Koordinasiya c r yanına (5-14 kA) uy un olan g rginlikdir, kV-la

                      
(16.1.13) 
burada 
C
L
-k miyy ti transformator dolaqlarının xüsusi parametri 
olub, g rginlik v   c r yan dal alarının dolaq boyu yayılmasında xarakterik 
d yi m l ri t yin edir. Müxt lif formalı dolaqları olan transformatorlar üçün  l
parametri 5-30 arasında d yi ir. Ortalama -  l
10  götürül rs , sonu qısa
qapanmı   v  izol  edilmi  dolaqların ba lan ıclarında ch l v  sh l praktiki 
olaraq eyni qiym tl r  malik olurlar. Dolaqların sonu izol  edilmi  (açıq) halda 
olduqda, U
0
/ ch l - kiçik bir potensiala çatır (16.1.13).
t=0 anında dola ın ba lan ıcında meydana çıxan maksimal qradient dolaq 
sonundakı rejimd n asılı olmayaraq a a ıdakı kimi t yin edilir:
0
0
0
U
U
dx
dU
x
 
           
(16.1.14)
U
0
/l– ifad si b rab r paylanma oldu undan maksimal qradient, normal 
(b rab r) qradient paylanmasından 10 d f  böyük oldu u görünür.  g r, 
normal rejimd  sar ac verilmi  g rginliyin 3%-n  malik olarsa, ani olaraq sabit 
g rginliy  qo ulduqda sar acın g rginliyi 30%-  çatır. Sar ının g rginliyi is ,
sar acda g rginliyin qeyri b rab r paylanması s b bind n 0.3U
0
/W –d n bir 
n ç  d f  böyük olur:- W sar acın sar ılar sayıdır.
16.1.5. Uzununa izolyasiyanın elektrik möhk mliyi 
Yüks k g rginlikli transformator dolaqlarının  iç risind  uzununa 
yerl dirilmi  sar ıların v  sar aclarının izolyasiyaları
k. 16.1.5 -d
göst rilmi dir. 
Sar ı izolyasiyası bir sar acın qon u olan iki naqili arasında, sar ac
izolyasiyası is  iki qon u sar aclar arasındakı ya  kanalı il  ayrılmı
izolyasiyasıdır.
Sar ı izolyasiyası kabel ka ızının naqil üz rind  bir-birini ört n
qaydada sarınması il  ya da hopdurulmu  izolyasiya qatından t kil olunur. 
Sar ı izolyasiyasının qısa müdd tli elektrik möhk mliyinin onun qalınlı ından
xarakterik asılılı ı
kil 16.1.6-d  verilmi dir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
446 
k.16.1.5. Güc transformatorlarının uzununa izolyasiyaları
a) sar ı v  sar ac izolyasiyaları, b) qon u sar aclar arası izolyasiya, 1 – sar ı
izolyasiyası, 2 – sar ac izolyasiyası, 3 – sar ı naqili,   4 – ya  kanalı (aksial 
kanal S
k
); d
iz  
– b rk izolyasiyanın qalınlı ı, qon u sar ılar arasında h r iki 
t r f  d
iz
/2 q d r dü ür 
kild n göründüyü kimi, 1 d qiq lik s naye tezlikli g rginlikd n
2,5/15mksan-lik ildırım impulsuna keç rk n elektrik möhk mlilyi 2,1 2,3 d f
artır (k
impuld
=2,1 2,3 olur). 
Sar aclar arası izolyasiya qalınlı ı 8 30mm-   q d r olan ya
kanalından v  naqill rin ka ız izolyasiyasından t kil olunur. 
Çox hallarda, izolyasiyanı gücl ndirm k üçün sar acları bir neç  ka ız
qatlarına bükürl r. De ilm d n
vv l v  de ilm  prosesind ki elektrofiziki 
hadis l r, radius üzr  düzülmü
sas izolyasiyada oldu u kimi ba  verir. 
k. 16.1.6. Impuls de ilm  g rginliyinin sar ı izolyasiyasının qalınlı ından
asılılıqları U
de max
(amplitud qiym t)

_________________Milli Kitabxana__________________ 
447 
16.2.1. Transformator izolyasiyasında qismi bo almanın yarandı ı sah l r
Güc transformatorlarında ESG-nin lokal artımları f rqli yerl rd
mü ahid  edilir. Bu s b bd n meydana çıxan bo almaların intensivliyi, sür ti
v  elektrik yükü d  yerind n asılı olaraq d yi ir. Ya  kanalında tac  klind
meydana çıxan qismi bo almalar (QB), ya -baryer izolyasiyasında olan qismi 
bo lamalardan az t hlük lidir. Ya -baryer izolyasiyasında i çi v  ya ifrat 
g rginlikl r t siri il  yaranan QB-lar b rk izolyasiyada çevrilm z prosesl r
g tirir v  onları sıradan çıxarır. Bundan ba qa dolaqların uzunlu u boyu 
elektrik dal asının sönm si il , onun ayrı-ayrı m saf l rind  eyni intensivlikli 
QB-in olması, müxt lif yüklü QB-in qeyd olunmasına s b b olur. Bel
hadis l r, müxt lif t sirl rd  QB-in t hlük li qiymt l rinin a kar edilm sini
ç tinl dirir. 
Ya  kanalının de ilm si ya -baryer izolyasiyasında ba  ver n qövs 
bo almalarına ekvivalentdir. Güc transformatorlarında QB-in a a ıdakı növl ri
d  mövcüddur: 1) izol  edilmi  naqilin elektrokarton v  ya ka ızla t masda 
oldu u yerl rd  ya  aralı ının de ilm si (birl dirici çatmaların izolyasiyası,
sar ac aralıqları v  s. bunlardandır), 2) çıxı lar v  yan birl m l rin ya -ka ız
izolyasiyasının qismi bo alması, 3) sar ı naqilinin izolyasiyasının qismi 
bo alması,  4) elektrokartonun s thind  yaranan sürü n bo alma, 5) çıxı
yerl rind , giriml rin ya  aralıqlarında v  bu kimi elementl rd  ba  ver n tac 
bo almaları.
C r yan keçir n hiss l rd  izolyasiya elementl rinin toxundu u ya ın
nüfuz etdiyi girintil rd  ESG-nin s th boyu olan qiym tl ri artır. Bu halda 
izolyasiya elementl rinin (ka ız v  karton) biri-birind n aralandı ı m saf l rd
ya  qatının de ilm si sürü n xarakterli olur v  izolyasiyanın s thi boyu daha 
çox artır.  
Dolaqların k narlarında tutum h lq l rin  yaxın m saf l rd  ESG-yi 
artır. 
kil 16.1.5-d  dolaqların yan t r fl rind  elektrik sah sinin xarakterik 
görünü ü verilmi dir. Yüks k g rginlik transformatorlarında tutum 
h lq l rinin yaxınlı ında ESG-nin azaldılması m qs di il , onların k narları
80-100 mm radiusu il  dair l ndirilir. Bu halda tutum h lq l rinin yaxınlı ında
maksimal ESG – E
max
=(1,2 1,5)E
ya kan
. E
max
-n t qribi qiym tl ri is , k narı
dair l ndirilmi  elektrodla müst vi elektrod arasındakı elektrik sah sinin
hesablanmasına uy un aparılır ( k. 2.1.14). 
Tutum h lq sinin s thind  qismi bo almaların meydana çıxması
E
max
=E
0
 g rginliyinin kritik qiym tind  ola bil r. Ona gör  orta sah  g rginliyi
üçün  E
qb
=U
qb
/d olduqda qismi bo alma inki af edirs , qismi bo almada sah
intensivliyi d v r-d n asılı olaraq a a ıdakı kimi yazılır:

_________________Milli Kitabxana__________________ 
448 
3
0
r
d
r
E
E
gb
 
                 
(16.1.16)
(16.1.15) formulasından görünür ki, r sabit olduqda d artarsa, qismi 
bo alma sah  g rginliyi E
qb
 kiçilir. 
220-750 kV g rginlikli transformatorların sınaqları göst rir ki, defektl ri
olmayan izolyasiyada sınaqlar zamanı yaranan 5 10
-10 
Kl elektrik yükün  malik 
olan qismi bo almalar i çi g rginlikl rd  tamamil   k silir. Daha böyük yükü 
olan qismi bo almaların s b bi is , transformator izolyasiyasındakı konstruktiv 
v  texnoloji qüsurlardır. M s l n, izolyasiyasının qurudulma v  ya la
hopdurulma prosesi, qurudulmu   v  hopdurulmu  aktiv hiss nin iki günd n
çox açıq havada qalması, ya  dolduruldu u zaman vakuumun lazımi s viyy d
olmaması, izolyasiyaya yad hiss cikl rin dü m si v  s. kimi qusurlar ola bil r. 
Bel  defektl r   h m d , keçiricil rin k narlarının dair l ndirilm m si v
elektrodların b rk dielektrikl  sıx kontaktda olmaması
aiddir.Transformatorlardakı defektl r, onların giriml rind  ba  ver n
taclanmadan arta bil r. Texnoloji defektl r is  giriml r  ekranlar montaj 
edildikd n sonra meydana çıxır.Izolyasiya sa lam olarsa, transformatorlarda 
qismi bo almala-rın s viyy si yüks k g rginlikli sınaqlardan sonra da 
d yi m z qalır.   
Izolyasiyadakı defektl rl  ba lı, QB-da elektrik yükl ri v   c r yan,
g rginliyin azaldılması il  artar. G rginliyin eyni qiym tl rl  artırılması
halında bu artım d r c si kiçilir. N tic d  histerezis ilg yin  ox ar bir asılılıq
alınır. Sınaq g rginliyi s viyy sind  olan g rginlik t sirind n sonra is  böyük 
intensivlikli qismi bo almaya s b b olan g rginlikl r azalır. Bel  elektrofiziki 
prosesl r güc transformatorlarının sınaqları n tic sind , onun izolyasiyasında
çevrilm z d yi iklikl r  s b b olur.  
16.2.2. Qismi bo almaların intensivliyi. Izolyasiyada qaz ayrılmaları
v  de ilm l r
Ya -baryer izolyasiyası üçün QB v  izolyasiyanın sıradan çıxmasının
k miyy t xarakteristikaları arasında asılılı ın ara dırılması mür kk b bir 
m s l dir. Ya dakı açıq keçiricinin s thind  yaranan qismi bo almalar 
izolyasiya üçün t hlük siz oldu undan onları n z rd n atmaq olar. Baryerl r
arası ya ın h r k td  olan hiss sind  ba  ver n qismi bo almaları da n z rd n
atmaq olar. Ya ın h r k tsiz oldu u yerl rd  is , QB-ların meydana çıxması
izolyasiyada çevrilm z prosesl r  s b b olur. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
449 
Ya  kanalında inki af ed n bo almalar ya  kanalını bütövlükl
hat
ed rs , baryer  çatan strimerin uclu unda elektrik sah   g rginliyi artır v
baryerin üz rind  sürü n bo almalar meydana çıxır.
g r bo alma kanalından ayrılan enerji böyük olarsa, kanalın
temperaturu bir neç  min d r c y  çatır. Bunun n tic sind  izolyasiyanın
üz rind  müxt lif istiqam tl rd  inki af ed n qara izl r (dendritl r) qalır.
T crübi n tic l r göst rir ki, güc transformatorlarında i çi g rginlikl rd  qismi 
bo almaların elektrik yükü  10
-12
3 10
-10
Kl qiym tl rind  olur. Bel  qismi 
bo almalar izolya-siyada heç bir d yi ikliy   s b b olmur. Uzun müdd t 10
-
8
10
-7
Kl intensivliyind  olan qismi bo almalar elektrokarton izolyasiya 
s thind   a  izl r buraxır. Bu izl r g rginlik k sildikd n sonra l
v olunur v
izolyasiya sa alır. Intensivliyi 10
-7
10
-6
Kl olan QB-lar is  izolyasiyada 
çevrilm z qara izl r buraxır v  onların sür tl  sıradan çıxmasına s b b olur. 
Dig r t r fd n, QB-ın ya   v   b rk izolyasiyaya t siri n tic sind  onların
parçalanması ba  verir ki, bu da izolyasiyada qaz ayrılmasına s b b olur. Ilk 
m rh l d  ayrılan qazlar tamamil  ya da h ll olunurlar. Transformatorların
müxt lif z d l nm l rind  ya da h ll olunan qazla ayrılan qazların t rkibi 
f rql nir. Qaz analizi bu f rqi göst rir, çünki bu zaman xromatoqrafiya v  ya 
kütl  spektroskopiyası kimi metodlar t tbiq edilir.
Transformatorların z d l nm l ri a a ıdakı t rzl r  bölün  bil r: 
1. B rk izolyasiya materialı i tirak etm diyi halda ya da ba  ver n qövs 
zamanı hidrogen 60 80%, asetilen 10 25%, metan 1,5 3,5%, etilen 1 2%
olur. Qalıq ya da h ll olunan havadan ibar tdir. Bu m rh l  karbon qazı v
karbon oksid qazlarının olmaması il  xarakterikdir. 
2. Ya -baryer izolyasiyasında qı ılcım bo almaları. Bu halda hidrogen, 
asetilen, metanla yana ı, 15 25% karbon iki oksid qazı da yaranır.  
3. B rk izolyasiyada (ka ız v  karton) istilik artdıqca transformator 
bakının iç risind  daha  çox karbon qazı v  karbon iki oksid qazları ayrılır.
Asetilen v  metan qazlarının faiz nisb ti is  çox azalır.
4. 400
0
C temperaturlardan ba layaraq ya  termiki da ılmaya u rayır.
Ya  kiçik molekulalı karbohidrogenl r :- etan, etilen v  hidrogen  parçalanır. 
Temperatur 600
0
C çatdıqda ya ın parçalanmasından alınan qaz  sas n metan 
v  hidrogend n ibar t olur. Bu halda ya da hava qarı ı ı olarsa, karbon qazı
çox artır. 
Bütün hallarda ya da h ll olunmayan qazlar (hidrogen, karbon iki oksid) 
ya ın üstünd  transformatorun qaz relel rind  toplanırlar. Ya da h ll olunan 
karbon qazı, metan, asetilen is , ya ın t rkibin  keçirl r. Çoxlu miqdarda 
doymu   v  doymamı  karbohidrogenl rin hidrogenl  qarı ı ı ya ın qızmı
metalla t mas ed r k istilikd n parçalanmasını göst rir. Çoxlu miqdarda CO
2
v  CO-nun olması, b rk sellüloza - ka ız izolyasiyanın parçalanmasını

_________________Milli Kitabxana__________________ 
450 
göst rir. Bu zaman ad t n, O
2
  v  azot azalır. Az miqdarda H
2
, C
2
H
4
  v  CO
2
olması intensiv qismi bo almanın oldu unu göst rir.
16.2.3. Ya  baryer izolyasiyasının elektrik möhk mliyi   
Ya  baryer izolyasiyasının uzunmüdd tli elektrik möhk mliyinin t yin
edilm si mür kk b m s l dir. Bu, elektrik möhk mliyinin, g rginliyin t sir
müdd tind n asılı olaraq çox az d yi m si il
laq lidir. G rginliyin cüzi 
azalması, de ilm   v  izolyasiyanın ya ama müdd tinin xeyli artmasına s b b
olur, 
k.16.1.7. 
k.16.1.7–d  transformator izolyasiyasının modelind
alınmı  da ıdıcı g rginliyin nisbi qiym tinin onun t sir müdd tind n asılıl ı
verilmi dir.
yrid n görünür ki, saxlanan g rginliyi 1 d qiq lik de ilm
g rginliyind n 10-15% azaltdıqda, de ilm   g rginliyinin   saxlama müdd tini 
1 d qiq d n 100 saata q d r artırmaq olur. Ona gör , U
de
–nin -dan asılılıq
formulası a a ıdakı kimi yazıla bil r:
n
des
des
U
U
2
1
1
2
          (16.1.17) 
burada ka ız bakelit üçün n- t xmin n 55, ya -ka ız üçün 40-a  b rab r
götürülür. 
Güc transformatorlarının modell rind  aparılan sınaq t crüb l rin
sas n, buraxıla bil n sah  g rginliyini t yin etdikd E
ya kan de  min
- nın (16.1.8) 
ifad sind ki qiym tin  düz li  edilir. Bu düz li l r aparılan t crüb l r sayının
az, sınaq olunan modelin ölçül rinin transformatora n z r n kiçik olması v
elektrik sah sinin maksimal h ddl rinin d yi diyi zonaların da kiçilm si il
edilir. Bu metodikaya gör , t sir ed n sınaq g rginlikl ri üçün hesablanmı
buraxıla bil n ESG –E
bbya  kann
-yi, E
ya kan de  min
 –dan 15% kiçik götürülür:
E
bb ya  kan 
=0,85·E
ya  kan de  min                                                        
(16.1.18)
burada  E
ya  kan de  min
A msallarının seçilmi  uy un qiym tl rin  gör
(16.1.8) formulasından t yin edilir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
451 
k.16.1.7. Ya  baryer izolyasiyasının nisbi de ilm  g rginlinin-  (ESG-
k
imp
),g rginliyin t sir müdd tind n   asılıl ı: o- dola ın orta hiss sinin modeli 
üçün; + dola ın k narı üçün model. 
 Qısa 
müdd tli g rginlik t sirl ri üçün, buraxıla bil n sah
g rginlikl rini h m d  ya  baryer izolyasiyasında de ilm   g rginlikl rinin 
statistik meyl etm sin  gör   d qiql dirirl r. Ya  kanalında buraxıla bil n
ESG-ni kifay t q d r d qiqlikl  (0,95 d r c  etibarlılıqla) a a ıdakı kimi t yin
etm k olar:
E
bb ya  kann
=k
s
(E
ya  kan de
-2,5·
E
)
(16.1.19)
burada  E
ya  kan de
  v
E
– orta de ilm  sah   g rginliyi v     ya  kanalının
de ilm si zamanı ESG-in orta kvadratik meyl etm
msalı, k
s
- dolaqda
g rginliyin paylanmasını v  modelin eletrodunun, ekvivalent elektrodun 
sah sin  olan nisb tini   n z r  alan  msaldır.
 50 
Hs 
s naye tezlikli 1 d q-lik g rginliyin t siri v  transformatorlarının
torpaqlanmı  neytral halı üçün, yüks k ESG –nin dola ın uzunlu unun 0,15 
ölçüsünd   v
E
/E
ya  kan de
=0,10 olud unu n z r  aldıqda a a ıdakı ifad ni
yazmaq olar:
E
bb ya  kann
=0,7·E
ya  kan de
(16.1.20)
 
I çi g rginlikl rd  ya  baryer izolyasiyası üçün buraxıla bil n ESG-yini 
t xmin n 10
-10
 Kl göst rici elektrik yükü ver n qismi bo almalar  rti il  t yin
etmk olar. Bu zaman ya  baryer izolyasiyasının uzun müdd tli elektrik 
möhk mliyinin qiym tl ndirilm si il , elektrotermik oksidl m , köhn lm ,
ya da qaz ayrılmalarının olmaması v  ya t sir ed n sah  g rginlikl ri il  ya da
qazın h cminin artmaması kimi amill rd n istifad  ed r k, buraxıla bil n ESG-
ni t yin etm k olur. Bu  rtl r  birinci ya  kanalında buraxıla bil n E
i
 - i çi 
orta sah   g rginliyinin 2,5–5 kV/mm  h ddl rind   d yi n qiym tl ri uy un

_________________Milli Kitabxana__________________ 
452 
g lir. Bu qiym tl r izolyasiyanın bir sıra texnoloji v  konstruktiv 
xarakteristikasından asılı olaraq d yi ir. M s l n, birinci ya  kanalı 6 mm 
seçildikd , dola ın ortası üçün E
i
=4,5 kV/mm, k narında is  4 kV/mm 
götürülür.  
16.2.4. Güc transformatorlarının izolyasiya konstruksiyaları
 
3-35 kV transformatorların izolyasiyası. 3-35 kV transformatorların
izolyasiyası da yüks k g rginlik transformatorlarının izolyasiyası kimi, ya
baryer tipli konstruksiyaya malikdir  k.16.1.8.   
 
3-35 kV-luq transformatorların AG v  YG dolaqlarının
sas 
izolyasiyası, qalınla ı 3-6 mm olan bakelit silindrl  ayrılan iki ya  kanalından
ibar tdir. S
YG-AG
sas izolyasiyanın ara m saf si 15-27 mm-dir. Bu m saf ,
elektrik möhk mliyind n çox texnoloji v  konstruktiv t l batlara gör   t yin
edilir. Yarmo izolyasiyası da h min konstruksiya kimi t yin edilir.  
 
Bir sıra xüsusi t yinatlı transformatorlar (elektrovoz,  axta v  s. üçün) 
yan ın t hlük sizliyin  gör  quru konstruksiyada hazırlanır. Bu halda 
izolyasiya v  soyuducu mühit kimi hava v  ya eleqaz istifad  edilir. B z n is ,
tez qaynayan freon qazı i l dilir. 
110-750 kV –luq transformatorların izolyasiyası. Silindrik baryerl r,
elektrokartondan hazırlanmı  künc h lq  konstruksiyaları, dolaqlar v  dolaqla 
torpaqlanmı  hiss l r arasında olan  sas izolyasiyanı bir neç  ya  kanallarına
ayırır. Karton baryerl rin sayı v  onların yerl dirilm  qaydası transformatorun 
g rginliyi v  konstruksiyasından asılı olur.
110-330 kV-luq yüks k g rginlik transformatorlarının dolaqları
k silm z sar ı kimi 500 kV v  daha yüks k g rginlik transformatorların
dolaqları is  çal-keçir konstruksiyada hazırlanır. 220 kV v  daha yüks k
g rginlikli transformatorlarda çox hallarda dola ın ortasından çıxı  alınır. Bu 
dola ın k narlarında g rginliyin v  yükl nm nin azalmasına s b b olur. 
N tic d  izolyasiyanın i inin yüngüll m si v  etibarlılı ın artması mümkün 
olur.  
Bir sıra hallarda dolaqlar ardıcıl qo ulmu  (konsentrl rd n) hiss l rd n
t kil olunur. Bu hal avtotransformator birl m  sxemind n istifad  etm y  v
ESG-nin uzununa t kiledicisinin azalmasına s b b olur ( k.16.1.1 –  baxın). 
k.16.1.9-da iki dolaqlı, k nar çıxı lı 110 kV-luq transformatorun  sas 
izolyasiya aralıqları göst rilmi dir. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
453 
k.16.1.8.  35 kV-luq  transformatorun izolyasiyası 1- maqnit keçirici; 2 – YG 
dola ı; 3- dolaqlar; 4- elektrokarton baryer; 5 - elektrokarton lövh
X tt çıxı larına yaxın olan sar aclar gücl ndirilmi  izolyasiyaya malik 
olub giri  zonasını t kil edirl r. Giri  sar acları yaxınlı ında montaj edil n
ekranlar,  dolaqların k narlarında olan elektrik sah   g riginliyini
b rab rl dirir [25,27]. Onlar, sar aclar arasında v  dola ın giri ind  tutumu 
artıraraq, ildırım impulsları t sirind n dola ı mühafiz  edirl r. Tutum h lq si 
konturunda c r yan yaranmaması üçün tam çevr  üzr  qapadılmır, onların
mü yy n yerd n k sikl ri olur.    
Ildırım ifrat g rginlikl rinin impuls t sirl rini dolaq boyu azaltmaq 
üçün sar aclarla dolaq sar ıları arasında da ekranlar qoymaqla tutumu artırmaq 
lazımdır. Bu çal-keçir sarınmı  dolaqlarda  k.16.1.10 v  16.1.11 mümkündür.  
Bir sıra hallarda dolaqların sonundan çıxı lara veril n uclarda ciddi 
probleml r yaranır. Bu probleml r
sas n konstruksiya il
laq dar olur. 
Xüsusi il  a a ı v  yüks k g rginlik dolaqları arasında yerl
n orta g rginlik
dolaqlarından çıxı lar almaq mür kk b olur.  

_________________Milli Kitabxana__________________ 
454 
k.16.1.9. 110 kV-luq iki dolaqlı tarnsformator izolyasiyasının eskizi, AG
a
,
YG
a
 – a fazasının alçaq v  yüks k g rginlik dola ı; YG
b
 – b fazasının yüks k
g rginlik dola ı; TH
1
 v  TH
2
 – tutum h lq l ri; A v  B – giri  zonasının
sar acları; 1 – elektrokarton baryerl r;  2 –  künc  aybaları

_________________Milli Kitabxana__________________ 
455 
k.16.1.10. Ildırım ifrat g rginliyi yaradan impuls t sirin  uy un
qurulmu  ekvivalent sxemd  transformator dolaqlarının uzunlu u boyu 
g rginlik paylanmasının yrisi.  yri, ekranla dırıcı  tutumu v  dolaqları çal 
keçir  sxemd  olan hala uy un qurulmu dur.1-g rginliyin ba lan ıc
paylanması, 2-g rginliyin son paylanması, L-induktivlik, C-torpa a n z r n
tutum, K
u
-uzununa tutum, C
ek1
, C
ek2
-ekranla dırıcı tutum h lq l rinin elektrik 
tutumları.
Çal-keçir dolaqlar dedikd  sar acları t kil ed n sar ıların biri-birin
keçm si n z rd  tutulur. M s l n,
kild  göst rildiyi kimi 48  d d dolaq 
sar ılarından 18-inin I-ci v  II-ci sar aclar arasında bölü dürülm si 7, 8, 9, 10, 
11, 12-ci nömr li sar ılar 2-ci sar acda qalanları is , birinci sar acda sarınır. 
Sar aclar arası, dolaq sar ı keçidl ri 3 yerd n:- 12-13-  (ikincid n bir ), 6-7-
y  (birincid n ikiy ), 18-19-a (birincid n ikiy ) keçirilir  k.16.1.12. H r
sar ac 12  d d sar ıdan ibar tdir.
k.16.1.11 b) - d  sar ı il  sar aclara (1-4 nömr ) keç n c r yanların
istiqam tl ri göst rilmi dir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
456 
k.16.1.11. Çal-keçir sarınmı  dolaqların sxemi a)sar aclar1-4 birinci  
nömr l r v  sar ılar 1-48 ikinci  nömr l r; b)sar acdan sar aca keçidl r
(sar ılar) 
16.2.5. Transformator izolyasiyasının sınaqları v  istismarı
 
Transformator (avtotransformator) zavodlarında buraxılan m hsullar
DÜIST-in (DÜIST 9920-76,1516-76 v  s.) t l bl rin  uy un olaraq bütün 
sınaqlardan keçirilir. Onların daxili v  xarici izolyasiyası tam v   k silmi
impuls dal aları v  s naye tezlikli d yi n g rginlikl rl  sınaq edilirl r.
 
Impuls sınaqlarında, uzununa izolyasiyada a kar olunan z d l r daha 
ciddi probleml r yaradırlar. Ad t n bu z d l r kiçik d likl r
kiliqnd  olub, 
trasformator dola ının müqavim tin  t sir göst rmirl r. Lakin onlar, sonradan 
transformatorların normal i l m sind   t hlük  yaradırlar. Izolyasiyaya 
n zar tin geni  yayılmı  usullarından biri, transformator neytralının c r yan
osilloqramasını çıxarıb, onu eyni tipli, sa lam transformator izolyasiyasının
osilloqramı il  müqayis  etm kdir. Sar ılar v  sar aclar arası elektriki 
qapanmalar osilloqramların xarakterini d yi dirir. Osilloqramlar h m
z d l nm  faktını, h m d  onların t xmini yerini göst r  bilir. Bu üsul 
transformatorlarda olan z d  yerinin tez tapılmasını asanla dırır.   
g r transformator neytralı v  x tt çıxı larının  (giriml rin) izolyasiya 
s viyy si eyni olarsa, daxili izolyasiyada s naye tezlikli sınaqlar k nar bir 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
457 
sınaq m nb i il  aparıla bil r.  Bu zaman sınaq olunan dolaq h r iki t r fd n
yerd n izol  edilir. Bütün dolaq boyu eyni bir g rginlik t sir edir.  g r
neytralın izolyasiya s viyy si a a ı olarsa (çox zaman bel  olur), onda sınaqlar
400 Hs-li induksiya edilmi   g rginlikl  aparılır. Bu halda transformatorun 
birinci dola ına yüks k tezlikli amplitudanın el  qiym ti verilir ki, sınaq
olunan dolaqda transformasiya n tic sind , g rginlik sınaq qiym tin  çatsın. 
Bu zaman transformatorun neytralı ya torpaqlanır ya da ona k nar m nb d n
eyni tezlikli g rginlik verilir. S naye tezlikl rind  birinci dola a nominal 
g rginliyin iki qat qiym tind  verilm m si üçün, sınaqlarda yüks k (400 Hs) 
tezlikl r  seçilir. S naye tezliyi transformator içliyind  böyük induksiya v
maqnitl nm   c r yanları yaratdı ından, onlarla bel  sınaqları aparmaq olmaz. 
400 Hs - yüks k tezlikl rd  is , içlikd  yaranan induksiya nominala yaxın olur.  
Yüks k g rginlik sınaqları il  yana ı, h r bir transformator üçün 
izolyasiyanın tg -sı, müqavim ti v  transformator dola ının tutum 
xarakteristikaları da ölçülür. Zavodda aparılan sınaqların n tic l ri, istismar 
zamanı izolyasiyanın ilkin v ziyy ti kimi q bul edilir.
Transformator izolyasiyanın elektrik köhn lm sinin sas s b bi olan, 
qismi bo almaların intensivliyinin ölçülm si daha vacibdir. Ona gör , b zi
aparıcı zavodlarda qismi bo almaların intensivliyinin yoxlama sınaqları da 
aparılır.
110 kV v  yüks k g rginlikli, böyük güclü transformatorlar 
istehlakçılara ya sız gönd rilir. Bu zaman transformator gövd sin  quru hava, 
azot v  ya CO
2
 qazı il  doldurulur. Transformator yerin  montaj edildikd n
sonra, onun iç risind ki qazın yerin  ya  doldurulur. Transformator 
qo ulmamı dan
vv l, 50 Hs tezlikli g rginlikl  ya ın elektrik möhk mliyi 
yoxlanılır: - Standart elektrodlar arasında de ilm  g rginlyinin qiym ti n azı
25-50 kV olmalıdır. De ilm   g rginliyinin a a ı h ddi 15 kV–a q d r, yuxarı
h ddi is  330 kV v  daha yüks k g rginlikli transformatorlar üçündür. 60 v
15 san-li g rginlik t siri il  izolyasiya müqavim ti v  absorbsiya  msalı K
abs
t yin edilir. Ölçül n absobsiya  msalı 1,3 –d n az olmamalıdır. Sonra 20
0
C
temperaturda C
2
, C
50
,
C, C
h
 tutumları v   C
2
/C
50 
(1,1-1,3 olmalıdır),  C/C
h
(0,1-   q d r olmalıdır) nisb tl ri ölçülür. tg  müxt lif temperaturlarda 
ölçülür. tg -nın ölçül n  mütl q qiym tl rind n ba qa, zavod sınaqlarında
alınmı   n tic l rl  müqayis l ri d  aparılır.tg -nın qiym tinin çox artması
dolaq izolyasiyasının n ml ndiyini v  ya ba qa defektlfrin olmasını göst rir. 
Transformator izolyasiyası mür kk b sistem t kil etdiyind n onun 
xarakteristikaları bütün transformator üçün deyil, ayrı-ayrı elementl ri v
«zona»ları üçün yoxlanılır. Zonalar dedikd : - dolaqlar arası, dolaqla bak arası,
dolaqla maqnit içlik arası izolyasiya n z rd  tutulur. Zonalarda sınaqlar
aparılark n bütün ba qa dolaqlar torpaqlanmalıdır.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
458 
35 kV v   a a ı g rginlikli  transformatorlar, istismar yerind  yüks k
g rginlikl  sınaq edil  bil rl r. Bu halda, sınaq g rginliyi zavod sınaqlarında
götürül n g rginlikl rin 0,85-0,9 nisb ti q d r olur.   
«Elektrik stansiya v
b k l rinin texniki istismar qaydaları» -TIQ-
gör , transformatorların uzun müdd t, ehtibarlı i l m si üçün, temperatur 
rejimi v  g rginlik s viyy si normal olmalıdır; ya ın norma keyfiyy ti uy un
olmalı, soyuducu v   g rginlik altında t nziml m  qur uları saz v ziyy td
saxlanılmalıdır. TIQ t l batlarına diqq t edildikd , onların hamısının, ilk 
növb d  transformator izolyasiyasının saxlanmasına yön ldiyi görünür. 
Istismarda istilik rejiminin pozulması izolyasiyanı daha tez sıradan
çıxarır. Temperatur artdıqca, dolaq izolyasiyasının, izolyasiya v  mexaniki 
xass l ri pisl ir. Temperaturun artması il  ya  oksidl ir, çöküntül rin
miqdarı  da artır. Bu is , ya ın sirkulyasiyasını v  soyutmanı ç tinl dirir. Ona 
gör , istismarda transformatorların temperatur rejimi v  soyutma qur ularına
ciddi n zar t edilir.
Ya ın üst s viyy sind  temperaturun qiym tl ri: -t bii soyutmalı
transformatorlarda + 95 
0
C, ya lı soyutmalı transformatorlarda + 80 
0
C, ya
v  su soyutmalı transformatorlarda + 70 
0
 C kimi normala dırılır. Temperatur 
termometrl rl  ölçülür.  
Istismarda olan g rginlik s viyy si
sas n, izolyasiyanın elektrik 
xass l rinin saxlanmasına uy unla dırılır. G rginliyin artımı, transformator 
izolyasiyası üçün t hlük li olan yüks k harmonikalı
yril rin yaranmasına
s b b olur. G rginlik artımları h m d , maqnit keçiricid  induksiya v
maqnitl nm  itkil rini artırır. Bu s b bd n, maqnit içlikd  polad paketl r qızır
v   v r q l r arasında izolyasiya z d l nir. N tic d  içlikd  «d mir yanqını»
adlanan hadis  ba  verir. Ona gör , g rginliyin uzun müdd tli artımı nominalın
5% -d n artıq olmamalıdır. G rginliy , ölçü transformatorunun alçaq t r fin
qo ulan voltmetrl   n zar t edilir. G rginlik ölçü transformatoru bir ba a güc 
transformatorunun çıxı ına v  ya yı ma  tn  birl dirilir.  
Istilk rejimi v   g rginliy   n zar tl  yana ı, vaxta ırı baxı lar
keçirm kl  transformatorun v ziyy ti, ya ın axması, keçid izolyatorunun 
sa lam v   t miz olması,  ya  ölçü-gözlük  ü si, soyutma sistemi v  s.  
yoxlanır.