Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
6.2. Zaharli moddalarning qayta ta’sirida adaptatsiya 

Adaptatsiya – bu organizmning kimyoviy moddalar ta’siriga o‘zgaruvchan atrof-

muhit sharoitlariga o‘rganishi, moslaShuvi bo‘lib, u organizmdagi normal 
jarayonlarning qaytmas o‘zgarishlariga olib kelmaydi. 
Zaharlarga moslashish markaziy nyerv tizimidagi, qondagi o‘zgarishlar bilan birga 
ketadi, organizmning immunologik faolligi oshadi. 
Adaptatsiya qobiliyatidan zaharlanishning oldini olish uchun foydalanilgan 
(zaharlarni kam dozalarda qabul qilganda). Adaptatsiya mikroblarda antibiotiklarga 
nisbatan kuzatiladi, bunda antibiotik mikroblarga ta’sir qilmay qo‘yadi. Shuningdek 
odamlarning ba’zi dorilarga o‘rganishi yuz beradi, bu holda ham dorilar kutilgan ijobiy 
ta’sirini ko‘rsatmay qo‘yadi. 
Organizmning zaharlarga nisbatan adaptatsiyalanishi qobiliyati hamma odamlarda 
turlicha bo‘ladi va quyidagi omillarga bog‘liq: 
1.
Zaharning xususiyati. Shunday zaharlar bo‘ladiki, ularga adaptatsiyalanish oson, 
ammo ba’zi zaharlar (moddalar) odamlarning ularga o‘rganib qolishiga yo‘l 
qo‘ymaydi. 
2.
Organizmning o‘sha vaqtdagi holati. Chunonchi, yosh, hali to‘liq 
shakllanmagan organizmning gomeostazni ushlab turishi mushkulroq bo‘ladi va atrof 
– muhit faktorlarining ta’siriga yomonroq adaptatsiyalanadi. Shuning uchun bolalik va 

---

38 
o‘smirlik davrlarida zaharli moddalarning ta’siriga voyaga yetgan kishilarga nisbatan 
10-15 marta yuqori ta’sirchanlik kuzatiladi. Shuningdek adaptatsiya qariyalarda qiyin 
kechadi, ularda atrof-muhit o‘zgarishlariga moslashish qobiliyati sustlashadi. Odam 
kasal bo‘lsa yoki surunkali kasallikka chalingan bo‘lsa ham adaptatsiya ancha qiyin 
kechadi
3.
Zaharning ta’sir rejimi
 – 
bu zaharni qayta yuborish usuli, zararli moddalarning 
organizmga kirishi vaqtla-ri va zaharning ta’sir qilish davomiyligi. 
Zaharlarga o‘rganishni surunkali zaharlanishning birinchi bosqichi (faza) deb 
hisoblash mumkin.