Lok-bo‘yoq materiallari haqida umumiy ma’lumotlar

Lok-bo‘yoq qoplami hosil qilish 
Bo‘yashdan oldin sirtlar chang, iflosliklar, zang, payvandlashda hosil 
bo‘lgan flus qoldiqlari, neft mahsulotlari, yog‘li dog‘lar, eski qoplam qoldiqlaridan 
tozalanadi. Bu maqsadlar uchun ko‘p sondagi mexanik, kimyoviy, 
elektrokimyoviy, termik, ultratovushli va boshqa usullardan foydalaniladi. 
Avtotransport korxonasida qo‘llash mumkin bo‘lgan detallarni bo‘yashga 
tayyorlashning oddiy operatsiyalari jumlasiga quyidagilar kiradi: erituvchilar 
yordamida sirtni yog‘sizlantirish: zanglagan yuzalarni metall cho‘tka va jilvir 
qog‘oz yordamida ketkazish. Lok-bo‘yoq qoplami hosil qilishga tayyorlangan 
sirtga qoplamning birinchi qatlami – grunt beriladi (2. 1- rasm). 

---

 
 
2. 1- rasm. 
Lok-bo‘yoq qoplamining tuzilishi. 
Gruntovkalar lok yoki emallarning yaxshi ilashishi uchun xizmat qiladi, ular 
bo‘yaladigan sirt (metall, yog‘och) bilan lok bo‘yoq qoplamalar o‘rtasida 
bog‘lovchi qatlam vazifasini o‘taydi. Gruntovkalar lok-bo‘yoq qoplamida muhim 
vazifani bajaradi, ya’ni pardaning qarshiligi yuqoriligi hisobiga metallni 
korroziyalanishdan saqlaydi. Gruntovka – grunt tashkil topgan material, odatda, 
kist, bo‘yoq sepuvchi moslama yoki botirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Sirtni 
bo‘yashga tayyorlash va gruntovkalash o‘rtasidagi vaqt juda qisqa bo‘lishi 
maqsadga muvofiq, chunki bu vaqtda sirtga chang o‘tirishi, yoki sirt zanglashi 
mumkin. Grunt quritilganida unchalik katta bo‘lmagan qalinlikka (15–20 mkm) 
ega bo‘ladi. Gruntovka qilingan sirtdagi sidirilgan chiziqlar, hosil bo‘lgan 
pachoqlar to‘la saqlanadi. Detallarni tayyorlashda ular sirtida chiziqlar va turli 
notekisliklar bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim, mavjudlari esa mexanik ishlov 
berish yo‘li bilan bartaraf etiladi. Unda ham iloji bo‘lmasa, mahalliy va umumiy 
shpaklovkadan foy- dalaniladi. Mahalliy shpaklovka yuzadagi yirik notekisliklarni 
bartaraf etish uchun beriladi. Umumiy shpaklovka bo‘yaladigan butun sirtni 
silliqlash maqsadida beriladi. Mahalliy shpaklovkalashda tarkibida 75–80 foiz 
to‘ldiruvchi (bo‘r, oxra va boshqalar) bo‘lgan quyuq pasta (shpaklovka)dan 
foydalaniladi. Quriganida elastikligi yetarli bo‘lmasligi, darzlar va yoriqlar paydo 
bo‘lishini e’tiborga olib, bir marta surtishdagi qalinligi 0 5 mm dan ortmasligi 
lozim. 
Shpaklovkaning har bir qatlami (ularning soni ikkitadan ortmaydi) yaxshilab 
quritiladi va dag‘al abraziv jilvir qogozlar (N 80–120) yordamida jilvirlanadi va 
chang hamda abraziv kukunlardan tozalanadi. Zarur bo‘lganida, bo‘yaladigan 
umumiy sirtni tekislashda sirtga 50–100 mkm qalinlikda umumiy shpaklovka 
beriladi va quritilganidan so‘ng kichik donali N 150–220 jilvir qog‘oz bilan 
jilvirlanadi. Umumiy shpaklovka bo‘yoq sepuvchi moslama yordamida beriladi. 
Ishlov berilgan shpaklovka, u bo‘lmaganida esa, gruntovkalangan sirtga bir necha 
qatlam bo‘yoq beriladi. Bo‘yoq qatlami soni qatlamning tashqi ko‘rinishi, 
ekspluatatsiya sharoiti va boshqa sharoitlarga asoslanib tanlab olinadi. 
Bo‘yoq yuzaga grunt kabi cho‘tka, purkagich, shu jumladan, elektrostatik 
maydon, botirish, quyish va boshqa usullar bilan beriladi. Bo‘yoqning har bir 
qatlami alohida quritiladi, tashqi qatlam qo‘shimcha ravishda jilvirlanadi, 
jilolanadi, loklanadi. Yengil avtomobillarning kuzovlari qoplami grunt, mahalliy 
va umumiy shpaklovkalar va 3 tadan 7 tagacha qatlam bo‘yoqdan iborat bo‘ladi. 
Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha ular 1- klass talablariga mos kelishi lozim (1054–82), 

---

ya’ni sirti silliq, bir xil rangda bo‘lishi va boshqa nuqsonlar bo‘lmasligi lozim. Yuk 
avtomobillarining kuzovlarini bo‘yashda gruntovka, mahalliy shpaklovka va 2–3 
qatlam bo‘yoq beriladi. Qatlam 2- klass talablariga mos kelishi kerak (tekis, silliq 
yuzalarda mayda dog‘lar, chiziqlar va boshqalar bo‘lishiga ruxsat etiladi). 
Avtomobillar ramasi, neft mahsulotlari taralari, o‘tkazgich quvurlar va boshqalar 
3- va 4- klass talablari asosida bo‘yaladi. 3- va 4-klass qoplami 1–2 qatlam 
bo‘yoqdan (ba’zi hollarda gruntsiz) iborat bo‘ladi va metallni korroziyadan, 
yog‘ochni chirishdan himoyalaydi. Bunda notekisliklar, ko‘zga tashlanadigan 
nuqsonlar (qoplamning himoya xususiyatiga ta’sir etmaydigan) bo‘lishiga ruxsat 
etiladi. Lok-bo‘yoq materiallarining asosiy komponentlari lok, grunt, shpaklovka, 
bo‘yoq va plyonka hosil qiluvchilardan iborat. Suyuq (paxta, kungaboqar va 
boshqa moylar) va qattiq (alifning turli navlari) plyonka hosil qiluvchilar 
hisoblanadi. Plyonka hosil qiluvchining tegishli erituvchidagi eritmasi lok deyiladi. 
Plyonka hosil qiluvchi turiga ko‘ra ikki: 
-
Alif + pigment 
→ 
moyli bo‘yoq;
-
Lok + pigment 
→ 
emalli bo‘yoqko‘rinishida bo‘ladi. 
Pigment sifatida metall oksidlari kukunlaridan (temir, qo‘rg‘oshin, rux, titan va 
boshqalar), yaxshilab maydalangan tabiiy noorganik moddalar (bo‘r, oxra) va 
aluminiy kukunidan nisbatan ko‘p foydalaniladi. Pigmentning asosiy vazifasi 
bo‘yoqqa rang berishdan iborat. 
Lok-bo‘yoq materiallari tarkibiga plyonka hosil qiluvchi, erituvchi va 
pigmentlardan tashqari qovushoqligini kamaytirish uchun qo‘shimcha, qoplam 
elastikligini oshirish uchun plastifikatorlar, bo‘yoqning tezroq qurishini ta’minlash 
uchun sikkativ (katalizator) lar qo‘shiladi. 
 2. 3.