Korporativ boshoaruv

nisbati.

• 
  korporativ huquq me’yorlardan, ya’ni umumiy xarakterga ega bohgan o'zaro munosabatlar qoidalaridan tarkib topgan;
  
• 
  korporativ huquq o‘zi bilan tashkilot faoliyatining barcha tomonlarini tartibga soluvchi me’yorlar tizimini tashkil qiladi;
  

~ korporativ me’yorlar tashkilotning har bir a’zosi, korxonaning har bir xodimi uchun majburiydir;

• 
  korporativ me’yorlar, odatda, yozma shaklda ifodalanadi va ulami o‘rnatish shakli sifatida korporativ hujjatlar xizmat qiladi;
  
• 
  korporativ me’yorlar korxonada qabul qilinadi va alohida mustaqil birlashma jamoasining irodasini ifodalaydi;
  
• 
  korporativ me’yorlar buzilganda, majbur qilish yo‘li bilan ta’minlanadi.
  

Korporativ me’yoriy hujjatlar quyidagi talablarga javob berishi shart:

• 
  obyektiv haqqoniylikni aks ettirishi;
  
• 
  amaldagi qonunchilikka zid kelmasligi;
  
• 
  kompaniyaning barcha a’zolari va xodimlari uchun tushunarli bo'lishi;
  
• 
  me’yorlarning betartib to‘plamini tashkil qilmasdan, balki ma’lum bir tuzilmaga ega bo‘lishi;
  
• 
  barcha zarur rekvizitlarga ega bo‘lishi.
  

Korporativ boshqaruvning global andozalari:

• 
  moliyaviy hisobotning xalqaro andozalari (XX asr 90-yillarining ikkinchi yarmi);
  

— Jahon Bankining korporativ boshqaruvning holatini yaxshilash global dasturi turli mamlakatlarda korporativ boshqaruv va kompaniya­lar faoliyati haqidagi axborotlarni oshkora qilish milliy tizimlarini sezilarli darajada yaxshilashga qaratilgandir (1998);
— Birlashgan millatlar tashkilotining Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (IHTT) Kengashi tomonidan 1999-yil may oyida qabul qilingan Korporativ boshqaruv tamoyillari.
Korporativ boshqaruv kodeksi — ixtiyoriy belgilanuvchi andozalar va ichki me’yorlar yig'indisi bo‘lib, korporativ munosabatlarning tartibini o'rnatadi va tartibga soladi. Kodeks korporatsiyadagi kor­porativ boshqaruvning barcha muhim elementlariga taalluqli bo'lgan asosiy me’yorlardan va tavsiyalardan tarkib topishi kerak. Emitent- larning Kodeks qoidalariga rioya qilishidan asosiy manfaatdorligi qimmatli qog‘ozlar bozori orqali ularning investitsiyalarni jalb qilishga intilishidir (12-rasm).
Korporativ boshqaruvning andozalari:

• 
  Kedberi kodeksi, 1991-yilda Buyuk Britaniyada Adrian Kedberi rahbarligidagi Qo'mita tomonidan tayyorlangan. Qo'mita Moliyaviy axborotlar kengashi, London fond birjasi va hisobxona xodimlari kasaba uyushmasi tomonidan tuzilgan;
  
• 
  2000-yilning yanvarida Germaniya korporativ boshqaruv bo'yicha guruh tomonidan eng ilg‘or amaliyotdagi nemis korporativ boshqaruv kodeksi yaratilgan;
  

— Fransiya xususiy korxonalar uyushmasi milliy kengashi va Fransiya korxonalari harakati tomonidan tashkil etilgan guruh, M.Veno raislik qilgan Korporativ boshqaruv bo'yicha qo'mitaning tavsiyalari (1995- va 1999-У-);
— Gretsiya korporativ boshqaruv tamoyillari 1999-yilda Moliyaviy bozorlar bo'yicha qo'mita tomonidan tayyorlangan;

• 
  «Jeneral Motors» Direktorlar Kengashi tomonidan 1994-yilda tayyorlangan «AQSHda korporativ boshqaruvning asosiy yo'nalishlari va muammolari» tezislari;
  

~ Dunyoda eng yirik nafaqa fondi va yetakchi institutsional investorlard an biri bo'lgan «Istefoga chiqqan fuqarolik xizmatchilar Kaliforniya nafaqa fondi» tomonidan 1998-yilda ishlab chiqilgan «AQShda korporativ boshqaruvning asosiy tamoyillari va yb'na- lishlari»;
— Braziliya korporativ boshqaruv instituti tomonidan 1999-yilda tayyorlagan «Lozim darajadagi amaliyot kodeksi»;

12-rasm. Korporativ tartibga solish.

• 
  Hindiston sanoat konfederatsiyasi tomonidan 1998-yilda taqdim qilingan «Tavsiya qilinuvchi korporativ boshqaruv kodeksi»;
  
• 
  Malayziya Oliy moliya qo‘mitasi tomonidan 1999-yilda taqdim etilgan «Korporativ boshqaruv kodeksi»;
  
• 
  Gonkong fond birjasi tomonidan 1989-yilda (keyinchalik to‘ldirilgan) taqdim etilgan «Eng afzal amaliyot kodeksi va umumja- moa kompaniyalarning direktorlari uchun tavsiyalari»;
  

— Meksika tadbirkorlik muvofiqlashtirish kengashining Korporativ boshqaruv bo‘yicha qo‘mitasi 1999-yilda taqdim qilgan «Eng afzal amaliyot kodeksi»;
— Janubiy Afrika Respublikasi (JAR) Tadbirkorlik palatasi va Yoxannesburg fond birjasi qo‘llab-quwatlashida JAR Direktorlar instituti tomonidan 1994-yilda taqdim etilgan «Korporativ amaliyot va munosabatlar kodeksi».
Korporativ boshqaruv (xulq) kodeksi quyidagilarga talab qo‘yishi kerak:

• 
  emitent ustav hujjatlariga;
  
• 
  emitent dividend siyosatiga;
  

~ emitent aksiyadorlarining Umumiy yig‘ilishini chaqirish va o‘tkazish tartibiga;

• 
  ishonchnomalar bilan ovoz berish tartibiga;
  
• 
  kuzatuv kengashining shakllantirish qoidalariga;
  
• 
  kuzatuv kengashi faoliyatining qoidalariga;
  
• 
  kuzatuv kengashi a’zolariga taqdirlashni belgilash tartibiga;
  
• 
  mustaqil auditor faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirish tartibiga;
  
• 
  insayderlik axborotlari ishlatilgan bitimlar va shuningdek man- faatdorlik mavjud bo‘lgan bitimlarning amalga oshirilishi ustidan ichki nazorat qilish tartibiga;
  
• 
  emitentning qayta tashkil qilinishi va tugatilishi bilan bog‘liq qarorlarning qabul qilinishi va muvofiq axborotlarni berish tartib- lariga;
  
• 
  qimmatli qog^fozlarni emissiya qilish va korporativ harakatlarni amalga oshirish (aktivlarni katta hajmda sotib olish va sotish, kompaniyalarning birlashishi, qo'shib olinishi) bo‘yicha qarorlarning qabul qilinish tartibiga;
  
• 
  emitentning davlat hokimiyat organlari va mahalliy o‘z- o‘zini boshqarish organlari bilan o'zaro munosabatda boTish tamoyillariga.
  

Yuqoridagi koiporativ boshqaruv institutlari tomonidan korporativ munosabatlar ko‘rib o4ilganidan so‘ng korporativ boshqaruvni amalga oshirish uchun takliflar tizimi ishiab chiqildi. Buni 6-jadvaldan ko‘rish mumkin: 6-jadval