Kurs: II fənn: Şəxsiyyət psixologiyası Müəllim

2.Fəaliyyət və fəallıq. Tələbatlar və motivlər.
Tələbatlar fəallığın mənbəyi hesab edilir. Onlar insanın konkret şəraitdə ehtiyacları kimi çıxış edirlər. Tələbatlar bütün canlı orqanizmlərin fəallığının əsasında durur. Təlabat olmasa istehsalda olmaz. Tələbat istehsalı genişləndirir, dəyişdirir və inkişaf etdirir. Mənşəyinə görə tələbatlar 2 növə ayrılır.
1.Təbii tələbatlar- üzvi tələbatda deyilir. İnsana xass olan tələbatdır.
2. Mədəni tələbatlar.
Təbii tələbatlara- qidayla bağlı özünü qoruma tələbatları, uyğunlaşma tələbatları, əks cinsə maraq tələbatları aid edilir. Təbii tələbatlara vital tələbatlarda deyilir.( latınca vitalis- həyati deməkdir.)
Mədəni tələbatlara- şəxsiyyətin mədəni həyatı ilə bağlı tələbatlar aid edilir. Hər bir təbii tələbatın insana xas olan formada ödənilməsi mədəni tələbatlar hesab edilir. Məs. Adam çəngəllə yeyir amma heyvanlarda belə deyil, Nəsiminin əsərlərini əldə etmək tələbatları və s aid etmək olar.
Predmetinə görədə tələbatların 2 növü ayrılır.
1.Maddi tələbatlar. 2.Mənəvi tələbatlar.
Maddi tələbatlar- maddi istehsal predmentlərinə (əşyalara) olan tələbatlardır. Məs mənzilə olan tələbat , istiliyə, geyimə olan tələbatlar və s.
Mənəvi tələbatlar- mənəvi istehsala olan tələbatlardır. Məs. dinlə məşqul olmaq, kitab oxumaq, qəzet oxumaq, ünsiyyət musiqi dinləmək və.s olan tələbatlardır.
Motivlər- Motiv dedikdə şəxsiyyəti fəaliyyətə təhrik edən subyekt halətlər( vəziyyətlər) başa düşülür.Ümumiyətlə psixologiyada motivləşmə və tələbatlar 1-1 lə sıx bağlıdır.Ona görədə şəxsiyyətin motivləşmə tələbatı anlayışından istifadə olunur. Bu o deməkdir ki, şəxsiyyət nə istəyir(tələbat) nə üçün istəyir(motiv)
Tələbatın motivləşməsi dedikdə - Onların müəyyən tərzdə odənilməsi başa düşülür. Tələbatlar ödənilməyənə qədər öz predmentini tanımır. Tələbatlar həmişə obyektlərə yəni nəyə isə olan tələbat, motivlər isə subyektə aid edilir. Məs . mən susamışam, susuzluq hissi motiv rolunda çıxış edir yəni, məni susuzluğumu aradan qaldırmaq üçün fəaliyyətə təhrik edir. Su mənim tələbatım kimi çıxış edir suyu içərək susuzluğumu aradan qaldırmağım isə motivləşmə hesab edilir.
Motivin fəaliyyət göstərməsi motiv adlanır. Motivlərin aşağıdakı növləri ayrılır. Dərk olunma səviyyəsinə görə dərk ounan və dərk olunmayan motivlər.
1.Şüur səviyyəsinə qalxan motivlər- başqa sözlə dərk olunan tələbatların ödənilməsinə yönəldən motivlər.
2. Dərk olunmayan motivlərə isə-şəxsiyyətin dərk etmədiyi şüur altında olan tələbatların motivləşməsi aid edilir. Məs. buna irticaçılıq və libidos tələbatları aid etmək olar.
Fəaliyyət kotoqoryasını psixologiya elminə gətirən və geniş işləyən S.L.Rubinşteyndir. O eyni zamanda şüurla fəaliyyətin vəhdəti prinsipini elmə gətirmişdir.
Fəaliyyət növünə görə 3 növə ayrılır.
1). Oyun fəaliyyətinin motivlıri.
2). Təlim fəaliyyətinin motivləri.
3). Əmək fəaliyyətinin motivləri.
Məs: I. Oyun fəaliyyətinə misal olaraq göstərmək olar ki, uşaqları oynamağa təhrik edən motivləri qeyd etmək olar. Məktəbəqədər yaş dövrünə təsadüf olunur.
II. Təlim motivlərinə- idrak motivlkərini öyrənmək, qiymət almağa görə oxumaq.
III.Əmək motivlərinə- pul almağa görə işləmək, və yaxud işlədiyi işdən zövq almaq və s.
Şəxsiyyətin istiqamətinə görə motivlər.
1.Şəxsi motivlər- öz istəklərinə görə şəxsi motivlər.məs: şagird ona görə oxuyur ki, yaxşı qiymət alsın.
2.Geniş ictimai motivlər- yalnız öz istəklərini yox, digərlərinin də istəklərini və mənafeyini nəzərə almaq. Məs: şagird ona görə oxuyur ki, sinfin ümumi səviyyəsini qaldırsın.