Koordinasiya c r yanına (5-14 kA) uy un olan g rginlikdir, kV-la

17. YÜKS K G RGINLIKL RIN EKOLOJI V  TEXNIKI-IQTISADI 
M S L L RI
17.1.1. Enerji sisteml rin traf mühit  göst rdiyi ekoloji t sirl r

_________________Milli Kitabxana__________________ 
459 
 Enerji 
sisteml ri v  elektrik verili l rinin  traf mühit  vurdu u z r rli 
t sirl r a a ıdakı qruplara bölünür: - elektrik sah sinin t siri, s s v
gurultunun t siri, t hlük sizlik zonaları kimi t crid olunmu  torpaq  razisi v
su hovz l rinin tutulması.
 Elektrik 
sah sinin t siri dedikd , yüks k v  ultra yüks k g rginlikli 
elektrik verili  x ttl rinin v  yarımstansiya avadanlıqlarının insan orqanizmin ,
dig r canlı  v  bitkil r   z r rli t sirl ri n z rd  tutulur.  m k mühafiz si
norma v  qaydalarına gör  (330, 500, 750 kV) EVX-ri v  yarımstansiyalarda 
xidm t personalı v  dig rl rinin sah d  buraxılan maksimal qalma müdd tl ri 
normala dırılmı dır. Elektrik sah   g rginliyi (ESG) 20 kV/m olan  razil rd ,
bir gün  rzind , qalma müdd ti 10 d qiq ni keçm m lidir. ESG-yi 10 kV/m 
olan sah l rd  maksimum qalma müdd ti 3 saat ola bil r. 20-25 kV/m olan 
halda açıq paylayıcı qurulu
razisind  xüsusi mühafiz  kostyumları istifad
edilm lidir. Bu halda elektrik sah   g rginliyinin yer s thind n olan hesabat 
nöqt si insanın ba ı s viyy sin  uy un hündürlük üçün - 1.8 m götürülür. 
ESG-nin 5 kV/m v   a a ı qiym tl ri canlı orqanizm   z r rsiz oldu undan i
günü rzind  orada yerl m  müdd ti m hdudla dırılmayır. G rginliyi 330 kV 
olan x tt m ftill rinin altında, hesabat hündürlüyü üçün 10 kV/m, 500 kV 
EVX-d  15 kV/m, 750 kV EÖX-d  is , 20 kV/m olur. 
S hiyy  nazirliyinin tövsiy  etdiyi normalara gör , ultra yüks k
g rginlikli x ttl r boyu ESG-yi 1 kV/m d n çox olmayan, sanitar-muhafiz
zonaları mü yy nl dirilir. Bu zonaların s rh dl ri x ttin  oxuna paralel olub, 
k nar m ftill rd n 330 kV üçün 25 mt, 500 kV – 30 mt, 750 kV üçün is , 55 
mt t yin edilmi dir.
Bilavasit   x ttin altında ESG maksimal qiym t  malik olur. 
Uzaqla dıqca ESG-nin qiym ti m saf nin kvadratına müt nasib olaraq azalır. 
EVX-nin oxu üzr , uy un olaraq, x ttin ortasında sallanma oldu u üçün 
m rk zd  ESG maksimal, daya a yaxın yerd  is  minimal olur. Daya ın
ekranla dırıcı t sirl ri v  h min nöqt d  m ftilin asılma yüks kliyi d  ESG-nin 
azalmasına müsb t t sir edir. Ona gör , piyada v  heyvanların keçidl rini
daya a yaxın olan yerl rd n açırlar.  
Mühafiz  zonasında müv qq ti v  ya daimi ya ayı  binalarının, s naye
mü ssis l rinin tikintisin  icaz  verilmir. 
Lazım g ldikd   x ttin altına ekranla dırıcı metal tros ç kilir,
yarımstansiyalarda is
inl r v  ekranla dırıcı mühafiz  örtükl ri, xidm t
personalı üçün çardaqlar tikilir.  halinin mühafiz si üçün t kilatı xarakterli 
i l r görülür, x b rdarlıq ni anları asılır v  izahat i l ri aparılır.
Elektrik sah si yerd n izol  edilmi , rezin t k rli, h r k tli v  ya 
h r k tsiz obyektl rd , avtomobil v  traktorlarda elektrik yükl rinin meydana 
çıxmasına s b b olur. Bu zaman h min yükl rin t siri il  yaranan g rinlik, 
yerd  durub obyektin gövd sin  toxunan insanın gövd sind n yer  axan 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
460 
impuls c r yanının yaranmasına s b b olur. Insan toxunduqda yaranan impuls 
c r yanı x ttin g rginliyi, obyektin h cmi v  tutumu, toxunan adamın
müqavim ti il  t yin edilir.  
Ad t n canlı orqanizml rd n yer  axan impuls c r yanları
normala dırılmır. Lakin bununla bel  aparılmı  analizl rin n tic sind
toplanmı  m lumatlara, gör  ki il r üçün 9 mA, qadınlar üçün 6.5 mA, u aqlar
üçün is  4.5 mA c r yan t hlük li h dd sayılır. Bel  c r yanlar is , ESG-yi 15 
kV/m olan EÖX – altından keç n böyük avtobusların v  kombaynların
gövd l rind  toplanmı  induksiya yükl rind n yarana bil r. Ona gör
sürücül r  bel  yüks k g rginlik x ttl rinin altında dayanma a icaz  verilmir.  
S s-küy v  gurultu t siri
 – bütün energetik obyektl r, o cüml d n EÖX 
v  YS -lar s s-küy m nb l ridir. In aat v  istismar t crüb l ri göst rir ki, son 
zamanlar YS yaxınlı ında energetik avadanlıqdan g l n s s-küyl r yaxınlıqda
yerl
n ya ayı   m nt q l rini narahat edir v  onların azaldılması m s l si
ortaya çıxır. YS-da s s-küy m nb i transformatorlar, ventilyatorlar v  soyutma 
sisteml ri, sinxron kompensatorlar, hava açarları v  s-dir. S s v  gurultunun 
azaldılması m qs di il  YS –ı xususi yerd  tikirl r. H min m qs dl
lav
olaraq xüsusi s s bo ucu p rd  tikintil ri v  s. t dbirl r yerin  yetirilir.  
Torpaq v  su hövz l rinin tutulması-
Energetik obyektl rin tikintisi 
xeyli miqdarda torpaq v  su hövz l rinin z bt edilm sin   v  istifad siz 
qalmasına s b b olur. Bu halda EÖX v  YS in aatı altına dü n, ba qa
sah l rin tikintisin
lveri li v  maraqlı olan bir sıra torpaq  razil ri v  su 
hövz l ri tutulmu  olur. H tta bu m s l , tez-tez vacib dövl t
h miyy ti
da ıyan obyektl rin tikintisind  qar ıya çıxır.
Elektrik verili   x tl rinin elektrik sah si insanlara v  dig r canlı
orqanizml r  bioloji, termik v  elektromaqnit t sirl ri göst rir. Bunların is
n
t sirlisi v
traf mühiti sıx bürüy ni elektromaqnit sah sidir. Elektromaqnit 
sah si h m d  havanın kiçik molekulalı t rkibl r  parçalanmasına s b b olur. 
Onun da ıyıcıları EÖX-dir [50]. Ona gör , yüks k v  ultra yüks k
g rginlikl rd  EVX-da elektrik sah sinin t yin edilm si vacib m s l dir. Indii 
is  bel  bir hesabatın aparılmasına baxaq. Bu hesabatlar a a dakı ardıcıllıqlara
aparılır:
A) (2.4.8) formulasından
ax l nmi   m ftill rin ekvivalent radiusları
tapılır;
B) (2.4.9) formullarına gör  verilmi   m ftill r sistemi üçün  -potensial
msallarını hesablayırlar;
V) hesablanmı
-lara gör  iki v  üç m ftilli x tl rd  (2.4.8 ) v  (2.4.10) 
düsturları sasında -lar t yin edilir; 
Q) m ftill rin i çi tutumları sabit v   d yi n c r yan x tl rin  aid olan 
(2.4.11) v  (2.4.12) t nlikl rind n t yin edilir; 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
461 
D) verilmi  sabit qütblü v  ya üç fazlı g rginlikl r v   m lum olan i çi
tutumlara gör  m ftill rin xüsusi yükl ri (2.4.13) düsturu il  hesablanır;
E) (2.4.14) formuluna gör
ax l nmi   m ftill rin s thind ki orta sah
g rginlikl ri hesablanır;
J) E
max
=k·E
or
-ya
sas n m ftilin s thind ki maksimal sah   g rginliyi 
hesablanır:
M s l  1. Fazaları üfiqi qaydada horizontal yerl mi , 3 yer
ax l nmi  3xASO-500 m ftill ri olan, 500 kV-luq d yi n c r yanlı elektrik 
hava x tti verilmi dir. M ftilin diametri r=1,51sm,  ax l nm  addımı is  a=40 
sm-dir. Fazlar arası m saf  d=10,5 m-dir. M ftill rin orta asılma hündürlüyü 
h
or
=13,1m-dir. M ftill rd ki maksimal sah   g rginliyin hesablanması t l b
olunur.
Ildırımdan mühafiz  torslarının t siri az oldu undan onları n z rd n
atmaq olar. 
1. (2.4.8) formulasından m ftill r toplusu üçün ekvivalent radius 
hesablanır:
sm
a
r
r
ekb
4
,
13
40
*
51
,
1
3
2
3
2
0
2.
(2.4.12) formulalarından is  potensial    msalları hesablanır:
pF
m
n
r
h
n
ekv
or
/
094
,
0
4
.
13
1310
2
018
.
0
2
018
,
0
33
22
11
pF
m
n
d
D
n
pF
m
n
d
D
n
/
009
,
0
1050
2
1310
2
1050
2
018
,
0
018
,
0
/
018
,
0
1050
1310
2
1050
018
,
0
018
,
0
2
2
23
23
23
2
2
12
12
13
12
3. (2.4.17) formulalarından  potensial  msallarını hesablayırlar:

_________________Milli Kitabxana__________________ 
462 
6
2
2
2
3
10
770
009
,
0
018
,
0
2
094
,
0
009
,
0
094
,
0
018
.
0
2
094
.
0
m
pF
m
pF
m
pF
m
pF
/
2
10
770
094
.
0
018
.
0
009
.
0
018
.
0
;
11
10
770
018
.
0
094
.
0
/
68
,
0
10
770
094
.
0
009
.
0
018
.
0
;
3
.
11
10
770
009
.
0
094
.
0
6
13
12
6
2
2
33
22
6
2
23
6
2
2
11
(2.1.20) formulasına sas n i çi tutumlar hesabalnır:  
C
1
=11.3+(2+2)/2=13.3 pF/m ;  C
2
=C
3
=11+(2+0.68)/2=12.3 pF/m
4. Maksimal i çi g rginliyin amplitudası 525 kV oldu undan faz 
g rginliyi üçün a a ıdakı hesabat aparılır:
kV
U
f
428
3
2
525
Uy un olaraq m ftill rd ki xüsusi yükl r a a ıdakı kimi t yin edil c kdir:
q
1
=C
1
U
f
=13,3 428 10
3
 = 5,7 10
6
  pKl/m 
q
2
=q
3
=C
2
U
f
=12,.3 428 10
3
=5,26 10
6
 pKl/m
5. (2.4.8) formulasından m ftilin s thind ki orta sah   g rginlikl rinin 
amplitud qiym tl ri hesablana bil r:
m
kV
sm
kV
sm
V
E
E
m
kV
sm
kV
sm
V
r
q
E
or
or
or
/
2090
/
9
,
20
/
20900
51
,
1
3
10
26
,
5
018
.
0
/
2260
/
6
.
22
/
22600
51
,
1
3
10
7
.
5
018
.
0
3
018
.
0
6
3
2
6
0
1
1
Göründüyü kimi m ftilin s thind  ESG çox böyük h ddl r  çatır. Bu 
sah   g rginliyi m ftild n uzaqla dıqca m saf nin qiym tin  gör  kvadratik 
olaraq azalsa da [E=Q/(4
0
·s
2
)], yen  yer s thind  40-50 m m saf d  insan v
dig r canlılar üçün t hlük li qiym tl rd  olur.     
17.1.2. Elektrik  b k  qur ularının texniki iqtisadi göst ricil ri

_________________Milli Kitabxana__________________ 
463 
 Texniki-iqtisadi 
hesabatların 
m qs di, qar ıya qoyulmu  energetik 
m s l nin h m texniki, h m d  iqtisadi c h td n optimal h llinin tapılmasıdır.
Bu bir sıra variantların  h llinin qar ıla dırılması yolu il
ld  edilir. Ona gör
bütün h ll rin n tic l ri müqayis  edil n bir  kil  g tirilm lidir. 
 Kapital 
qoyulu unun müqayis  kriteriyası kimi, h r bir variant üçün 
g tirilmi  illik x rcl r q bul edilir:
a
n
a
a
K
E
A
M
          (17.1.1)
burada M
a
 - a variantına aid bir il  g tirilmi  x rcl r, A
a
- a variantına aid illik 
ayırmalar-t mir v  amortizasiya x rcl ri,  K
a
– a variantı üçün c mi kapital 
qoyulu u,  E
n
 –normativ  msal, enerteqtik avadanlı ın 7-8 ild  öz x rcini
öd m sini göst r n msaldır, 0,12 q vul edilir. 
 Hava 
v  kabel x ttl rinin texniki iqtisadi göst ricil ri, onların enerji 
da ıma qabiliyy tl ri, dövr l r sayı, m ftill rin en k siyi, qızmaya gör
buraxıla bil n c r yanların qiym ti v  s. kimi faktorlardan asılıdır. Yüks k
g rginlik izolyasiyası üçün bunlar, izolyasianın xidm t  müdd ti
rzind
qur unun etibarlı i l m sinin  göst ricil ridir. 
 Layih l ndirm   m rh l sind , elektrik x ttl rinin hesabat yükü t yin
edildikd n sonra, nominal g rginlik,  dövr l r sayı, x ttl rin dayanıqlı
kild
paralel i l m
rtl ri öd nilm kl  texniki iqtisadi  saslandırma v  analizl r
aparılır.  Hava v  ya kabel x ttinin seçilm sinin bir sıra texniki m s l l ri, illik 
x rcl r   g tirilmi   m sr fl rin müqayis sind n t yin edilir. M ftill rin v
kabel damarlarının müqayis   olunan  en  k sikl ri üçün gücl rin iqtisadi 
intervalları mü yy nl dirilir. H r bir müqayis  olunan nümun  üçün minimal 
x rcl r   g tiril n m sr fl r ilkin kapital qoyulu u, illik istismar x rcl ri v
ammortizasiya ayrılmaları,müxt lif s b bl rd n d y n ziyanlıq x rcl ri kimi 
amill rl  ölçülür. Bu amill r optimal parametrl rin seçilm sind n çox asılıdır.
 
M lumdur ki, ayrı-ayrılıqda elektrik verili  hava v  kabel x ttl rinin  
müxt lif variantlarının seçilm sind , h r birinin öz xüsusiyy tl ri il  ba lı
amill r rol oynayır. M s l n, hava x ttl rinin nominal g rginlikl ri, ötürül n
güc-P  v   m saf -L arasında optimalla ma 
rti kimi, bir asılılıq mövcuddur. 
Bu asılılıqlar a a ıdakı formulalarda ifad  edilmi dir: - 250 km uzunluqda v
60 MVt-a q v r gücd ,
n
P
L
U
nom
16
34
,
4
 - istifad  edil n dusturu  till
t r find n verilmi dir. 60 MVt-dan böyük güc, uzunlu u 500 km-   q d r
olanda,
L
n
P
U
nom
15
100
    -  Zalesski  t r find n t klif edilir. 
Ümumiyy tl  is , 35-1150 kV arasında mövcud olan bütün nominal 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
464 
g rginlikl r kalası üçün 
P
n
L
U
nom
/
2500
/
500
1000
- Illarionov dusturları
t tbiq edilir. Bu ifad l rd n HX-i dövr l rinin sayıdır.
El c  d  kabel x ttl rinin h min parametrl ri arasında ba qa bir asılılq
vardır.
Lakin h r iki variantın ümumi xüsusiyy tl rini göst r n amill r d
vardır. Bir sıra t dqiqatlar göst rmi dir ki, müxt lif konstruksiyalarda 
c r yanın universal iqtisadi sıxlı ını almaq  mümkün deyildir. Çünki bu 
k miyy t, 1 km x ttin d y ri il  aktiv müqavim t v  elektrik enerji itkil rinin 
verdiyi qiym tl r f rqind n t yin edilm lidir. Do rudan da, iki S
1
v   S
2
 en 
k sikl ri müqayis  edil rs , g tirilmi   x rcl r müqayis  edilm li v  iqtisadi 
c h td n s rf li olanı seçilm lidir. Elekltrik verili   x ttl ri üçün kapital 
qoyulu u a a ıdakı kimi t yin edilir:  - 
S
K
K
K
2
1
  , burada K
1
- x ttin
uzunlu u il   t yin edil n kapital qoyulu udur,  manat/km. K
1
  – msalı m ftilin
(damarın) en k siyind n asılı deyildir; K
2
 – 1km x tt m ftili v  ya kabel 
damarının en k siynid n asılı olan  msaldır,  manat/mm
2
·km –l  ölçülür, S  –
m ftilin en k siyi, mm
2
, l-x ttin uzunlu udur, km.
Istehsalda keçiricil rin qızması v  taclanma itkil ri,  ammortizasiya v
xidm t sah l rin  olan illik ayırmalar n z r  alınarsa, s rf olunan toplam 
x rcl r: - A= A
q
+A
tac
+A
a
olar. O cüml d n üç fazlı sisteml rd  qızma: 
e
q
C
S
I
A
1000
3
2
 kimi hesablanır. Burada  I-hesabi c r yan,  -faz 
m ftilinin xüsusi müyavim ti Om/km·mm
2
, S- m ftilin en k siyi, mm
2
, l-x ttin
uzunlu u,  km,
-itki müdd ti,  saat/il, C
e
-1 kVtsaat enerji itkisinin d y ri,
manatla.
Öz növb sind  taclanma itil ri üçün: - 
e
tac
tac
C
S
I
K
A
8760
1000
3
2
,burada K
tac 
- taclanma itkil rinin, m ftilin qızmasına olan nisb ti kimi 
hesabalanan msalıdır.
Ammortizasiya ayrımaları üçün: - 
100
2
1
a
S
K
K
A
a
, burada A
a
-
elektrik verili inin illik ammortizasiya v  xidm t x rcl rinin illik ayırmalarıdır.
Öz x rcini çıxartmaq  rti il , yuxarıdakı bütün m sr fl ri c ml m k
lazımdır. Onda xidm t müdd ti rzind  c mi m sr fl r : 
n
T
A
K
M
olacaqdır.
C r yanın iqtisadi sıxlı ını hesablamaq üçün  M- ifad sini  en 
k siyin  gör  diferensiallayıb sıfıra b rab r olan t nliyi h ll edilir v  a a ıdakı
iqtisadi sıxlıq alınır:

_________________Milli Kitabxana__________________ 
465 
8760
3
/
100
10
2
tac
e
n
iq
K
C
a
T
k
I
.
              (17.1.2)
Ona gör , elektrik verili  hava x tti v  ya kabell r layih l ndiril rk n
müqayis  edil n variantlar üçün, yuxarıdakı formulalar il  hesablanan 
g tirilmi   c m m sr fl r müqayis  edilm lidir. Illik x rc l r g tirilmi
m sr fl r a a ıdakı formula il  t yin edilir :
ziy
d
ue
tac
ue
n
a
il
C
t
p
K
M
P
M
U
r
p
E
p
K
M
0
2
2
2
2
cos
1000
        (17.1.3)
burada  K
d
–müxt lif s b bl rd n enerjinin t l batçılara verilm y n hiss sin
aid msaldır. 
17.1.3. Elektrik izolyasiya konstruksiya v  elementl rinin texniki-
iqtisadi göst ricil ri
Elektrik izolyasiyasına qoyulan t l batlar daha geni  spektrl r
malikdir:- onlar yüks k elektrik müqavim ti, a a ı dielektrik nüfuzlulu u v
itkil ri olmaqla, çox böyük elektrik möhk mliyin
malik olmalıdırlar. 
Bunlardan ba qa elektrik izolyasiyasının yax ı mexaniki möhk mlik, istilik 
ötürm , kimy vi dayanıqlılıq xass l ri olmalıdır. Eyni zamanda, onların
t bi td  çox yayılmı  xammal ehtiyatı olmalı, istehsal texnologiyası asan v
ekoloji t hlük sizliyi olmalıdır. Ölçü v  ç kil ri az olmalıdır, montaj v  t miri 
asan olmalıdır.  Göst rilmi  bir sıra göst ricil r biri-biri il  ziddiy t t kil edir. 
M s l n, kiçik ölçüsü olan izolyasiya çox da böyük elektrik möhk mliyin
malik ola bilm z. Bu c h td n xüsusi materiallar t l b olunur ki, bu da t bi td
geni  yayılmı  xammallarda az t sadüf edilir. Izolyasiyanın h r hansı bir 
parametr  gör  iqtisadi s m r liliyini v  optimal variantlarını yoxlamaq olar. 
Elektrik möhk mliyin  gör , aparılmı  a a ıdakı analizl r maraqlıdır: - Istifad
olunan materialın qalınlı ı v  keyfiyy tin azaldılması, onun elektrik 
möhk mliyinin azalmasına s b b olur. Bu variantda seçilmi  YG 
konstruksiyası ilkin kapital qoyulu u il   s rf li olsa da, onlara sonrakı illik 
ayrılmalar v  t mir x rsl ri artırılmalıdır.
ksin , yüks k keyfiyy tli v  lazımi
q d r izolyasiya qalınlı ı olan variantda yax ı ilkin kapital qoyulu u v  müasir 
texnoloji emal usulları t tbiq edilm lidir. Bu da illik x rcl r   g tirilmi
maliy tin artmasına s b b olur.H r iki halda yaradılan YG konstruksiyasının
maliyy ti artır. Ona gör , h r m nada orta d r c d   s rf li olan variantın
üz rind  dayanmaq lazım g lir.  

_________________Milli Kitabxana__________________ 
466 
Bu kriteriyalara aid t l batlardan biri d  elektrik izolyasiyasının
montajı, t miri v   d yi dirilm sinin asan olması v   n hay t sıradan çıxmı
izolyasiyanın ekoloji c h td n t hlük siz olması v  ya onun asanlıqla çıxda a
verilm si v  m hv edilm sidir. 
Qoyulan bütün t l batların eyni zamanda yerin  yetirilm si çox 
hallarda mümkün olmur. Ona gör , h mi  bu t l batlardan  saslarını öd y n
konstruksiyanın uy un variantının tapılmasının mümkünlüyü vacibdir. Bunun 
üçün hesabatlar a a ıdakı qaydada aparılır:
1)
yeni izolyasiya konstruksiyasının t tbiqind n alınan illik 
iqtisadi s m r  t yin edilir; 
2)
keyfiyy t v  texniki xarakteristikaları n z r  alınmaqla yeni 
m mulatın sonunsu d y ri hesablanır;
3)
texniki-iqtisadi göst ricil r  gör  yeni elektrik izolyasiya 
m mulatının effektivliyinin yekin analiz c dv li tutulur. 
            Hesabatın sonuncu b ndi, f rdi yana ma il , mövcud olan konstruksiya 
sasında t klif edil n yeni m mulatın hazırlanmasında
n uy un üsulun 
seçilm sidir. Yeni m mulata göst ril n sas funlsiyalarının saxlanması il   v
ona ç kil n x rcl rin minimal oldu u n uy un variantın tapılması funksional 
analız m s l sidir. Bu m s l nin h llind   m mulatın
sas v  köm kçi 
funksiyaları n z r  alınır. Sad  yolla m qs d  çatmaq üçün b z n bir neç
köm kçi funksiyaları n z rd n atırlar. Mövcud izolyasiya il  müqayis d , yeni 
layih l nditil n izolyasiya m mulatlarının müxt lif konkret seriyaları üçün 
minimal x rcl rin hesabatları ld  edilir. 
            Yeni  konstruksiyanın  t tbiqinin effektivliyi is  bir çox göst ricil rd n
asılı olur:-xüsusi kapital qoyulu u, yanacaq, enerji v  material s rfi, 
mü ssis nin istehsal gücünün artırılması, m k m hsuldarlı ının d yi m si v
s. buraya aiddir. 
m k m hsuldarlı ının artırılması daha yeni v  mük mm l
avadanlıqların qoyulması il  t l b olunan  lav  x rcl r  s b b olur. T s rrüfat 
h miyy tli istismar xarakteristikalarının yüks ldilm si m mulatın
hazırlanması üçün keyfiyy tli materialın seçilm si v  ona ç kil n x rcl rd n
asılıdır. B z n bu m qs dl  n yin daha s m r li oldu unu tapmaq üçün seçim 
aparmaq lazım g lir:- a a ı keyfiyy tli pis m mulatın istismarına ç kil n illik 
x rcl rin artırılması v  ya keyfiyy tli m mulatın alınması üçün ilkin kapital 
qoyulu unun artırılması?
            Illik  x rcl r v  ya bir d f lik kapital qoyulu unun müqayis si üçün 
hesabatlarda bir il  g tirilmi  x rcl r usulundan istifad  edilir [2]. 
            Yeni  izolyasiya  konstruksiya  v  ya elementinin hesablanması v
layih l ndirilm si zamanı onların texniki-iqtisadi s m r liliyi v  illik x rcl r
g tirilmi   m sr fl ri d y rl ndirilir. Yeni layih l ndiril n elementi hesabat 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
467 
elementi kimi, onun mövcud analoqunu is   baza elementi kimi q bul etdikd ,
iqtisadi effektivliyi a a ıdakı ifad  il  d y rl ndirm k olar. 
h
n
h
b
h
n
h
b
n
h
n
b
b
h
b
e
M
E
P
K
K
E
A
A
E
P
E
P
B
B
M
I
)
(
)
(
(17.1.4)
burada  M
b
- baza m mulatın x rci,
b
h
B
B
 -  m k
hsuldarlı ının artım msalı,
n
h
n
b
E
P
E
P
 -baza v  yeni hesablanmı  m mulatın xidm t müdd ti msalı, (A
b
-A
h
)
- baza v  yeni hesablanmı  m mulat üçün illik ayırmalar, 
)
(
b
h
n
K
K
E
- baza 
v  yeni hesablanmı   m mulat üçün kapital qoyulu u,  M
h
 - yeni hesablanmı
m mulat x rci.
Bu kriteriyalara aid t l batlardan biri d  elektrik izolyasiyasının
montajı, t miir v  d yi dirilm sinin asan olmasıdır.
N hay t, sıradan çıxmı  izolyasiyanın ekoloji c h td n t hlük siz bir 
kild  m hv edilm si d  n z r  alınmalı sas m s l l rd ndir.