KİtabxanaşÜnasliq

ƏDƏBİYYAT 
 
a) Az
ərbaycan dilində  
1.Əliyev  Z.H.  Azərbaycan  Biblioqrafiyasının  tarixi:  dərs vəsaiti.-Bakı:  bakı 
univesiteti n
əşriyyatı, 2007.-190  s. 
2.Yeni kitablar: biblioqrafik göst
ərici  -2013\  M.F. Axundov ad. Azərbaycan Milli 
Kitabxanası.-Bakı, 2014.-293 s. 
b) İngilis dilində 
3.World’s ‘seven billionth baby’ is born // The Guardian .-2011.-31 October. 
4. 
http://www.vestifinance.ru/articles/41515
 
 
c) Rus dilind
ə 
5.  Единая  классификация  литературы  для  книгоиздания  в  СССР    /  Гос.  ком. 
СССР  по  делам  изд-в,  полиграфии  и  кн.  торговли;  [Разраб.  Н.  Я.  Азерской,  С.  Ю. 
Калининым]. - 2-е изд., перераб. и доп.      М. : Книга , 1986 - 598,[1] с.; 
 
 
 
И.Алиева 
 
НЕКОТОРЫЕ ОСОБЕННОСТИ СИСТЕМЫ БИБЛИОГРАФИЧЕСКИХ 
ПОСОБИЙ ПО  
ЭКЛОГИ И ЗАЩИТЕ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассмотрены  вопросы  становления  и  развития  системы 
библиографических пособий по экология, охрана окружающей среды в Азербайджане. 
Статья  снабжена  примерами  библиографических  записей  документов  экологической 
тематики взятых из текущих библиографических указателей. 
 
İ.Aliyeva 
 
SOME FEATURES OF THE SYSTEM OF BIBLIOGRAPHIC INDEXES ON 
ECOLOGY AND ENVIRONMENTAL PROTECTION 

 
SUMMARY 
The article discusses the formation and development of bibliographical aids on 
ecology and the environmental protection  in Azerbaijan. Article provided with examples of 
bibliographic records of the document  on ecological subjects taken from the current 
bibliographic indexes. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Elçin MƏMMƏDOV 
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Bakı, Azərbaycan 
 
Nigar İSMAYILOVA   
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Bakı, Azərbaycan 
 
Firudin ƏSGƏROV  
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Bakı, Azərbaycan 
 
 
 
MÜASİR ELEKTRON KİTABXANALARDA  ONLAYN SOSİAL 
ŞƏBƏKƏ TEXNOLOGİYALARININ TƏTBİQİ MEXANİZMLƏRİ 
 
Açar sözlər: elektron kitabxana, sosial şəbəkə, sosial elektron kitabxana şəbəkələri, 
Veb2, bulud texnologiyaları 
Ключевые слова: Цифровая библиотека, социальная сеть, социальная 
цифровая библиотека, веб2, облачное вычисление. 
Keywords:digital library, social network, social digital library, web2, cloud 
computing 

Məqalədə  sosial  şəbəkə  anlayışının  yaranması,  yeni  informasiya 
kommunikasiya  texnologiyalarının  sosial  şəbəkələşmə  proseslərindəki  rolu, 
onlayn  sosial  şəbəkələrin  formalaşması  məsələləri  araşdırılmışdır.  Həmçinin 
bu  texnologiyaların  müasir  elektron  kitabxanaların  yaradılmasında  tətbiq 
məsələrinə toxunulmuş və sosial elektron kitabxana informasiya sistemlərinin 
yaranma perspektivləri təqdim edilmişdir.   
B
əşər  yarandığı  dövrdən müəyyən  ənənəvi struktural elementlərə 
əsaslanaraq  formalaşmışdır.  Bu  elementlərdən  ən  mühümü``Şəbəkə`` 
(``Network``-
ing.) anlayışıdır. Tarixi hadisələrə nəzər salsaq sosial cəmiyyətin 
bütün üzvl
əri daim həmfikirlərini  tapmağa,  müəyyən proseslərin, siyasətin, 
elmin v
ə  s. proseslərin birgə,  korporativ  formada  aparılmasına  cəhd 
etmişdirlər. Qeyd etmək  lazımdır  ki,  bütün  mühüm  tarixi,  elmi,  mədəni və 
siyasi hadis
ələr də ``şəbəkə`` anlayışı üzərindən baş vermişdir.Müasir texniki 
inkişaf  metodologiyasına  diqqət etsək  ənənəvi  anlayışın  XX  əsrin  sonlarına 
yaxın  İnformasiya  Kommunikasiya  Texnologiyalarının  baza  prinsipləri kimi 
formalaşmasını  müşahidə  etmiş  olarıq.  IKT  istiqamətində  məşhur 
sosioloqlardan biri Manual Kastels (Manual Castells) qeyd etmişdir ``Şəbəkə 
b
əşəri təcrübənin qədim  formalarından  biridir,  lakin  bu,  bizim  zəmanəmizdə 
yeni h
əyata  keçid  etmiş,  İnternet  vasitəsilə  idarə  olunaraq, informasiya 
şəbəkələrinə çevrilmişdir.`` 
 
Qeyd edil
ən istiqamətdə 1990-cı illərdə Tim Börners Li (Tim Burners 
Lee) CERN (Avropa nüv
ə araşdırmaları təşkilatı, dünyanın ən iri yüksək enerji 
fizikası  laboratoriyası)  laboratoriyasında  ``Beynəlxalq Hörümçək Toru``nun 
yaradılması  layihəsi üzərində  çalışarkən heç güman edilməzdi ki, veb 
texnologiyalar sür
ətli  inkişaf  tempi  tutacaq və  artıq  iyirmi  il  sonra  Veb2 
texnologiyaları  formalaşacaqdır.  Bu  texnologiya  öncəki ``Veb`` üzərindən 
yaradılmasıdır,  ekspertlərin fikrini dinləsək yeni əsaslı  bir  dəyişikliyin 
olmadığı  lakin  mühüm  istiqamət kimi istifadəçilərin qlobal informasiya 
m
ühitinin  formalaşdırılması,  sosial  şəbəkələşmə  imkanlarının  inkişaf 
etdirilm
əsidir[1].  
 
``Sosial şəbəkə`` xronologiyası 
 
Bu  terminin  kompüter  texnikası,  mobil  rabitə  kimi  mövhumların 
yaranmasından  sonra  meydana  gəldiyini fikirləşmək  yanlışlıq  olardı.  Qeyd 
olunan anlam artıq 100 ilə yaxındır ki, tədqiq edilir və sosial şəbəkə analizi bir 
elm kimi çoxdan yaranmışdır, özündə sosiologiya, psixologiya, antropologiya, 
idar
əetmə, kompüter elmləri,  informasiya  texnologiyaları  elementlərini 
birl
əşdirir.  “Sosial  şəbəkə” termini 1954-cü ildə  Mançestr məktəbinin 
sosioloqu Con Arundel Barns t
ərəfindən “insan münasibətləri”  məcmuəsinə 
daxil edilmiş “Norveç kilsə adasının sinifləri və icmaları” adlı əsərində təklif 
edilmişdir [2].Müasir dövrdə isə bir neçə terminaloji nümunələrə rast gəlmək 
mümkündür ki, bu da istifad
əçi kontinqentindən asılıdır, misal üçün ``onlayn 
sosial  şəbəkə`` (online social network OSN-ing.),  ``sosial  şəbəkə  saytları`` 

(social network sites-ing.) v
ə  ya  ən  geniş  istifadə  olunan  ``sosial  şəbəkə`` 
(social network-ing.) 
 
M
əlum  olduğu  kimi  son  illərdə  SŞ  populyarlığı  sürətlə  artmışdır. 
C
əmiyyətin müxtəlif sahələrində  çalışan  və  ya  sıravi  şəxslər müxtəlif sosial 
şəbəkə  olan `Twitter`, `Facebook`, `Linkedin` və  s.  SŞ-də  qeydiyyatdan 
keçs
ələr də, onlara çox zaman bunun konsepsiyası və nə olduğu qaranlıq qalır. 
Bu özün
əməxsus  şəbəkə  formasının  ən mühüm xüsusiyyətləri    dünyanın 
müxt
əlif nöqtələrində  olan,  din,  dil,  sosial  statusundan  asılı  olmayaraq  eyni 
maraq dair
əsinə  malik  insanları  cəmləşdirir,  əlaqələndirir, informasiya 
mübadil
əsi və  korporativ fəaliyyət təşkil  etmək  imkanları  yaradır.  Nəzərə 
alsaq  ki,  kitab  çapının  ixtirası  özündən 150 il sonra dəyişiklikləri hiss 
etdirmişdir, SŞ üçün isə təxminən 15 ildən az vaxt lazım olmuşdur. Öncə qeyd 
edil
ən xüsusiyyətlər bu texnologiyadan istifadə  intensivliyini e-poçt,  axtarış 
sisteml
əri, portal və s. servislərə nisbətən artırır. Onuda qeyd etmək lazımdır 
ki,  bu  şəbəkələrin  ayrı-ayrı  və  qrup fərdlərə  psixoloji təsiri istər pozitiv və 
əksinə neqativ istiqamətdə dəyişdirilməsi üçün güclü texniki vasitədir [2]. 
 
Müasir  üçlük:  Veb2,  bulud  texnologiyaları  və  sosial  şəbəkənin bu 
mühitd
ə rolu. 
 
Son dövrl
ərin  ən mühüm texnoloji istiqamətlərindən biri də  Veb 2.0 
(Web 2.0) üsuludur.Bu üsul istifad
əçilərə xüsusi interaktiv əlavələr vasitəsilə 
kontentin veb üz
ərindən idarəedilməsi, istifadəsini və mübadiləsinin daha da 
optimal yolunu t
əklif edir.Nəzərdə  saxlamaq  lazımdır  ki,  veb  bazisli  üsullar 
son dövrl
ərdə  sərt disklərdə  sazlanan proqram təminatlarına  nisbətən daha 
üstün istifad
ə statistikasına malikdirlər. Bu texnologiyalar istifadəçi-yönümlü 
kontentin sür
ətli  inkişafına  təkan verərək  sosial  şəbəkələşmənin və  bulud 
texnologiyalarının  gündəlik həyatımızın  bir  hissəsinə  çevrilməsinə  səbəb 
olur[3].Sosial  şəbəkələşmə  özlüyündə  böyük həcmdə  şəxsi və  korporativ 
qeydiyyat m
əlumatlarını  bulud  texnologiyaları  və  veb üsullar vasitəsilə 
qeydiyyata alır, sistemləşdirir, interaktiv mübadiləni təmin edir.Sadə formada 
des
ək həm proqram təminatı,  həm də  sənədlər, müxtəlif verilənlər toplusu 
istifad
əçinin kompüterindəki ``sərt diskdə`` deyil, ayrılmış bir virtual məkanda 
yerl
əşir. Bulud texnologiyalarına əsaslanan populyar onlayn sosial şəbəkələrə 
Linkedin, Facebook, Twitter, Youtube, Flickr v
ə  s. nümunə  gətirmək olar. 
Xüsusi il
ə  qeyd etmək lazımdır  ki,  Veb2  texnologiyasında  tanınan  ilk 
``pioner`` sosial şəbəkə saytı ``SixDegrees.com`` olmuşdur. 
 
Sosiallaşmanın  proqram  təminatları,  texnologiyaları  və  xidmətlərinə 
daha detallı (Cədvəl 1) də diqqət edək[2]. 
C
ədvəl 1. 
 
Web 2.0 veb saytları 
Web 
2.0 Texnologiyaları 
Xidm
ətlərin açılışı 
Flickr, Zoto, Instagram 
Foto v
ə şəkillər kolleksiyasının 
idar
əedilməsi 
Resurslara  (şəkil, foto) 
s
ərbəst  giriş  edilməsi və 
işarələnməsi   

YouTube, Google, 
Video, Metacafe 
Video kolleksiyalar 
Video m
əlumatların 
yükl
ənməsi 
Joomla, Drupal 
CMS 
Veb dizayn v
ə menecment. 
Blogger, WordPress 
Bloqlar 
Şəxsi müəlliflik və  nəşr 
edilm
ə 
GoogleDocs, 
Rallypoint 
Ümumi yazı, redaktə imkanları 
Onlayn m
ətn işlənməsi 
Linkedin, Facebook, 
Twitter 
Sosial Şəbəkələşmə 
Vahid  istifad
əçinin  geniş 
kütl
ə ilə əlaqələndirilməsi 
 
 
 
Sosial şəbəkənin baza elementləri 
 
Sosial şəbəkə texnologiyaların populyarlığını, daha da sosiallaşmasını 
statistik göst
əricilər və  aparılan  araşdırmalardan  da  müşahidə  etmək 
mümkündür, bel
ə  ki, hələ  2011-ci ildə  ``Facebook``  sosial  şəbəkəsində  750 
million istifad
əçi qeydiyyatdan keçmişdir, hal-hazırda isə istifadəçilərin sayı 1 
milyard 320 milyonu keçm
əkdədir. Cənubi Koreyada ümumi əhalinin 30%-i, 
onun daxilind
ə  də  90% cavan kontinqentin ``Cyworld`` milli sosial 
şəbəkəsinin aktiv üzvləri kimi qeydə  alınmışdır.  Birləşmiş  Krallıq  elm 
adamlarının  apardıqları  araşdırmalara  əsasən 15-17  yaş  aralığında  olan 
uşaqların yarısı ən azı bir sosial şəbəkədə qeydiyyatdan keçmişdir.   
 
Qeyd edil
ən  texnologiyaları  izləsək Pol Andersonun (Paul Anderson. 
İng)  ``O’Reilly  Media``  təsisçisi Tim Orelli (Tim O’Reilly. ing.) fikirləri 
əsasında  veb2  texnologiyaları  və  sosial  şəbəkələrin  altı  ideya  və  xassələri 
mü
əyyənləşdirdiyi  məlum  olur.  1.  İstifadəçi yönümlü kontent 2. Texniki 
kontent v
ə  iştirak  imkanları  3.Böyük  həcmli verilənlər 4.Kütlənin gücünün 
idar
ə edilməsi və 5. Resursların açıqlıq məsələsi 
6 Şəbəkə effekti və veb topologiya [4]. 
 
Adı  çəkilən  sosial  şəbəkə  növləri istifadəçilərə  maksimum  əməliyyat 
imkanları yaradır və əsas element kimi hər bir istifadəçinin özünün inzibatçı 
kimi kontentini idar
ə  edə  bilməsidir.  Lakin  bu  ümumi  anlamın  daxilində  bir 
çox  funksionallıqlar  vardır,  nümunə  kimi ``Facebook``, ``Linkedin`` sosial 
şəbəkə  sistemlərində  sadə  istifadəçi idarəetmə  funksiyalarına  nəzər salaq: 
``dostların əlavə edilməsi``, müxtəlif ``sosial kanallara``,maraq dairəsində olan 
qrupların,individual istifadəçilərin ``izlənilməsi`` və s. 
Dig
ər  sosial  şəbəkə  sistemləri olan ``Twitter``, ``MySpace``də 
kommunikasiya,  blog,  kiçik  blog  funksiyalarını  daşıyırlar.  Burada  xüsusi 
texniki imkanlar istifad
əçilərə veb interfeys vasitəsilə mətn mesajlarının SMS-
d
ən (ing., Short Message Service -  Qısa  Mesaj  Xidməti) yararlanaraq 
gönd
ərilməsi, digər  imkanlara  alt  platformaların  olması  müxtəlif  bloqların 
yaradılması üçün virtual məkan funksiyasını daşıyır. Ümumi texniki baxımdan 
izl
əsək görərik ki, sosial şəbəkədə istifadəçinin müdaxilə edə bilmədiyi yalnız 
qeydiyyatdan  keçirtdiyi  hesabının  tamamilə  ləğv  edə  bilməməsidir(Qeyd: 
istifad
əçinin öz hesabını yalnız diaktiv etmək imkanı mümkündür)[5]. 

 
Müxt
əlif funksional göstəriciləri  müşahidə  etsək,  bütün  sosial  şəbəkə 
sisteml
əri aparıcı ümumi funksional struktura malikdirlər. Bunlara aiddir:  
1.  Ana s
əhifə, adətən istifadəçilər sistemə  daxil olanda ilk əsas 
s
əhifəyə yönləndirilir.  
2. Profil s
əhifəsi,məhdud sistem daxilində  kütləvi və  ya məhdud 
profilin yaradılması, müəyyən şəxsi məlumatların, peşəkar bacarıqlar haqqında 
informasiyanın  formalaşdırılmasıdır.  Burada  toplanılan  informasiya  müxtəlif 
formatlı sənədlər formasında ola bilər (şəkil, mətn, audio və s).  
3. Dostluq, 
əlaqəli, informasiya mübadiləsi  aparılan,    istifadəçilərin 
siyahısnın  formalaşdırılması  (dost,  həmkar və  s.).  Əsas  siyahıda  olan 
istifad
əçilərin  əlaqələrinə  istinadən onlara keçid etmək, ikinci səviyyə 
əlaqələrin qurulması və belələliklə şaxəli şəbəkənin formalaşması. 
4.  Qruplar,eyni  fikirli,  ideyalı,  siyasi  baxışlı  istifadəçilərin birlikdə 
toplaşması üçün virtual məkanlar. Bu qruplar struktur baxımından açıq, qapalı 
v
ə yarımqapalı ola bilər. 
5. Sosial 
əlfəcin xidmətləri, bu xidmət növləri istifadəçilər üçün 
maraqlı, vacib veb saytların toplanması, sistemləşdirilməsi və onlarla əlaqəli 
şəxslərlə paylaşmasını təmin edir. Texniki tərəfdən nəzər salsaq istifadəçi hər 
hansı  bir  veb  səhifəni nəinki  paylaşa  bilər, həmçinin həmin veb səhifədəki 
m
əlumatlarla birlikdə metaverilənlər şəklində təşkil, kateqoriyalaşdıra bilər və 
ist
ənilən məkandan daxil olduqda həmin informasiyaya çıxış əldə edə bilər.Bu 
bir  növ  geniş  informasiya  okeanında  lazım  olan  məlumatların  seçilməsi və 
işarələnməsi funksionallığını  daşıyır.Adətən istifadəçilər  informasiyanı  tam 
oxuya bilmir, yenid
ən lazım olduqda isə axtarış etmək iqtidarında olmur. Bu 
v
ə bənzər səbəblər üçün təcrübi alət hesab etmək olar[1]. 
 
Qeyd edil
ən bu funksionallıqların tətbiq edilməsi üçün mükəmməl və 
dinamik  texniki  baza  yaradılmalıdır.Onlayn  sosial  şəbəkə  sistemləri 
formalaşdırılarkən bir neçə  proqram təminatı  imkanlarından,  verilənlər 
m
ərkəzlərindən və  üçüncü tərəf informasiya təminatçıları  xidmətlərindən 
istifad
ə  edilir.Nümunə  olaraq ``Facebook`` sosial  şəbəkəsinin kiçik texniki 
göst
əricilərini  müşahidə  edək.Nümunə  üçün  adı  çəkilən onlayn sosial 
şəbəkənin veb səhifəsində  istifadəçilərin gördükləri xəbərlər,  dostların 
paylaşdıqları  məlumatlar,  şəkilllər, ``Bəyən`` (Like.Ing.)düyməsi, onlayn 
oyunlar h
aqqında  informasiyalar  müxtəlif serverlərdən  əldə  olunur və 
``HTML``  (Hypertext  Markup  Language.  İng)  Hipermətnlərin  İşarələnməsi 
dilind
ə  formalaşdırılır.Bu  sistem  ``LAMP``  abreviaturalı  dörd  qlobal 
standartdan istifad
ə edir, Linux, Apache, MySQL və PHP.Həmçinin verilənlər 
bazasında proseslərin gücləndirilməsi üçün operativ yaddaşda verilənlərin keş 
olunması  üçün  ``Memcached``  tətbiq edilir.Qeyd edilənlər  ən  azı  60.000 
serveri v
ə  25 terabayt istifadəçi verilənlərini idarə  edir.Bundan  əlavə  bloq, 
server 
əlavələri  üçün  C++,  Erlang  proqramlaşdırma  dillərindən istifadə 
edilir.Server strukturu üç 
əsas pillədən ibarətdir, üst pillə Veb server - Apache, 
alt pill
ə  -  MySQL serveri və  orta pillə  keş  server  -  Memcached üzərindən 

sazlanır.Digər yeni xarakterik nümunə  kimi ```FBML`` (Facebook Markup 
Language.İng.)Feysbuk  İşarələmə  Dilinin  HTML  dilinin  genişləndirilməsi 
kimi istifad
ə edilməsidir [1]. 
 
Nümun
əni  müşahidə  etdikdən sonra bizə  sosial  şəbəkə  sisteminin 
arxitekturasında  nə  dərəcədə  mürəkkəb,  əhatəli və  çox  şaxəli  texniki 
m
əsələlərin tətbiqi prinsipi məlum olur. 
 
Önc
ə  diqqətə  çatdırılan  baza  elementləri və  texniki struktur fiziki-
coğrafi  sərhəd  kimi  mühüm  baryeri  aradan  qaldırması,  onlayn  mühitin 
yaranması,  yerləşməsindən  asılı  olmayaraq  istənilən məkanda olan 
info
rmasiyanı  zamanında  əldə  etməyə  şarait  yaratmışdır.  Zaman  keçdikcə 
t
əsəvvür etmək heç də çətin deyildir ki, 20-30 il sonra dünya əhalisinin əksər 
hiss
əsinin  kompüter  texnologiyalarından  sərbəst istifadə  bacarıqlarının  daha 
aydın görüntüsü formalaşır. Bu da öz növbəsində sosial şəbəkə məsələlərinin 
əhəmiyyətinin sürətli yüksəlməsinə  səbəb  olacaqdır.  Ən  peşəkar 
müt
əxəssisdən  tutmuş  evdar  xanımlara  kimi  bu  onlayn  cəmiyyətlərə 
qoşulması,  ehtiyaclarına  uyğun  individual  və  ya qruplarla informasiya 
mübadil
əsi, ünsiyyət, təlim, tədris və s. proseslərini realizə edə biləcəklər[3]. 
 
Sosial texnologiyaların modelinə diqqət etsəkbir növ ``amorf`` texniki 
strukturun  obrazını  görmüş  olarıq  və  bu xüsusiyyət həmin  texnologiyaları 
müxt
əlf fəaliyyət sahələrinə  tətbiq etmə  imkanlarını  artırır.Bu,  Viki 
konsepsiyasına bənzər bir strukturu xatırlatsa da,texniki baxımdan daha şaxəli 
v
ə  mükəmməl  funksiyalara  malik  elektron  kitabxanaları,  burada  ən  əsas 
element kimi is
ə  bu informasiya sistemlərinin  sosial  şəbəkə  prinsipləri 
üz
ərində  qurula bilmə  imkanlarını  təqdim edə  bilər. Burada da əsas  vurğu 
kontentin m
əhz istifadəçilər tərəfindən  formalaşdırılmasına  yönəlir (Veb 2 
ideologiyası  bazasında),  bu  baxımdan  akademik  istifadəçi  qruplarının 
yaradılması texnologiyası elmi fikirlərin, nailiyyətlərin, informasiya emalının, 
analizinin v
ə mübadiləsi proseslərinin kollektiv aparılması üçün mühit yaradır. 
 
Elektron kitabxana-informasiya mühitind
ə 
sosial 
şəbəkə 
texnologiyalarının  rolu  və  sosial  elektron  kitabxana  şəbəkələrinin 
formalaşması. 
 
Sosi
al  şəbəkə  texnologiyalarının  elektron  kitabxana-informasiya 
mühitind
ə  tətbiqi məsələləri son dövrlərdə  vacib struktur elementlərindən 
birin
ə çevrilməkdədir.Bunun əsas səbəblərindən veb mühitin, mediyanın və s. 
elmi-texnoloji al
ətlərin sürətli inkişaf tempidir. Məlum olduğu kimi kitabxana-
informasiya müt
əxəssislərinə  ən çox verilən suallardan biri kimi ``Siz 
işinizdən  narahat  deyilsiz  ki,  Google  olduğu  halda  elektron  kitabxanalara  nə 
ehtiyac vardır?`` qeyd etmək olar. Digər bir məsələ kimi ``Google``un özünün 
bir elektron kitabxana kimi q
ələmə verilməsi də müşahidə edilir, sözsüz ki, bu 
fikirl
ərin nə  dərəcədə  döğru  olması  sual  doğurur.  Müxtəlif elektron 
kitabxanaşünaslar  bu  məsələdə  individual  yanaşma  ilə  çıxış  edirlər. 
Ümumil
əşdirilmiş  halda  qeyd  edilənləri  belə  izah etmək  olar ki, ümumi, 
xüsusi, akademik v
ə  s.  kateqoriyalı  təlabatçılar  ehtiyac  olan  informasiyanı 

müxt
əlif portativ cihazlar vasitəsilə  qlobal  şəbəkədə  (İnternet)  açıq  onlayn 
m
ənbələrdən, Google-dan  əldə  edə  bilərlər,lakin  ən sadə  nümunəyə  diqqət 
ets
ək görmüş olarıq ki, bir çox açıq mənbələrdə olan informasiya kütlələrini 
kiatbxanaçı-informasiya mütəxəssisləri  formalaşdırmışlar  və  çox hallarda 
onlayn c
əmiyyətdə ``informasiya memarları`` funksiyasını daşıyırlar.Elektron 
kitabxana-informasiya sistemi v
ə  sosial  şəbəkə  texnologiyaları  nəinki 
informasiya resurslarının, həmçinin insan resurslarının birgə fəaliyyətinin daha 
etibarlı və keyfiyyətli iş prinsipini təqdim edirlər. Bu struktura həm xidmətləri 
t
əşkil  edən mütəxəssis, həm də  həmin xidmətlərdən  istifadə  edən təlabatçı 
qruplarını daxil etmək olar[5]. 
 
Elmi texniki t
ərəqqi çox zaman humanitar sahələrdə  çalışan 
müt
əxəssisləri, eləcədə  kitabxanaçıları  müxtəlif proseslərdə  çətin vəziyyətə 
salır,  bunu  xüsusilə  post-sovet məkanında  olmuş  ölkələrə  aid etmək olar.Bir 
t
ərəfdən müəyyən baryerlər yaratsa da, digər tərəfdən  inkişaf  istiqamətinin 
d
əyişməsi proseslərin daha dinamik getməsi,  özünü  inkişaf,  qloballaşma 
ideyalarını  daşıyır  və  sosial  şəbəkələrin  formalaşması  da  bu  müsbət 
keyfiyy
ətlərin individ və  toplumda  yayılmasına  xidmət edir.Məlum  olduğu 
kimi ``q
əpiyin digər  üzü``  olduğu  kimi  burada  da  neqativ  hallar 
qaçılmazdır.Yəni müxtəlif dini, siyasi təbliğatların  aparılması,  anti-bəşər 
fikirl
ərin  yayılması  çox  zaman  baş  verən  hallardandır.Lakin,  indiki  məqsəd 
sosial  şəbəkələrin elektron kitabxana-informasiya mühitinə  neqativ deyil, 
müsb
ət təsiretmə tərəflərini araşdırmaqdır. 
 
Sosial şəbəkə və elektron kitabxana texnologyaları özlüyündə onların 
baza prinsipl
əri olan sosial-texniki, elmi-texniki və  s. elementlərlə  qarşılıqlı 
inteqrasiya halında formalaşırlar, bu prinsip və yanaşmalar da müasir elektron 
kitabxanaların yaranması mexanizimlərinin metodologiyasınımüəyyən edir. 
 
Elm v
ə  təhsil prinsipi. Müasir cəmiyyəti irəli aparan istiqamətlərdən 
biri d
ə, elm və  təhsildir. Dünya təcrübəsinə  nəzər  salsaq  görmüş  olarıq  ki, 
qeyd edil
ən bu iki istiqamətin güclü olduğu ölkələrin güclü iqtisadi və siyasi 
əsası  formalaşmışdır.Kütləvi infomasiya vasitələrinin, xüsusisilə  sosial 
c
əmiyyət və  şəbəkələrin  geniş  vüsət  alması,  bu proseslərin elektron 
kitabxanalarla  qarşılıqlı  inteqrasiyası  sürətli  inkişaf  tendensiyasını 
formalaşdırır. 
 
İstifadəlilik prinsipilərində  yenilik  –  smart və  portativ cihazlar.Elmi 
texniki t
ərəqqi sürətlə  inkişaf  etdikcə  informasiya  texnologiyaları  fonunda 
sür
ətli dəyişikliklər  baş  verir  və  ən diqqəti cəlb edən proseslərdən biri də 
cihazların portativləşməsi, mobil-smart texnologiyalar olur. Diqqət etsək hələ 
15 il önc
ə  Respublikamızda  çox  məhdud funksiyalara malik, ölçü və  çəki 
baxımından  iri  tutumlu  mobil cihazlar istifadə  edilirdi. Müasir dövrümüzdə 
texniki v
əziyyətin tam əksinə  görüntüsünü  müşahidə  etmək olar. Ölçü və 
ç
əkinin kiçilməsi, vizual keyfiyyətin artması və s. səbəblər digər inkişaf edən 
ekosistem onlayn sosial şəbəkə texnologiyalarının baza elementlərindən birinə 

çevrilmişdir. Bu texniki imkanlar artıq klassik iedologiyanı dəyişərək elektron 
kitabxananı istifadəçiyə çatdırır. 
 
Şəbəkə  prinsipi  -  İnternet  və  veb  texnologiyalar.Sosial  şəbəkə 
anlamının  yüz  illik  inkişaf  yolunun  olmasına  baxmayaraq  internet və  veb 
texnologiyalar XX  
əsrin sonlarında formalaşmışdır. Bu da sosial şəbəkələrin 
v
ə ümumilikdə onlayn sosial şəbəkələşməyə güclü təsir etmişdir. 
 
Elektron idar
əetmə  -  İntellektual  sistemlərin  yaradılması  və  gələcək 
n
əsil elektron kitabxana kataloqları.Süni intellekt məsələlərinin araşdırılması, 
informasiya sisteml
ərinin  daha  geniş  və  semantik  əlaqəli  əməliyyatlar 
aparması  sosial  şəbəkə  elementlərinin proqram həll prosesləri üçün mühit 
yaratdı.Yeni  nəsil  elektron  kitabxana  kataloqları  artıq  özlüyündə  yalnız 
informasiya  insan  resurslarının  verilənləri  deyil  onların  sosial  mühitdə 
inteqrasiyası, dinamik bir mühiti əks etdirəcəyi proqnoz edilir. 
 
Yuxarıda qeyd olunan baza prinsiplərini nəzərə alaraq müasir elektron 
kitabxana v
ə  sosial  şəbəkə  inteqrasiyasına  diqqət etsək uç əsas istiqaməti, 
sosial elektron kitabxana şəbəkə modelinimüşahidə etmək olar[4]. 
 
Sosial elektron kitabxana şəbəkəsinin formalaşması məsələləri. 
 
``Sosial elektron kitabxana şəbəskəsi`` ideyasına keçid etməzdən öncə 
elektron kitabxananın özünün hər hansı bir populyar sosial şəbəkələrin birində 
t
əmsil  olunması,  yəni buraya həmin  elektron  kitabxananın  marketinqi,  onun 
haqqında əsas məlumatlar, təqdim etdiyi resurslar və s. kimi informasiyaların 
daxil edilm
əsi təcrübəsni izləmək məqsədə uyğun olardı.  
Elektron kitabxananın sosial şəbəklərdə təmsil olunması   
Sosial  şəbəkənin özünü təqdim etdiyi texniki imkanlar isə  həmin elektron 
kitabxana 
ətrafında  maraqlı  olan  istifadəçilərin və  qrupların  toplanması, 
onlayn mühitd
ə  müxtəlif  debatların  aparılması,  istifadəçi  maraqlarının 
mü
əyyənləşdirilməsi və s. mühüm xüsusiyyətləri qeyd etmək olar. Burada açıq 
informasiya mübadil
əsi  imkanlarının  olması  elektron  kitabxana  resurslarının 
formalaşmasına təsir edən əsas elementlərdən birinə çevrilir. Hal-hazırda ilkin 
addımlar  kimi  bir  çox  elektron  kitabxanalar  qlobal  tanınan  “twitter”, 
“facebook” v
ə  s.  sosial  şəbəkələrə  inteqrasiya edir. Misal üçün Kaliforniya 
Elektron Kita
bxanası  2009-cu  ilin  oktyabr  ayında  qlobal  sosial  şəbəkələrdən 
biri olan ”Twitter”
ə qoşulmuş və bununla öz istifadəçiləri üçün daha sürətli və 
s
əmərəli informasiya xidmətləri təşkil etmişdir [6]. 
Sosial elektron kitabxana şəbəkəsi. 
 
Sosial elektron kitabxa
na  şəbəkələrinin sosial, texniki aspektləri.Bu 
istiqam
ət  xüsusisosial-texniki  funksiyaların  əlavə  edilməsi ilə  elektron 
kitabxananın özünün sosial şəbəkə formasına çevrilməsi, və ya xüsusi sosial 
aspektl
ərinin  formalaşmasıdır.  Məlum  olduğu  kimi  elektron  kitabxananın 
başlıca  funksiyalarından  biri  informasiya  təminatının  (toplanması,  emalı) 
aparılması və yayılmasıdır.Başqa sözlə, sosial şəbəkələşmə terminləri ilə qeyd 
ets
ək paylaşmaq, əməkdaşlıq və vasitəçilikdir. Bu üç sosial fəaliyyət vasitəsi 
müxt
əlif formatlı  kontentin(video,  audio,  mətn və  s.)əsas element kimi 

istifad
əçinin müdaxiləsi ilə  elektron  kitabxananın  fondunun,  istifadəçi 
kateqoriyalarının, profilinin və s. vacib elementlərinin  formalaşmasını təqdim 
edir. Ən sadə halda qeyd etmək lazımdır ki, artıq yeni nəsil elektron kitabxana 
kataloqları  formalaşır,  bu  artıq  həmin  kitabxananın  yalnız  informasiya 
resurslarını  təqdim edilməsindənəlavə  sosial mühit və  onlayn cəmiyətlərin 
formlaşmasını  əks etdirir.Bunun elmi-təcrübi  baxımdan  resurs  istifadəçi 
əlqələrini, həmin əlaqələrin sosiallaşmasını təqdim edir. Bu struktur sxem əsas 
dörd baza sitiqam
ətinin üzərində qurmaq mümkündür[1]. 
1. İstifadəçi qeydiyyat məlumatları bazası 
Bu baza isitfad
əçilərin ümumi, fərdi və  peşə  fəaliyyətlərini  əhatə  qeydiyyat 
m
əlumatları  formasında  toplanılır.Bu  məlumatlar klasterləşdirilərək buludlar 
formasında  formalaşdırılır.  Funksionallıq  xassələrinə  görə  istifadəçilər aid 
olduğu  qruplar,  istifadə  mövzuları  və  s.  baxımdan  bir  biri  ilə  qrup, fərdi 
əlaqələnir. 
2. İnformasiya resurslarının (kitab, jurnal və s.) bazası  
İnformasiya  müxtəlif biblioqrafik sahələrə  uyğun  olaraq  qeydiyyat 
m
əlumatları  bazası  yaradılır.Həmin  resurslar  arasında  semantik  əlaqələr 
qurulur, 
əlaqəli resurslar əlfəcinləri, istinadları formalaşır. 
3. Qeyd edil
ən iki bazanın əlaqəlilik prinsipi  
Önc
ə qeyd edilən iki baza arasında əlaqələrin istifadəçi sorğuları, istifadəlilik 
m
əsələləri,  informasiya  resursları  və  insanlar  arasında  sosial  mühitə  apran 
istiqam
ətdir.Bu baza prinsipini ən sadə  halda  müşahidə  etsək istifadəçi 
sorğusu  əsasında  bir  resursdan  bir  çox  əlaqəli məlumatlara  çıxış  əldə  etmək 
olur. Dig
ər bir xüsusiyyət kimi, öncə istifadə şərhlərini, qeydlərini müşahidə 
etm
əklə sorğu edilən resursun nə dərəcədə keyfiyyətli olması məsələsi və s. bu 
kimi m
əsələləri araşdırmaq mümkündür buda artıq sosial şəbəkəyə gedən baza 
istiqam
ətlərdəndir. 
4. Üç 
əsas baza istiqaməti üzərindən  sosiallaşma  prinsiplərini təqdim 
edir. 
Elektron  kitabxananın  daxilində  sosillaşma  məsələlərinin  qurulması 
prosesi  baş  verir.  İstifadəçinin informasya  axtarışı  edərkən  baş  verən 
sosiallaşma prosedurları (sosial görüntüsü) 
Əsas  girişnöqtələri  1. Müəlliflər:kitab müəllifi, redaktoru və  s. ola 
bil
ər 2. Resurs:informasiya resursu nəzərdə  tutulur, bu kitab, dövri mətbuat, 
audio-video s
ənəd ola bilər 3. İstifadəçi:Sorğu olunan resursla bağlı individual 
isitifad
əçi və ya istifadəçi qrupuna müraciət edilməsi.  
Əlavə  giriş  nöqtələriqeyd edilən hər üç əsas  giriş  vasitəsilə  digər 
semantik 
əlaqəli sosial şəbəkə elementlərinə çıxış.Bu elemetlər 1.əsas resurda 
edil
ən şərhlərə çıxış, öz qeydlərinin edilməsi , 2. həmin kitaba predmet mövzu 
baxımından  yaxın  olan  kitablara  keçid,3.  əsas müraciət edilən istifadəçiyə 
yaxın olan digər istifadəçi qruplarına keçid və münasibətlərin yaradılması, 4. 
Əsas resurs müəllifi və onun əhatə dairəsində olan, oxşar mövzularda çalışan 
mü
əlliflərlə tanışlıq və s. elemntləri nümunə gətirmək olar. 

 
Araşdırdığımız  mövzuya  uyğun  olaraq  akademik  profilli  elektron 
kitabxananın  fondu  artıq  mütəxəssis istifadəçilər, cəmiyyətin fəal üzvüləri, 
elmi kütl
ə  tərəfindən  formalaşması,  həçinin müxətlif istifadəçi 
kateqoriyalarının  bir  biri  ilər  inteqrasiyası,  sosial  əlaqələrin  yaradılamsı 
t
əqdiqat obyektinə çevrilir. 
 
Sosial  elektron  kitabxana  şəbəkələrinin metrik aspektləri.Altmetriya:  
Son dövrl
ərdə  informasiyanın  sürətli  artması  –  istər çap, istərsə  də  elektron 
n
əşrlərin  sayının  xeyli  yüksəlməsi həm elmi, həm də  digər  ədəbiyyatın 
qiym
ətləndirilməsini zəruri edir, bu məqsədlə  kitabxanalarda bibliometrik 
üsullardan istifad
ə  edilir. Bibliometriya –  biblioqrafiyaya riyazi və  statistik 
üsulların  tətbiqi nəticəsində  yaranan  bir  elmdir,  kitabların,  məqalələrin və 
dig
ər nəşrlərin statistik analizi olub, tədqiqatçının,  məqalələr toplusunun, 
t
ədqiqat istiqamətinin və ya institutun fəaliyyətini ölçən elmi istiqamətdir [7]. 
Bibliometriyanınüç əsas tətbiq sahəsi mövcuddur: 
- 
Elmi  informasiyanın  əldə  edilməsi  –  bibliometriya  verilmiş  istiqamət üzrə 
“qaynar”  mövzuların  müəyyən etməklə  yanaşı  bu  informasiyanın  əldə 
edilm
əsini də xeyli asanlaşdırır; 
- Elmin struktur v
ə dinamikasının öyrənilməsi – bibliometrik üsullar vasitəsilə 
elmin strukturunun x
əritələndirilməsi və  vizuallaşdırılması  yeni  trendlərin, 
t
ədqiqat sahələrinin və  “qaynar”  mövzuların  aşkarlanmasına  və  elmin 
dinamikasının öyrənilməsinə xidmət edir; 
- T
ədqiqatın qiymətləndirilməsi və maliyyələndirilməsi – müasir tədqiqatçılar 
t
ərəfindən tədqiqatın nəticələrinin və yerinə yetirilmə səviyyəsinin ölçülməsi 
üçün  üsullar  yaradılır,  tədqiqatın  qiymətləndirilməsi üçün müqayisəli 
araşdırmalar aparılır. 
Bibliometriyanın tətbiqi üç mərhələdə aparılır: 
- K
əmiyyət analizi – verilənlər analiz olunur və vacib informasiya əldə olunur; 
- Ölçm
ə - “Nəyi ölçə bilərik?”, “Nəyi ölçməliyik?” kimi suallar 
cavablandırılır, verilmiş məqsəd üçün ən uyğun ölçülər müəyyən olunur; 
- 
Nümayiş və interpretasiya – bu mərhələdə diaqramlar və xəritələr hazırlanır, 
müşahidələrin interpretasiyası həyata keçirilir; bibliometrik indikatorların 
dig
ər üsulların nəticələri ilə əlaqələndirilməsi. 
2010-cu ild
ə yaranmış altmetriya (altmetrics – alternative metrics [8])  
termini is
ə  bibliometrik  üsullara  alternativ    olaraq  sosial  şəbəkədə  biliyin 
qiym
ətləndirilməsi üçün istifadə  olunur.  Altmetriya məqalələr üçün təyin 
olunmasına  baxmayaraq    jurnallar,  müəlliflər, kitablar, verilənlər bazaları, 
repozitoril
ər, prezentasiyalar üçün tətbiq oluna bilər.  Altmetriya    yalnız 
istinadların  sayına  görə  deyil, məqalələr  üçün  hesablanmış  baxışlar, 
yükl
əmələrin  sayı,  qeyd  olunmuş  şərhlərə  əsasən qiymətləndirməni yerinə 
yetirir. 
Hal-
hazırda  altmetrik  xidmətlər göstərən müxtəlif veb-səhifələr 
f
əaliyyət göstərir [9], məsələn, ImpactStory tədqiqatın  qiymətləndirilməsi 
üçün istifad
ə  olunan  veb  proqramdır.  Bu  sistem  Mendeley,  Github,  Twitter 

kimi m
ənbələrdən məlumatı götürür və hesabat şəklində təqdim edir. Bundan 
əlavə, ReaderMeter, Sciencecard, PaperCritic və  s.  kimi  saytları  misal 
göst
ərmək olar.  
 
Altmetriya kitabxanaçılar üçün aşağıdakı imkanları yaradır:  
•
 
Repozitoril
ərin  uğurunun  və  dəyərinin, həmçinin xidmətin 
keyfiyy
ətinin qiymətləndirilməsi; 
•
 
Kitabxana kol
leksiyasının  “real  dünya”  tərəfindən necə  qəbul 
olunduğunun təyini; 
•
 
Sifariş  olunan  məqaləni  tapmaqla  yanaşı,  onun  verilmiş  oblastda  nə 
d
ərəcədə populyar olmasının nümayiş etdirmə imkanı. 
Altmetriya istinadlar v
ə  ya vebometriya deyil, onlardan fərqli olaraq 
daha c
əld, strukturlaşmış və istifadəyə açıqdır [10].Altmetriya özündə tvitlər, 
bloq müzakir
ələri, əlfəcinlər (məsələn, mendeley.com), elmi-tədqiqat şəbəkəsi, 
istinadlar v
ə  başqa  sosial  media  (məsələn, friendfeed.com/altmetrics və  ya 
linkedin.com/groups/altmetrics-
3917723) imkanlarını birləşdirərək daha geniş 
imkanlar t
əqdim edir, sosial media əsasında  tədqiqatın  analizinin  aparılması 
m
əqsədilə  yeni üsullar təklif və  tədqiq edir.Nəticədə  sadəcə  nəşrin 
qiym
ətləndirilməsi deyil, həm də  onun  ətrafında  baş  verən müzakirələr, 
əməkdaşlıq  və  əlaqə  kimi müxtəlif qiymətləndirmə  formalarını  və  istifadə 
nümun
ələrini ölçməyə imkan verir. 
N
əticə 
Hal  hazırda  Respublikamızda  informasiyanın  toplanması,  emalı, 
axtarışı və  əldə edilməsi istiqamətində bir çox proqresiv işlər aparılır, dövlət 
proqramları qəbul edilir, müxtəlif layihələr və s. fəaliyyət istiqamətləri həyata 
keçirdilir. 
Lakin mü
əyyən qədər dərindən izlədikdə müxtəlif yeniliklərin tətbiqi, 
standartlaşdırma,  dil  və  qlobal inteqrasiya məsələlərində  müxtəlif ciddi 
ç
atışmazlıqlar hiss olunur.Bu sosial, texniki, psixoloji (buraya coğrafi aspekti 
d
ə  əlavə  etmək olar) problemlərlə  əlaqədardır.Həmçinin müasir cəmiyyətdə 
informasiyanın  sürətli  artımı,  bu  artan  informasiyanın  idarəedilməsi üçün 
yaradılan sistemlərin çoxluğu düzgün, etibarlı və keyfiyyətli mənbənin seçimi 
m
əsələsini ortaya çıxarır. 
Qeyd edil
ən çatışmazlıq, bunu yaradan səbəblər və əlaqəli məsələləri 
araşdırdıqda, həll yollarından sosiallaşma, fikir azadlığı, özünü təqdim etmə və 
bu s. elementl
ərin reallaşdırılması gündəmə gəlir. Bu baxımdan bir çox inkişaf 
etmiş ölkələrdə Elektron Humanitar istiqamətlər araşdırılır, buraya ``elektron 
sosiologiya``, ``elektron media``, ``semantik elektron kitabxana``, ``sosial 
şəbəkələr`` və s. istiqamətləri nümunə gətirmək olar. Hal hazırda isə məqalədə 
araşdırma obyekti kimi `` semantik elektron kitabxana`` və ``sosial şəbəkələr`` 
istiqam
ətlərinin inteqrasiya edərək respublikamızda daha yeni, perspektivli və 
geniş  sosial  mühiti  əhatə  edən  ``sosial  elektron  kitabxana  şəbəkələri`` 
istiqam
ətinin  inkişaf  etdirilməsi məsələləri diqqəti cəlb edir. Bu məsələlərin 
h
əlli Respublika səviyyəsində  elemi, xüsusi, kütləvi və  s. informasiya 

mübadil
əsinin keyfiyyətini, sürətini və  əhatəliliyini  artırma  imkanına  malik 
olacaqdır.