fondunun komplektl
əşdirilməsi
probleml
əri ...................................
L.Əliyeva
O.Ağamirzəyev
G.Balakişiyeva
D.M
əhəmmədli
N.Abdullayeva
A.Abdullayeva
Ş.Qənbərova
A.Hacıyeva
A.Şəhavətova
Biblioqrafik evristikanın nəzəri və metodiki
m
əsələləri...............................
İnformasiya menecmentinin bəzi
probleml
əri.......................................
Heyd
ər Əliyev irsinin kitabxanalarda tətbiqinin bəzi
m
əsələləri..........................................
Kitabxanalarda texnoloji prosesl
ər və
əməliyyatlar......................
Belarusiya
Milli
kitabxanası
–
kitabxana
innovasiyalarının mərkəzi kimi (Elmi ezamiyyətin
yekunları)...................................
Az
ərbaycan
Respublikasında
informasiya
m
ədəniyyətinin formalaşmasının müasir vəziyyəti və
perspektivl
əri............................................
Elçin Əfəndiyev irsi biblioqrafik mənbələrdə...........
Bibliometriyanın qanunları.............................................
Kitabxana-
informasiya
resurslarının
komplektl
əşdirilməsinin müasir istiqamətləri..........
СОДЕРЖАНИЕ
Х.Исмаилов
С.Халафова
С.Мустафаева,
У.Манафова
A.Aлиев
Н.Исмаилов,
Ф.Назим гызы
Р.Гардашов
И.Алиева
Э.Мамедов,
Н.Исмайлова
Ф.Аскеров
З.Рзаева,
С.Гаджиева
Л.Алиева
Пременение информационно-коммуникационных
технологий в организации использовании
библиотечных ресурсов (на основе опыта работы
национальной библиотеки)....................................
Значение информационно-коммуникационных
технологий в информатизации системы
образования.............................
Систематицизация литературы
по здравохранению и медицине....................................
Комплектование учебной литературы в научной
библиотеке БГУ...................................
Основные направления деятельностии
информационное обеспечение института
информационных технологий нана...............................
Применение информационных и коммуникационных
библиотечномделе..................................................
Некоторые особенности системы библиографических
пособий поэклоги и защитеокружающей
среды............
Механизм имплементации онлайнсоциальных
сетевых технологий
в современных цифровых
библиотеках..........................................
Проблемы комплектовании
фондовгородских
библиотек Сумгаита...................................
Теоритические и методологические проблемы
библиографической эвристики..................................
O.A
гамирзоев
Г.Балакишиева
Д.Магомедли
Н.Абдулааева
А.Абдуллаева
Ш.Гамбарова
А.Гаджиева
А.Шахаватова
Некоторые
проблемыинформационнойменеджмента......................
Роль общенацианального лидера Гейдара Алиева
в формировании национальной идеологии
библиотеках........................................
Технологические процессы и операции в
библиотекии...............................................
Национальная библиотека Беларуси
какцентрбиблиотечных инноваций...........................
Современное состояние и перспективы
формирования информационной культурыв
Азербайджанской Республике......................................
Наследия Эльчина Эфендиева в библиографических
наследиях..............................
Законы библиометрии..................................
Современные аспекты библиотечное
информационные ресурсов...............................
CONTENTS
K.Ismayilov
-
S.Xalafova
S.M.Mustafayeva
U.İ.Manafova
A.Aliyev
N.I.Ismaılov
F.Nazim gizi
R.Gardashov
İ.Aliyeva
E.Mammadov,
N.İsmayilova,
F.Asgarov
Z.Rzayeva,
S.Hajiyeva
Applying of information and communication
technologies in the organization of the use of library
resources (based on the experience of the national
library)………………….
Significance of information and communication
technologies in infromatization of education
system............................
Systematization of the literature on health and
medicine..........................
Acquisition of textbooks in the scientific library
of BSU……………………….
The main activities and information provision
of the institute of information technology
of anas..........................
The use of information and communication
technologies in libraries.................................
Some features of the system of bibliographic indexes
on ecology and environmental protection...................
The mechanizms of implementation online social
network technologies in modern digital
libraries........................
Problems acquisition of Sumgait
city libraries.......................................
L.Alieva
O.Agamirzoyev
G. Balakishiyev
D.Mahammadli
N.Abdullayeva
A.Abdullayeva
S.Gambarova
A.Hajiyeva
E.Shahavatova
Theoretical and methodalogical issuses of
bibliographic heuristics……………………….
Some problems information
management ............................
Some questions of application of theheritageofheydar
aliyev in libraries ...................
Technological processes and operations in
the libraries..........................
National library of belarusas acenter
oflibrary innovations………………..
Current state and prospects of formation of
information literacy in the Azerbaijan
Republic.................................
The heritage of elchin efendiyev in bibliographic
sources……………………….
Bibliometry laws............................
Modern aspects of library and information
resources........................
X
əlil İSMAYILOV
Əməkdar mədəniyyət işçisi
tarix elml
əri doktoru,
professor
KİTABXANA RESURSLARINDAN İSTİFADƏNİN TƏŞKİLİNDƏ
İNFORMASİYA-KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARININ
TƏTBİQİ
(Milli kitabxananın iş təcrübəsi əsasında)
Açar sözl
ər:kitabxana
resursları,milli
kitabxana,informasiya
texnologiyaları,beynəlxalq təcrübə
Ключевыe
слова:библиотчные
ресурсы,национальная
библиотека,
информационные технологии, междунородный опыт.
Keywords:library resources, the national library. information technology,
international experience
XX
əsrin axırlarında dünyada baş verən qlobal proseslər, o cümlədən,
SSRİ-nin dağılması, beynəlxalq aləmdə ümumi siyasi mühitin ciddi şəkildə
d
əyişməsinə və yeni giosiyasi vəziyyətin yaranmasına səbəb oldu. Bu
prosesl
ərin həyata keçirilməsində keçmiş SSRİ-nin tərkibində olan müttəfiq
respublikalar öz müst
əqilliklərini əldə etdilər. O cümlədən, Azərbaycan
Respublikası ikinci dəfə öz müstəqilliyini 1991-ci ildə qazanaraq, dünya
dövl
ətləri tərəfindən tanınmağa və diplomatik münasibətlər yaratmağa, dünya
birliyin
ə sistemli surətdə inteqrasiyasına geniş yol açdı. Azərbaycanın
müst
əqilliyinin möhkəmləndirilməsi və
dövl
ətçilik mənafelərinin
qorunmasında ölkənin zəngin iqtisadi potensialı və əlverişli giosiyasi mövqeyi
mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Dünya ölkələri ilə ikitərəfli siyasi münasibətlərin
qurulması iqtisadi, elmi-mədəni əlaqələrin inkişafına əlverişli şərait yaratdı.
Qarşılıqlı faydalı elmi əməkdaşlıq, siyasi münasibətlərin dərinləşməsi
respublikamızda ümumi inkişafa, xalqın rifah halının yaxşılaşmasına, siyasi
mühitin stabill
əşməsinə, dövlət quruculuğunun möhkəmləndirilməsinə öz
t
əsirini göstərir.
Hazırda cəmiyyətdə baş verən qlobal proseslər ictimai həyatın bütün
sfera
larına əhəmiyyətli dərəcədə öz təsirini göstərir. Əlbəttə bu proseslərin
h
əyata keçirilməsi və onu fərqləndirən əsas cəhətlərdən biri və ən başlıcası
c
əmiyyətin yaşaması və inkişaf etməsi üçün ilk növbədə informasiyanın
fundamental faktora çevirm
əklə və insanların şüuruna təsir göstərməsidir.
Vaxtil
ə cəmiyyətini inkişafını mütəxəsislər əsasən, maddi istehsalın
varlığı ilə əlaqələndiriblərsə, hazırki informasiya cəmiyyəti dövründə müxtəlif
növ informasiyalar
əldə etmədən mümkün olmadığını iddia edirlər. Qeyd
etm
ək lazımdır ki, hazırki dövrdə informasiya ictimai tələbat kimi yeni tələblər
ir
əli sürür və elə buna görə də informasiya müəssisələri kimi kitabxanaların
qarşısında çox mühüm vəzifələr qoyur. Bu vəzifələrin yerinə yetirilməsində
son ill
ərdə kitabxanalarda olduqca mütərəqqi iş prosesləri, yeni informasiya
texnologiyaları həyata keçirilir.
Dünyada baş verən kommunikasiya texologiyalarının artması,
informasiyanın oxuculara operativ olaraq çatdırılması, məsafədən asılı
olmayaraq xidm
ət göstərilməsi, elektron kataloqun yaradılması və bütövlükdə
informasiya bazalarının formalaşması, informasiya təminatının mötəbərliliyinə
imkan verir v
ə tələbatçıların informasiya tələbatına şərait yaradır.
Ənənəvi kataloq kartoteka sistemlərindən fərqli olaraq, elektron
kataloq vasit
əsilə dünya kitabxanalarında olan sənəd – informasiya fondları
haqqında məlumat əldə etmək imkanı yaranır, onların operativ axtarışı təmin
edilir.
Müasir kitabxana-informasiya sisteml
ərindən istifadə etməklə
t
ələbatçılar zaman və məkan problemi olmadan lazımi informasiyanı əldə
etm
ək məqsədilə, müasir tipli informasiya texnologiyalarından istifadə
etm
əklə bilavasitə yaşayış və iş yerlərindən dünyanın ən zəngin informasiya
fondlarına daxil olaraq özünə lazım olan informasiyaları operativ şəkildə əldə
edirl
ər.
Respublikamızda zəngin informasiya fonduna malik olan
M.F.Axundov adına Milli Kitabxana son illərdə məlumat- axtarış sistemlərinin
t
əşkili və istifadəsi üzrə olduqca mütərəqqi tədbirlər həyata keçirir. Görülən bu
müt
ərəqqi işlərin nəticəsi olaraq artıq demək olar ki, Milli Kitabxanada
informasiya kommunikasiya sisteml
əri işlək vəziyyətə gətirilmiş, kitabxana
veb saytı elektron kataloqu və elektron kitabxanası bir sıra problemlərin həlli
istiqam
ətində xeyli işlər görmüşdür. Bu gün bir məsələni xüsusi qeyd etmək
olar ki, artıq, məsafədən virtual kitab sifarişi sistemi tətbiq edilir.
Respublikamızın
Milli
Kitabxanasının
ən
başlıca
müv
əffəqiyyətlərindən biri də “Kitabxana işi haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanunun 7-ci maddəsinə müvafiq olaraq, M.F.Axundov adına
Dövl
ət Kitabxanasına Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 aprel
2004-cü il q
ərarı ilə “Milli kitabxana” statusu verilmişdir [1, 143].
Qeyd etm
ək lazımdır ki, kitabxanaya verilən bu mötəbər status
kitabxananın qarşısında duran vəzifələrin əhatəliliyini xeyli genişləndirmiş,
elmi-t
ədqiqat və informasiya təminatı sahəsindəki əməli fəaliyyətini xeyli
genişləndirmişdir.
Son ill
ərdə kitabxana işi sahəsində baş verən yeniliklər, xüsusilə,
informasiya texnologiyalarının tətbiqinin elektron kitabxana və elektron
kataloqların yaradılması Milli Kitabxanada həmişə yaradıcı şəkildə aparılmış,
kitabxana prosesl
ərinin avtomatlaşdırlması istiqamətində ilk addım atan
kitabxanalardan biri olmuşdur.
Bir m
əsələni qeyd etmək lazımdır ki, müstəqillik illərinin bir sıra
beyn
əlxalq təsnifatların Azərbaycana gəlməsi və respublikamızda fəaliyyətə
başlaması kitabxana-informasiya müəssisələrinin işinə xüsusi təkan verdi. Bu
t
əsnifatların başlıca məqsədi qrant vermək yolu ilə inkişaf etməkdə olan
ölk
ələrə yardım göstərməkdən ibarət idi. Həmin təsnifatlar kitabxana işinə
müsabiq
ə yolu ilə qrant ayırmaqla onların fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq
m
əqsədilə ilə ayrılırdı. Bu dövrdə, yəni müstəqilliyin ilk illərində Açıq
C
əmiyyət İnstitutu (SOROS fondu) qrantlar ayırmaqda xüsusi fəallıq
göst
ərirdi. Respublikamızda fəaliyyət göstərən respublika əhəmiyyətli dövlət
v
ə sahəvi kitabxanaların, kütləvi və uşaq kitabxanaları, hətta bir sıra kənd və
q
əsəbə kitabxanaları qrantlar udmuş, vəsait əldə etməklə öz kitabxanalarının
f
əaliyyətini təkmilləşdirmişdir. Milli Kitabxananın kollektiv qrantlar əldə
etm
əklə, öz işlərində xeyli yenilik və dəyişiklik etmişlər.
Milli Kitabxana avtomatlaşdırma işinə də xüsusi əhəmiyyət verməklə,
bir çox kitabxana-informasiya prosesl
ərinin yeni kommunikasiya
texnologiyaları ilə təmin edilməsi işində xüsusi fəaliyyət göstərirlər.
Milli Kitabxana son ill
ərdə texnologiyalarının tətbiqi ilə bağlı çox
mühüm t
ədbirlər həyata keçirmişdir. Bütün bunlar digər məsələlərlə, yanaşı
Milli Kitabxananın kitab fondunun formalaşmasına çox ciddi təsir
göst
ərmişdir.
Son ill
ərdə
respublikamızda
kitabxanaların
fəaliyyətini
ümumil
əşdirmək, uçot hesabat işlərinin təhlili kitabxanaların potensial
imkanlarını təhlil etməyə imkan verir. İstər statistika idarələrinin, istərsə də
kitabxanalara r
əhbərlik edən Nazirlik və baş idarələrin həyata keçirdiyi
statistik hesablamalar, informasiya orqanları kimi kitabxanaların kəmiyyət
göst
əriciləri haqqında fikir söyləməyə imkan verir.
Az
ərbaycan Respublikası Statistika Komitəsi son dövrlərdə bir sıra
samballı statistik məcmuələr hazırlayıb çap etdirmişdir ki, burada xalq
t
əsərrüfatının bütün sahələri o cümlədən, kitabxanaların fəaliyyəti ilə bağlı çox
mük
əmməl statistik məlumatlar geniş şəkildə şərh edilmişdir. Yeri gəlmişkən,
bir m
əsələni qabarıq şəkildə göstərmək lazımdır ki, Azərbaycanda fəaliyyət
göst
ərən bütün kitabxana şəbəkələri və sistemləri haqqında mükəmməl
m
əlumatların olmaması, müəyyən obyektiv və subyektiv maneələrin və
probleml
ərin həllində ciddi çətinliklər yaradır. Məsələn, eyni tipli
kitabxanaların bir-birindən fərqli istər fond, kadr təminatı, avadanlıqlar və
əşyalarla təminatı əsaslı şəkildə fərqlənir. Halbuki ərazi, oxucu, kitabxana
fondu, regionun f
ərqli və üstün cəhətləri mütləq nəzərə alınmalıdır. Çox
t
əəsüflər olsun ki, bəzən ərazisi oxucuların sayı, kitabxana fondu çox kiçik
olan kitabxanaların bu keyfiyyətləri nəzərə alınmadan vəsait qoyuluşu və digər
t
əminatlar üstünlüklər təşkil edir. Ona görə də bütün kitabxanaların, o
cüml
ədən, onların fondu, oxucuları, ərazisi, əhatə dairəsi və digər əlamətlər
öur
ənilməklə, xüsusi müşahidələr nəzərə alınmaqla respublikanın bütün
regionlarında kitabxanaların hərtərəfli posportlaşdırılması, statistik
ümumil
əşmələr aparılmalıdır. Əlbəttə, statistik ümumiləşdirmənin aparılması
daim diqq
ət mərkəzində olmuş bir sıra tədqiqatlar aparılmış və onların nəticə-
l
əri nəşr olunmuşdur. Son dövrlərdə Respublika Statistika İdarəsi ardıcıl
olaraq bel
ə tədqiqatlar aparmış və kitabxanaların inkişaf istiqamətlərini
statistik bülleten kimi çap etdirmişdir. Respublika Statistika Komitəsinin
2009-cu ild
ə çap etdirdiyi “Kitabxanaların fəaliyyəti haqqında” statistik
müayin
ənin nəticələri barədə statistik bülleten diqqəti daha çox cəlb edir.
“Kitabxanların fəaliyyəti haqqında” statistik müayinə Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 6 oktyabr 2008-ci il tarixli 3072 nömrəli sərəncamı
il
ə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya
sah
əsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” nın 2.1.8-ci
b
əndinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Statistika Komitəsinin
t
ərəfindən 2009-cu ilin sentyabr ayının 1-dən 10-dək keçirilmişdir.
Statistik müayin
ənin keçirilməsində əsas məqsəd əhaliyə göstərilən
kitabxana-informasiya xidm
ətinin səviyyəsinin yüksəldilməsi, kitabxana-infor-
masiya sah
əsində yeni texnologiyaların tətbiqi və istifadəsi nəticəsində onun
dünya standartları səviyyəsinə çatdırılması, elektron informasiya fondlarının
formalaşdırılması və virtual kitabxanaların inkişaf etdirilməsi, kitabxanaların
kadr t
əminatının yaxşılaşdırılması, habelə, fasiləsiz təhsilin təmin edilməsi
üçün şərait yaradılması istiqamətlərində aparılan işlərin vəziyyətini
öyr
ənməkdən ibarət olmuşdur. Bülletendəki məlumatlar 2009-cu ilin sentyabr
ayının 1-nə olan vəziyyəti, istifadəçilərə verilən kitab və digər informasiya
m
ənbələrinin, habelə, istifadəçilərin sayı, 2009-cu ilin birinci yarısına olan
v
əziyyəti əks etdirir. Bütün kitabxana şəbəkələri və sistemlərində olan
kitabxanalar müayin
ə ilə əhatə olunmuş kütləvi, uşaq, gənclər, elmi, elmi-
texniki v
ə digər ixtisaslaşdırılmış, həmçinin müəssisələrin nəzdində olan 8507
kitabxananın təxminən üçdə biri, yəni 2322-ci və ya 27,3%i şəhər yerlərində
6125-i v
ə ya 72,2%i kənd yerlərindədir [2, 87].
Əlbəttə, bu cür statistik ümumiləşmə demək olar ki, qaneedicidir. Belə
ki, Az
ərbaycanda yaşayan təxminən 9 milyon əhalinin 3 milyonundan çoxu
Bakı və digər respublika tabeliyindəki sahələrdə, qalan 6 milyonundan çoxu
is
ə kənd yerlərində yaşayır. Şəhər kitabxanalarında informasiya-
kommunikasiya texnologi
yalarının
təminatında
kənd yerlərindəki
kitabxanalar
ın kommunikasiya vasitələrindən daha zəngindir. Əlbəttə, belə
olan t
ərzdə şəhər yerlərində yeni texnologiyaların geniş tətbiq olunması,
kitabxana prosesl
ərinin avtomatlaşdırılması yeni kitabxana proqramlarının
t
ətbiqi daha çox məqsədə uyğundur. Bu baxımdan Axundov adına Milli
Kitabxanada kitabxana işini müasir tələblərini ödəmək imkanı daha çoxdur.
Milli Kitabxanada h
ələ 1975-ci ildən başlayaraq, kitabxana işinin
informasiyalaşdırılması ilə bağlı bir sıra tədbirlər həyata keçirilməyə
başlamışdır. Bu məqsədlə, Milli Kitabxanada mədəniyyət və incəsənət üzrə
elmi informasiya şöbəsi yaradılmışdır. Bu şöbə kitabxanaya daxil olan sahə
üzr
ə kitab, məcmuə, qəzet və jurnal məqalələri əsasında 1976-cı ildən etibarən,
informasiya göst
əricisi nəşr etməyə başlamışdır. Milli Kitabxanada son illərdə
elektron m
əlumat bazasını yaradılması istiqamətində xeyli işlər görülmüş, bu
m
əqsədlə “Analitik elektron məlumat bazasının təşkili” şöbəsi yaradılmış və
az bir müdd
ət ərzində xüsusi proqrama uyğun olaraq konkret tədbirlər həyata
keçirilir. Hazırda şöbədə 80-dan çox dövri mətbuatda verilən məqalələr sahələr
üzr
ə qruplaşdırılır, çeşidlənir və kitabxananın elektron kataloqunda
yerl
əşdirilir. Əlbəttə, bu xidmət növündən kitabxananın saytından istifadə
etm
əklə dünyada yaşayan bütün insanlar istifadə edə bilərlər. Hazırlanan bu
sistem, bu xidm
ət növü dövri mətbuat səhifələrində çap olunan bütün
m
əlumatların toplanaraq istifadəçilərə çatdırılır. Kitabxanada yaradılan
“Analitik elektron m
əlumat bazasının təşkili” şöbəsi avtomatlaşdırılmış
proqrama uyğun olaraq aparılır və 80 adda dövri mətbuatın materialları həmin
sistem
ə daxil edilir [3,121].
Dövri m
ətbuatda dərc olunan məqalələr bütün sahələr üzrə
qruplaşdırılaraq analitik təsvir edilir və iki dildə, rus və azərbaycan dillərində
elektron kataloqa daxil edilir. Hazırlanmış həmin materiallar elektron
kataloqda biblioqrafik yazıların VİRTUA proqramında, MARC-21 formatında
yazılaraq dünya informasiya sisteminə, bütün tələbatçılara ötürülür.
Bu sistem dig
ər sistemlərdən əsaslı şəkildə fərqlənir və VTLS proqramı
vasit
əsilə bütün mobillər Milli Kitabxana tərəfindən əldə edilmiş, sistemdə
komplektl
əşdirmə, kataloqlaşdırma tələbatçıların uçotu və qeydiyyatı və
m
əlumat axtarışı üçün xüsusi proqram OPAC fəaliyyət göstərir, həmçinin
dig
ər mobillərdən istifadə məqsədilə müəyyən hazırlıq işləri də aparılır. Milli
Kitabxanada t
ətbiq edilən VTLS proqramı ilə oxuculara xidmətlə bağlı
informasiya bazasının yaradılması üçün kompleks sistem yaratmağa imkan
verirdi.
Respublika Milli Kitabxanasında artıq 2006-cı ildən etibarən yeni
informasiya texnologiyaları vasitəsilə tələbatçılara kitabxana-informasiya
xidm
ətinin göstərilməsi müasir dünya təcrübəsinə uyğun yenidən qurulması
əsas vəzifələrdən biri kimi yerinə yetirilməyə başlanır. Artıq Respublika Milli
Kitabxanası ölkədə kitabxana proqramlarının tətbiq sahəsində aparıcı
mü
əssisələrdən biri kimi fəaliyyətə başladı. Bu fəaliyyət dəstəyi ilə yanaşı bir
sıra beynəlxalq təşkilatların maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilməyə başlandı.
“Maşınlaoxunan elektron kataloqun yaradılması” layihəsi əsasən, Avrasiya
Fondu, SOROS Fondu v
ə İRTCL – qrant verən təşkilatların maliyyə dəstəyi
hesabına həyata keçirilmişdir. Hazırda elektron kataloq vasitəsilə kitabxananın
(www.anl.az
) saytına girməklə fondda olan çap məhsulatı vasitəsilə istənilən
m
əlumatları əldə etmək mümkündür. Bütün məlumatlar MARC-21 formatında
fonda daxil edilir.
Milli Kitabxanada m
əlumat bazası yaradılarkən komplektləşmə zamanı
ədəbiyyat ayrı-ayrı sahələr üzrə fonda daxil edilir. İlk növbədə:
Fonda daxil olan yeni
ədəbiyyat;
Arxiv şöbəsində toplanmış və əks xronoloji ardıcıllıqla seçilən
ədəbiyyat;
Tamm
ətnli resursların biblioqrafik yazılarının tərtib edilməsi üçün
kitabxananın fondunda olan ədəbiyyat;
Ümumi fonda olan v
ə format üzrə düzülmüş rus dilində olan ədəbiyyat
[4, 32].
Bundan başqa məlumat bazasına azərbaycan və rus dillərində olan
ədəbiyyatın növlərinə görə biblioqrafik yazılar daxil edilir [4, 32].
Monoqrafiyalar
Seriya il
ə nəşr olunan monoqrafiyalar
Dissertasiyalar v
ə avtoreferatlar
Not – musiqi n
əşləri
Kartoqrafik n
əşrlər
Elektron resurslar
Bütün bunlarla yanaşı, məlumat bazasında digər xarici dillərdə olan
ədəbiyyat növlərinin bilioqrafik yazıları elektron kataloqa daxil edilir.
Az
ərbaycanda respublika səviyyəli kitabxanalar içərisində Axundzadə
adına Milli Kitabxana avtomatlaşdırılmış kitabxana-informasiya sistemlərinin
t
ətbiq edilməsinə demək olar ki, hələ 2000-ci illərdən başlamışdır. Belə ki,
Milli Kitabxanada h
əmin ildən ilk internet zalı və ilk tədris kursları məhz bu
kitabxanada yaradılmış, republikamızın kitabxana işçiləri üçün komputer
t
əlimi üzrə treyninqlər həyata keçirilmişdir. Əlbəttə bu kimi tədbirlərin həyata
keçirilm
əsi kitabxana ictimaiyyəti tərəfindən olduqca rəğbətlə qarşılanmış,
respublikanın digər kitabxanalarında xeyli kitabxana işçiləri bu tədbirlərə
qatılmışdır. Nəticədə Axundzadə adına Milli Kitabxanada yeni
texnologiyaların tətbiqi və proqramların mənimsənilməsi ilə bağlı xüsusi
kursların (treyninqlərin) keçirilməsi kitabxanaların işində xeyli canlanma
yaratmış, faktiki olaraq yeni kitabxana texnologiyasının öyrənilməsi,
m
əzmunu və tətbiq olunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb etdi. Bu mənada,
Milli Kitabxanada kitabxana proqramlarının tətbiqi ilə bağlı olduqca əsaslı
d
əyişikliklər baş verdi. Xüsusilə, bir məsələni qeyd etmək lazımdır ki, milli
ədəbiyyat fonda daha çox daxil olmağa başladı. Belə ki, bu dövrdə
Az
ərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzası ilə kitabxana işinə dair dövlət
əhəmiyyətli bir sıra sərəncamları oldu ki, burada ilk növbədə “Azərbaycan
kitabxanalarının fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında” sərəncamının
kitabxana f
əaliyyətinin müasir tələblər səviyyəsinə qaldırılması üçün
əhəmiyyətlidir. Bundan başqa, hələ 1996-cı ildə Azərbaycan höküməti
“Az
ərbaycan Respublikasında kitabxana işinin vəziyyəti və onun
yaxşılaşdırılması tədbirləri haqqında” qərar qəbul olunmuşdur. 1999-cu ildə
“Kitabxana işi haqqında” Qanun qüvvəyə minmişdir. Qanunun qəbul olunması
v
ə yuxarıda göstərilən sərəncamlarla yanaşı, Azərbaycan Respublikasının
Prezidentinin “Az
ərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata
keçirilm
əsi haqqında” 2004-cü il 12 yanvar və “2005-2006-cı illərdə
Az
ərbaycan dilində latın qrafikası ilə çapı nəzərdə tutulan əsərlərin siyahısının
t
əsdiq edilməsi haqqında” 2004-cü il 27 dekabr tarixli sərəncamlarına əsasən,
bu s
ərəncamlardan 3 il ərzində ümumi sayı 9 milyona yaxın ədəbiyyat nəşr
olunmuş və ölkə kitabxanalarına təqdim edilmişdir. Kütləvi halda latın
qrafikası ilə kitabların nəşr edilməsi kitabxana fondlarının qaydaya salınması
v
ə yerləşdirilməsində xeyli çətinliklər yaratmışdır. Belə olan tərzdə müasir
Az
ərbaycan cəmiyyətinin informasiya təminatının həyata keçirilməsində ölkə
kitabxanalarının tutduğu mühüm yer mədəniyyətin bu sahəsində informasiya
c
əmiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq, müasir texnologiyaların tətbiqini zəruri
edir. Odur ki, “Az
ərbaycan kitabxanalarının fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması
haqqında” sərəncamda birinci növbədə Azərbaycan Milli Kitabxanasının
modernl
əşdirilməsi, müasir informasiya texnologiyaları ilə təmin edilməsi və
maddi texniki bazasının möhkəmləndirilməsi ilə bağlı tədbirlər, plenium
hazırlanması və həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Əlbəttə, Respublika
Milli Kitabxanasında hələ müstəqilliyimizin ilk illərində bir sıra addımlar
atılmış, bir sıra konkret tədbirlər həyata keçirilmiş, ilk növbədə texnoloji
prosesl
ərin öyrənilməsi məqsədilə xüsusi treyninqlər vasitəsilə kadrlar
hazırlanmış, kitabxanada köhnəlmiş, əhəmiyyətini itirmiş, cırılmış və ya
lazımsız hala düşmüş ədəbiyyatlar fonddan çıxarılmışdır. Son illərdə Milli
Kitabxananın fonduna milli ədəbiyyatın daxil olmasının ildən-ilə artması,
kitabxananın ümumkitab fondunda milli ədəbiyyatın xüsusi çəkisinin xeyli
artımına səbəb olmuşdur. Belə ki, əgər 1994-cü ildə kitabxananın ümumi
fondunun 10-12%ni t
əşkil etdiyi halda, artıq 2004-cü ildə milli ədəbiyyat
fondun 25%ni, 2012-ci ild
ə 38%ni təşkil edirdi. [6, 166].
Milli kitab fondunun bu cür sur
ətlə artması kitabxana-biblioqrafiya
prosesl
ərinin avtomatlaşdırılması 2006-cı ilin may ayında Milli kitabxananın
veb saytının və elektron kataloqunun tədqiqatı ilə başlamışdır. 2006-cı ildən
Milli kitabxananın saytı vasitəsilə bir sıra beynəlxalq məlumat bazalarında –
ABŞ-ın Konqres Kitabxanasının və Rusiyanın Milli Dövlət Kitabxanasının
bazasında axtarış aparmaq imkanı əldə edilmişdir[6, 166].
Bir m
əsələni xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, son illərdə Milli
Kitabxananın strukturunda əsaslı dəyişikliklər aparılmış, mədəniyyət və turizm
idar
əsi tərəfindən təsdiq olunmuş yeni struktur və müasir tələblərlə səsləşən
şöbələr yaradılmışdır. “Elektron informasiya xidməti avtomatlaşdırma və
informasiya texnologiyaları”, “İnfrastrukturun təşkili və proqram təminatı”,
“Elektron resursların yaradılması”, “Analitik elektron məlumat bazası
yaradılması”, “Elektron kataloqun formalaşdırılmasına dəstək”, “Elektron
dissertasiya fondunun t
əşkili və ondan istifadə”, “Elektron resurslardan
istifad
ə”, “Lokal şəbəkə vasitəsilə virtual xidmət”, “Kitabxanaların metodiki
t
əminatı” və s. şöbələrin yaradılması Azərbaycan kitabxana ictimaiyyəti
t
ərəfindən yeni konsepsiya kimi dəyərləndirilirdi. Yeni strukturların
yaradılması kitabxanaların fəaliyyətində yeni inkişaf istiqamətlərini ortaya
qoydu. Axundzad
ə adına Milli Kitabxana özünün surətli keçid dövrünü
yaşayır ki, burada kitabxana fondunun elektron versiyalarının hazırlanması,
sistemin bütün versiyalarının avtomatlaşdırılması işi müvəffəqiyyətlə həyata
keçirirlir. Bu m
əqsədlə, təkcə 2006-2012-ci illərdə elektron sənədlər
hazırlanmışdır ki, onların sayı 58842ə çatdırılmışdır.
Yekun olaraq bu q
ənaətə gəlmək olar ki, Axundzadə adına Milli
Kitabxanada kompleks prosesl
ərin avtomatlaşdırılmasına cavab verən bir sıra
mük
əmməl kitabxana-informasiya sistemi mövcuddursa, bunlardan biri də
VTLS / VİRTUA proqramıdır. Bu proqram artıq neçə illərdir ki, Respublika
Milli Kitabxanasında tətbiq edilir və sistem gücü şəbəkə imkanına malikdir,
onun respublikanın kitabxanalarında tətbiqi vacib və olduqca zəruridir. Bu
sistem vasit
əsilə hazırda oxucuların kitabxananın elektron resurslarına uzaq
m
əsafədən giriş artıq 2006-cı ildən mövcuddur. Azərbaycan Milli
Kitabxanasının elektron kataloqundan istifadəçilər kitabxananın saytı
vasit
əsilə (www.anl.az) “Elektron kataloq” bölməsinə daxil olmaqla istifadə
ed
ə bilərlər.
Dostları ilə paylaş: |