Kursun məqsədi

Təbii və süni radioaktivlik

Təbii radioaktivlik ilk dəfə 1896-cı ildə fransız fiziki Bekkerelem tərəfindən kəşf edilmişdir. Aparılmış son tədqiqatlar nəticəsində Pier və Mariya Kürilər öz-özünə bəzi elementlərin atomlarının nüvəsinin dicər elementin atomlarının nüvəsinə çevrilməsi və bu zaman

, ,  hissəciklərinin şüalanmasının baş verməsini kəşf etmişlər. Əksər təbii radioaktiv elementlər radioaktiv ailə yaradırlar ki, bu ailədə hər bir radioaktiv element özündən əvvəlki radioaktiv elementdən yaranır və öz növbəsində sonrakı radioaktiv elementə çevrilir. Çevrilmələr o vaxta qədər davam edir ki, son məhsu bir dayanaqlı elementin izotopu olur. Təbiətdə ele radioaktiv elementlər də mövcuddur ki, bu çevrilmə ancaq bir dəfə baş verir (məsələn, ⁴⁰K, ⁸⁷Rb, ¹⁵²Sm və s.).
1934-cü ildə fransız alimləri İren və Fredrik Joluo- Küri  hissəcikləri ilə aliminium, bor və marqansı şüalandıraraq fosfor, azot və kremni elementlərinin izotoplarını almışlar ki, təbiətdə bu elementlərin izotopları mövcud deyil. Bu cür radioaktivlik süni radoaktivlik adını almışdır. Sonralar isə məxtəlif elementləri proton, deytiron və neytron hissəcikləri ilə şüalandıraraq Mendelyev cədvəlindəki bütün kimyəti elementlərin izatoplarını almışlar.

 hissəciklərinin maddələrlə qarşılıqlı əlaqəsi

Nüvənin həyəcanlanması bir və ya bir neçə mərhələdə baş verir. Müxtəlif atomların (eyni element ailəsinə aid olan) parçalanması bir və ya bir neçə  -kvantının şüalanması ilə bəzi hallarda isə -kvantsız baş verir. Nəticədə, ayrılan  -kvantların sayı bir parçalanma üçün tam sayıla bilməz.

-şüalanma mühitdən yaxşı keçən şüalanmadır. Buna səbəb onun yüksüz hissəcik olmasıdır. Onun tam tutulması üçün bir-neçə on santmetrlərlə qalınlığa malik süxur qatı lazımdır.
-kvant süxurlarla müxtəlif təsir etməsinə baxmayaraq, onun sönməsi əsasən üç formada baş verir: fotoeffekt, kompton effekti və elektron-pozitron buxarı (şək.1.).


Şəkil 1. ^ -kvantın maddələrlə qarşılıqlı təsirinin əsas növləri.
a - fotoeffekt; b - kompton effekti; c - elektron-pozitron cütü; 1 - elektron; 2 - nüvə; 3 - qarşılıqlı təsirə qədər ^ -kvant; 4 - səpələnmiş ^ -kvant; 5 - elektron və ya pozitron
Fotoeffekt. -kvant elementin atomu ilə qarşılıqlı əlaqəda tam udulur və öz növbəsində atomun elektron təbəqəsindən bir elektron vurub çıxarır:

E_  E_.e  E_k


(1.15)