M Ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 1 5 0 MƏHƏMMƏd tagi siDQİ Ə s ə r L ə r I

s.v. 
24
Naxçıvandan
M aarifparvər,  Ьоуйк  və  h ö rm ətli  qardaşım
M əşədi  Н эзэп  сэпаЫ аппа!
H örm ətli və 
böyÜK  qardaşım,  başına  dönüm!
B ahar  fəslid ir,  gül  iyi gəlir.  R uzigarın   alçaqları  go­
ld və  b ağ lara  gedirlər.  Ü rəyi  açıq olanların  çöl və bağla- 
r ı  dilbərin  evidir.  Bu birinci  məsələ.
İKİnci  budur  Kİ,  məKtubu  oxuduqdan  sonra  sevi- 
nəsən və  ürəyin  açıla.
Şer:
H əriflərlə  o tu ru b  badə 
içdİKdə,
Badə  içən  əsl  in san ları  yada  sal!
Üçüncü  ərzim 
b u d u r 
k
İ, 
Hacı  Abbas  ağa  ilə  gön- 
dərdiyin  sa la m la n   əm anət  olaraq  g ətirib   mənə  təqdim  
etdi.
A llah-taala 
onu 
xeyrlə 
mÜKafatlandırsın.
Hacı  Abbas 
ağanın  о  zəhmətlərinin  müqabilində 
mənim  məKtubumu  sənə  gətirib. 
In d i 
sən  onu  oxuyur- 
san. 
Üç 
gün  olar 
Kİ, 
ondan  ayrılmışam. 
Mənim 
salamla- 
rım ı  ona yetir.
D ördüncü  sözümə  diqqətlə  qulaq  as!
M ə K tu b u  
oxuyub 
q u rtard ıq d an  
sonra 
Məşədi 
Tağıya 
məKtub 
yazm aq  fİKrinə  düşm ə.  Səni  and  verirəm  
Ş irazlı  xanım   Şaxim abatm   canına,  əhvalını  p ərişan   et- 
mə,  çox  da  m üqəyyid  olma.  Mən  səndən  məKtub  istəm i- 
rəm .  Istəsəm   də,  bilirəm   kİ,  sən  manə 
m əK tu b  
yazmay- 
acaqsan.  In d i 
kİ, 
belədir,  özünə  çox  zəhm ət  verm ə.  Məni 
də  xəcalətli  etm ə.  Nə  özünə  zəhm ət  ver,  nə  də 
məni 
gözü  yolda qoy.  Mən  ölüm belə  deyil?
V allah belədi.  H in,  sən A llah  Məşədi  H əsən  dadaş!!!

Beşinci  xahişim   b u lu r  Kİ,  qəhvəxanada  (çayxanada) 
əyləşən  əhli-m üsahiblərə,  üm um ən  çox-çox  d u a və  salam 
y etirirəm .
B ilirsən 
Kİ, 
niyə 
(xüsusilə) 
yazdım .  A m m a  heç 
kə
- 
sin  
adını yazm adım .  Səbəbi b u d u r 
Kİ,...
Şer:
N asehlərdən  eşitm işəm  bu  sözü,
C ananın  adını ürəKdə  gizli  saxlam aq gərəKdir. 
A ltm cı  b u d u r 
k
İ, 
b ir  neçə  məsələ  v a r  id i,  yazm aq
istədim .  LaKİn,
«Bu  sözü  qoy başqa vaxta»
ÇüriKİ,  ə w ə la ,  Kağızda  о  qədər  v ü sət  qalmayıb. 
İKİmincx b u d u r 
k
İ, 
vax tım d a vüsət  yoxdur.
Ü çüncü,  sənin  dərdindən  x ırd a  və  qələməndaz
(qarm aqarışıq)  yazdım.
Açıq və  güşadə  və  səhl  və  sadə  yazdım   Kİ;
ÇətinlİK  çəKməyəsən  və  asanlıqla 
məKtubu 
oxuya 
biləsən.
H ər  halda m əni bağışla.  Q ulluğunda  hazıram .
Həqiqi m üxlis:  Məmməd  Tağı Sidqi
s.v.  26
Bəradəri-həqiqi  və  mənavi  SultanmBCİd 
Qənizada  əfBndim  h d zrətlərin in   m iilahizeyialilə-
rinə
30  noyabr  1903
B əradər  can!  B ir neçə  həftə bundan  m üqəddəm  irsa- 
lın a  sərfi-him m ət  buyurduğunuz  iyirm i  nüsxə  «Küidi- 
ədəbiyyat»  risalələrin in   vəchində  b ir  m əbləği-qəlil  poçt 
vasitəsilə  təqdim i-xidm ət  etdim .  Ü m idvaram   Kİ,  vüsul 
olubdur.  R isalələrin  inzim am ı  ilə  b ir  m ü x təsər  məKtub 
m əhzi-m əhəbbət  və  əhvalpursanlıq  ilə  lü tfə n   irsa l  edib 
və  zim nən  «Şərqi-rus»  cəridəsində  ədəm i-nəşri-əfK ar  və 
sa ir  əhvalati-cariyə  yazm am aq  xü su su n d a  is tifs a r  buy- 
u rm u şd ü n ü z,  m əsbuq oldum.

Cənabmızın  bu  hüsni-təvəccühündən  və  intişari- 
maarifin  qeydinə  qalmasından  və  möhtaci-müavinət  olan 
m illətim izin  tərəqqi  və  maarif  aləminə  diqqəti-nəzər  ilə 
baxmasından  nəhayət  dərəcədə  məsrur  və  m əşuf  və  qay- 
ət  mərtəbədə  mütəşəKKİr və  məmnun varam.
A llah-taala xeyir və  səadətlə 
mÜKafatlandırsm.
Bəradəri-əzizim!  Bu  sualın  eynini  bəndəniz  də  cə- 
nabım zdan 
etm əK  
istəyirəm   Kİ,  aya,  bəs  Sizin  nəticəyi- 
əfKar  və  asari-qələm iyyənizdən  (vəlöv  inKİ  təbrİKnamə 
də  olm uş  olsun)  nə  üçün  «Şərqi-Rus»da  görünm ür?
Am m a  çünKİ  bu  m üddətdə  kİ,  cənabınızla 
həmraz- 
lıq  və 
həməfKarlıq 
yolu  ilə  qaibanə 
irsal 
və  m ərsul  (ya- 
zışm a) 
və 
təəatiyi-əfK ar 
etm işəm .
Insaniyyət  olsun,  mədəniyyət  olsun,  siyasət  olsun, 
bir  sözlə,  aləmi-maarifin  hər  bir  nöqtəsində  Özümü  cə- 
nabınızla  həmrəy  və  həməfKar  görüb,  həmən  əzTnimdə 
rasix  və  niyyətimdə  sabit  və  məsləKİmdə  müstəqim  və 
nəticəyi-xəyalatm ız  olan  əqidəmin  peyrovisi  (davamçısı) 
varam.  Bu  səbəbə  bu  mühüm  məsələ  mabeyniınizdə 
(aramızda)  mÜKatibəsiz  həll  olunduğuna  görə  sual  etməK 
istəm irəm .  Necə 
k
İ,  bir  vaxt  QaspirinsKİnin  xüsusunda 
Kİtabətən  (yazılı  surətdə)  sual  və  cavab  etdİK.  Axırda 
hər  İKİmizin  rəyi  о barədə  müvafiq çıxdı.
Y adından 
çıxm ayıb 
kİ, 
altı  il 
bundan 
müqəddəm 
Q aspirinsKİnin qəzetəsi, 
məsləKİ, 
tam ahK arlığı, 
x əsisliy i, 
n ə fisp ə r əstliy i... 
və  h ə tta   Ə m iri-B uxarası  barəsində 
sənə 
b ir 
m ü f ə s s ə l   m əK tu b  
yazm ışdım .  Cavabında 
yazm ışdınız 
Kİ,  m ən  onunla  görüşüb,  qonuşub,  həm səfər 
olub, 
səya- 
h ət  etm işsəm   də,  onun 
zəmayiri-məKnunəsinə 
və  xəyala- 
ti-fasidəsinə  bu   dərəcədə  vüquf 
yetirm əm işdim . 
A xırda 
«Krım»  qəzetəsində  tsraayıl 
bəyin  barəsində 
dərc  olunan 
bir  fə z ilə tli  bəndi 
xidm ətinizə  təqdim   etdim .  Yenə 
yaz- 
m ışdm ız 
Kİ, 
b u  
bəndi  Kəsib, 
çərçivəyə  qoyub,  qonaq 
o tağında  divardan  asm aq lazım dır.  H əm in  о 
Kağızlarınız 
m ühəqqər 
(kİçİk)  Kitabxanamda 
sair  lazım lı  Kağızlar  ilə 
məən 
(birlİKdə) 
m əhfuzdur.
İn d i    xüsusunda  da 
etdiyiniz  sualın 
cavabm da  icm al  vəchilə b ir  neçə  sə tr  yazacağam .  Görüm 
Ki,  aya,  b u   barədə  də  həm rəy  və 
h ə m ə fK a r  
olacağıq,  ya 
yox.
«Şərqi-rus»un  nəşrinə  izn  və  im tiyaz  veriləndən 
sonra  nəhayət  m ərtəbədə  m əsrur  oldum,  təşəKKÜr  etdim ,

t ə b r İ K  
yazdım ,  təhniyyət  verdim .  Ü m idvar  oldum 
k İ ,  
bundan  sonra türKİ-Azərbaycan  dilində m illi qəzetəm izin 
səhifələri  m illətin  üləm a  və  üdəbası  ilə  (ədiblərilə)  avam 
və  cah illərin in   arasın d a  vasitə  olub,  b ir  və  y a bitərəfanə 
və  h ər  b ir  qərəz  və  mərəzdən  xali  bəyani-halım ızı  şərh 
edib,  dərdlərim izə  dərm an göstərib,  nəşri-m aarifə  davam 
edəcəKdir. 
M iad  və  m aaş  barəsində,  ru h a n i  və  cism ani 
nadanUq 
bəlasına 
m übtəla 
olan 
m illəti 
zülm əti- 
cəhalətdən  xilas  edib,  cahili-nicatə  və  təriqi-səadətə  ye- 
tirəcəKdir.
B ir  neçə  v a x t  da bu  şadlıq ilə  üm idvar və  bu  ümid- 
v arlıq   ilə  şad  ola-ola  gÖzlədiK.  Gəlmədi,  in tiz a n n ı 
ç ə k - .  
dİK, 
çıxm adı,  n ig aran   olduq.  M ətbuat  aləm inə  qədəm 
qoym adı,  ancaq-ancaq çıxdı.
A x ırd a  çıxdı,  nə  çıxdı?  B ir  уекэ  m ücəllitə,  bir 
böyÜK 
iqtişaş.
Ə w əlim ci  nöm rəsində  Hacı-Zeynəlabdinin  səxavəti, 
sonra  şeyxülislam ın  əhanəti,  b ir  az  sonra  «Kaspi»  qəze- 
tə sin in   rəğabəti,  yavaş-yavaş  О зт а л Ь   dövlətinin  səfa- 
h əti,  onun  zim m ndə  S ultan  Əbdülhəm idin  həqarəti  və 
onun  ila h i  q anununun  məzəmməti,  babilərin  dəyanəti,
Q a s p ir in s K İ n in  
xəyanəti v ə ............. v ə ............... v ə..............
s.  V. 
23
Baradəri-ruhani  və  əzizi-cani,  m aarifpərvar  сэпаЪ 
M irza   R ə h im   Xalilov  əfəndim   h əzrətla rin in   mülahi- 
zeyi-alilərinB  bir  mdKtubi-mühəqqəranədir
M əhəbbətli bəradərl
TÜKənməyən  m öhnətim i  və  tulani  söhbətim i,  xüsu- 
sən  ix las  və  irad ətim i  bu  vərəq p arəiər  vasitəsilə  cənabı- 
nıza  yetirməK 
m üm K Ü n 
olm adığına  görə  və  dərya-dərya 
müsibətləri  və  göz  önündə  sel  suyu  Kİmi  tÖKÜlüb  cərəy- 
an  edən bipayə və  mayə 
hərəKətləri 
Kağız  üzərinə  qoyub, 
paKet  içinə  sığışdırm ağa  m üqtədir  olm adığım a  görə  bu 
m üddətdə  sənə  Kağız  yazmağa  iqbalım  m üsaid  olmayıb- 
dır.  Və  illa  meyl  və  məhəbbətim,  ira d ə t  və  m əvəddətim  
gündən-günə  ziyadə  olmasa  da,  yəqin  bil  kİ,  nöqsanpəzir 
ola bilməz.

Şer:
<k
İ, 
sönməK bilməz».
İzhari-dərd  və  qəmdən  və  ibrazi-hüzn  və  ələmdən 
sərfi-nəzər  edib  həm in  bu  məhəbbəti-mənəvi  barəsində 
b ir  neçə  Kəlmə  yazm ağa  hərgah  qələm  sərKəşlİK  edib  ha- 
lətim   təğaza  etməsə  və  xəyalım   pərişan  olub  sözlərim  
şivəyi-m əntiqdən  кэпаг 
olsa  da,  m əhəbbəti-m ənəvinin 
özü  m əni  b iix tiy a r  edib,  m əcburən  yazm ağa  vadar 
edəcəKdir.
M əhəbbət  nədir?
D oğrudan,  «Məhəbbət  nə 
deməKdir?» 
Bu  möc- 
üznüm a 
və  bu  neçə  hərfdən 
mürəKKəb  olan 
Kəlmənin 
m ənası nə böyÜKdür!
Sübhanallah,  bu  məhəbbət  aləminə  diqqətlə  baxan- 
da 
nə 
qədər  heyrətəngiz  əlam ətlər,  çox  behcətam iz 
kə
- 
ram ətlər  m üşahidə  olunur.  Və  nə  həddə  fərəhxiz  işarət- 
lər  və  bu  dəryayi-layətənahiyə  (ucsuz-bucaqsız  dənizə) 
qutəvər  olanda  neçə  böyÜK  səfinələr  (gəm ilər)  və  neçə 
gizlin  xəzinələr  nəzərdə  cilvələnir.
In san ı  bu  ham ı  siyasət  və  m ədəniyyətə,  səlam ət  və 
həlaKətə,  m üsibət  və  m əsərrətə,  fərəh  və  şiddətə,  mənfə- 
ət  və  m əzərrətə,  izzət  və  zillətə  və  sair  yüz  m in  belə  ha- 
lətə  d ü çar  edən  nədir?
Məhəbbətü
Y er  üzündə  bu  ham ı 
qüw əyi-m ütəhərrİK əyə 
malİK 
olan  in san   və  heyvanm   və  bəİKƏ  cəmi 
zərrati-K ain atın  
h ər b irin i b ir  m əqsud  dalısınca  aparan  nədir?
Fəqət  məhəbbətü
F ariğbal  və  asudəhal  oluram   ondan 
kİ, 
bu  mətləb 
cənabınıza  m əndən  a rtiq   nxəlunı  ül-fəhm   olduğ'una  görə 
bu barədə  şərhi-m əqal və  bəsti-Kəlama  ehtiyac  yoxdur.
Və  laKİn  b u rasın ı  ərz  edim 
k
İ, 
bu  if ir   (ru h   ül- 
ərvah)  cəmi  m övcudata  sari  və  cari  olan  m əhəbbət  vücu- 
d i-in san id ir 
k
İ,  m ütəəddid  hissələrə  m ünqəsim   o lu r  və 
m iq d arm ın   təfav ü tü n ə  görə  hər  şəxsdə  b ir  növ  təcəlla 
eylər.  0   cüm lədən  üm də  və başlıqları  olan  h ü sn  və  camal 
m əhəbbəti,  əhlü-əyal  m əhəbbəti,  cahü-cəlal  məhəbbəti, 
m alü-m ənal  m əhəbbəti və  sa ir  şöhrət,  rəyasət,  n ü x ü w ə t, 
cəhalət  m əhəbbətləri.
Və  bu  istisn a   etdiyim   məhəbbət  sayılan  və  bimən- 
zur 
olan  m əhəbbətlərindən  savay,  y u x arıd a 
zİKr 
olunan 
m əhəbbətlərin  h ər  b iri  b ir  m əqsud  və  b ir  üm id  ilə  insanı

öz  tərəfin ə  cəlb 
eylər. 
Amma 
dostluq 
və 
həməfKarlıq 
məhəbbəti 
b u n ların   heç 
birisinə  təşbih 
və 
qiyas 
oluna 
bilm əz. 
О  b ir 
məhəbbətdir 
kİ,  nə  onu  qəsd  və 
iradə 
ilə 
a rtırm a q  və  nə  zor və  cəbr  ilə 
Ə K s i l t m ə K  
olur.
Məhəbbət  bəzminə  qurban  ollam 
k İ ,  
orada  gədalar 
və  şah lar  (Kasıblar  və v arlılar)  üzbəüz  o tu ra rla r.
Bəs  məhəbbət  deyilm i  Kİ,  heç  b ir  layiqanə  xidm ətə 
m əsdər  olm adığım   halda  və  heç  b ir  ləyaqətə  səzavar  ol- 
m adığım   su rətd ə  həmişə  m əni  sənin  x a tirin d ə n   fəram uş 
etdirm əyir?
M əgər  bu  о  məhəbbət  deyilm i 
k
İ, 
h ə r  v a x t  mənim 
m əxdum i-m öhtərəm im ,  sənin 
əzizi-mÜKərrəmim 
M irzə 
N əsru lla  Əmirova  Kağız  yazanda m ənim   ism im i  xəyalına 
salıb,  b ir  təsəw ü ri-m əh rəm an ə  ilə  qırm ızı  qəlbimin 
ucundan  qara  mürəKKəblə  ağ 
Kağız 
ü stü n ə  qoydurur?
M əgər  bu  о  məhəbbət  deyilm i 
Kİ, 
N ovruz  bayra- 
m ında  m əni  də  m ühiblər  cərgəsinə 
çəKİb, 
d id ar  vərəqə- 
sində  «Neçə  belə  fərəhbəxş  günlər  görəsən  əfəndim!» 
ibarəsini  yazdırır?
Vaqiən  həm in  gün  mənə  о  qədər  fərəh   və  s ü ru r  üz 
verdi  Ki, 
hərg ah   bundan  sonra 
elə  fərəhbəxş  günlər 
görm əsəm   də,  həm in  gün  mənə 
Kafidir,  əfəndim.
M əgər  bu  о  məhəbbət  deyilm i 
k
İ, 
bu  əyyami- 
m əhərrəm də  gecələri  h ər 
kəs
 
m əclislərdə  h azır  olub, 
am m a  mən 
təK  və 
tənha  bu  vərəqəni  m ü səw əd ə  etməyə 
(qaralam ağa)  məşğulam?
İn d i  şad  və  m əsru r  olub  və  olacağam.  Ondan  Ki,  bu 
m üqəddəs 
m əhəbbətin  daməni-paKİ  h ər  b ir  lövsi- 
qərəzdən  və  m ərəzdən  m ünəzzəh  və  bərridxr.  Və  elə  bir 
b əsit  və  m ücərrəd  cövhərdir 
Kİ, 
nə  ix tiy a r  ilə  fəna  olur 
və  nə  də  iz tira b   ilə  bəğa b u lu r.  Oda  düşsə  yanm az,  suya 
düşsə  sönməz.  Elə  b ir  gülzari-m^üzəyyən  və  rə n a d ır 
Kİ, 
nə  tufani-cəhan  onu  xasü  xaşaK  ilə  d o ld u rar  və  nə  badi 
xəzan  onun  növrəstə  gü llərin i  sovurar  və  xiləlpəzir  edə 
bilər.  Əgər  zahirən  bunun  əsasına  xiləl  y etirən   b ir  şey 
olsa,  о  da  m ə rg d ir.............
Y arım çıqdır.
s.v.  29

1. 
I.  1902 
H ö rm ə tli  M əm m ədağ a  сэпаЫ аппа!
H örm ətli  m aarifpərvər!
B ir  neçə  gün  bundan  qabaq  təbrİK  məKtub  sifariş 
poçtu  ilə  ün v an ınıza  göndərdim .  Belə  üm id  edirəm   kİ, 
indiyədəK  həm in 
təbrİK 
məKtub  siz  cənablara  çatm ış 
olar.
H örm ətli  Məşədi  Qurbanəli  cən ab lan n a  göndərdiyi- 
niz 
məKtubu 
aldı.  Mənim  haqqım da  yazdıqlarınızı  bir- 
lİKdə 
oxuduq.
Bizi  dəvət  etdiyinizə  görə  və  xüsusilə  mənə  qarşı 
yazdığınız  m əhəbbətli  sözlərə  görə  Siz  cənablara  öz  min- 
n ətd arlığ ım ı  bildirirəm .
A llah 
taala  sizi  xöşbəxt  etsin  və  mÜKafatlandırsın.
H al-hazırda məndə  sizin  m ərd-m ərdanə  və  sədaqət- 
li  olm ağınıza  heç  b ir  şübhə  yoxdur.  Sizin  təKİifinizi  qəl- 
bən və  ru h ən   qəbul  etməliyəm.
Mən 
özüm ü 
bu 
müqəddəs  yolda  iftix a r   etm əliyəm . 
Bu  m ənim   üçün  əbədi  b ir  səadətdir.  LaKİn  m əni  bu  yol- 
dan 
çəKİndirən 
b ir  maniə  varsa,  о  da  ailə 
vəziyyətim lə 
əlaqədardır. 
Mən  onlarsız  heç b ir yerə  gedə bilm ərəm .
A llah  bərəKət  versin.  A ltı  az  yaşlı  övladım   var, 
m əndən  başqa  b ax an ları  yoxdur.  H araya  getsəm   onları 
da  özümlə  aparm alıyam .  Tiflisdə  olm am ışam .  O ranm  
həyatından  və  yaşayış  tərzindən  xəbərim   yoxdur.  B ir 
yerdən  başqa  b ir  yerə  bu  qış  v a x tm d a  
KÖçməK 
çox 
çətin 
m əsələdir.  M əsləhət  bilsəniz  b ir  neçə  v a x t  hələlİK  bura- 
da  qalım .  B uradan  yazm aqla  Sizinlə  əməKdaşlıq  etməK 
iq tid arın d ay am .  H ər  h əftə  istə r  fa rs,  istərsə  də  türK   di- 
lində  m ü x təlif  sahələrə  aid  faydalı  m əqalələr,  yeni  əhva- 
la tla r və  hadisələr yaza bilərəm .
Əgər  m ənim   orada  olmağım  vacibdirsə  və  işin   baş- 
lanğıcında  və  qəzetin  açılış  günündə b ü tü n   m üavinlərin, 
y azarların ,  qulluqçuların  və  id arən in  
əm əK daşlannın 
orada  olm aları  vacibdirsə,  о  zam an  b u   barədə  mənə  mə- 
lu m at  verm əyinizi  xahiş  edirəm .  A rifə  b ir  işarə 
Kifayət 
edər.
H ər 
İKİmiz 
sizinlə  məsləhətləşirİK 
və  sizdən 
cavab 
gözləyirİK. 
Biz 
sizin  
tabeliyinizdəyİK. 
Sizin 
göstərişin izi 
gözləyiriK.

Ş e r :
Mən  dairədə b ir x ırd a  nöqtə  Kİmiyəm,
Sənin  əm rin mənə  qanundur.
Həqiqi  m üxlisiniz:
Məmməd  Tağı  Sidqi
S alam -dua  yazm ağa  qələm  g ö tü rd ü m ,
B ü tü n   İ r a n   qəm ini  yazm aq üçün.
İ r a n   qəm ini və  o n u n  v ira n   olm asını,
H əddən 
Keçib, 
bilm irəm   h a n sım   yazım .
Ey 
m ə n im   v ə t ə n p ə r v ə r   v ə   m a a r i f s e v ə r   ə z i z   d o s -
tum !
Sənə  q u rb a n   olum .  B ir  neçə  v a x td ır  
Kİ, 
bir- 
b irim iz d ə n   x əb ər  tu tm u ru q , 
məKtublaşmırıq. 
Əhvalı- 
m ın   p ə rişa n   olm asından 
m ə K tu b  
y azm ağ a  belə  m əndə 
güc  q alm am ışd ır.  X əcalətli  o ld u ğ u m a  görə 
m ə K tu b  
y azm ağ a  c ə sa rə t  e tm ird im .  LaKİn  b u   g ü n   m ənə  çox 
əaiz  və  m e h rib a n   olan  d o stla rım d a n   b iri  M əşədi  Qur- 
b an ə li  Ş ərifzad ə  N ax çıv an i  h ə y at  y o ld aşı  ilə  ziy arətə 
g e td iy in d ə n   f ü r s ə t  ta p ıb   b u  
m ə K tu b u  
cızm a-q ara  et- 
dim .  M əKtubu  g ə tirə n   şəxslə  o tu ru b   çəKİnmədən  h ər- 
tə rə fli  sö h b ət  edə  b ilərsin iz.  Çox  gözəl  x a siy y ə tli  və 
b ilİK İi  v ə  
geniş 
tə fə K K Ü r lü  
b ir  şəx sd ir.
Ö z ü m  
də  b ilm irəm  
n ə d ə n   b a ş l a y ı m . 
Siz 
i n d i  
d ü ş ü n ə c ə K S İ n iz   Kİ,  m ə n   y e n ə  
də 
v ə t ə n p ə r ə s t lİ K d ə n ,  v ə -  
t ə n s e v ə r lİ K d ə n   v ə t ə n p ə r v ə r lİ K d ə n ,  filan K Ə S İn   v ə t ə n i  
b e lə   o l d u ,   e l ə   o l d u   v ə   b u n a   b ə n z ə r   s ö z l ə r d ə n   y a z a c a -  
ğ a m .
X ey r.  A r tıq  
b e lə   if a d ə lə r d ə n .  b o ğ a z a   y ı ğ ı l m ı ş a m .  
V ətən,  v ə tə n  
d e m ə K d ə n  
b ir  nəticə;^ə  gələ 
b ilm ə d im . 
S açlar 
a ğ a r d ı ,  q a r a  
g ü n lərə  qaldıq.  Ö züm ün 
y a z d ı ğ ı m  
türK cə  b ir  
b e y t l ə  
sözüm ü  davam  
e t d ir ir ə m :
N ə  y a r y a rım   olaydı,  nə  m ən v ü sa la  y etəy dim ,
Nə  g ərd ən in ə  rə ğ ib in  qolu həm ayil  olaydı.

H əq iq ətən ,  nə  belə  V ətən  olaydı,  nə  b u   qədər 
dərd-qəm .  D ərd-qəm in  ço x lu ğ u n d an   səb r 
K a s a m ız  
do- 
lu b ,  d a şıb d ır.  K eçm işdə  o n un   sə rh ə d lə ri  nə  qədər 
olub, 
i n d i  
nə  q ə d ə rd ir.  Ə cnəbilər  to rp a q la rı  zəb t  edib- 
lə r.  D axili  işlə rin ə   q a rış ırla r.  Ə cnəbilərin  n ü fu z u   həd- 
dən  a r tıq d ır   Kİ,  o n la rı  yazm aqla  q u rta rm a z .  H ə r 
kəs 
öz  h a y m d a d ır.  Baş  n a z ird ə n   tu tm u ş   ad i  q ulluqçuya 
qədər  h ərə  öz  şəx si  m ən afey in i  g ü d ü r.  R ü şv ə tx o rlu q  
baş  alıb  g e d ir.  H am ı 
öz 
h ay ın d a d ır.  Ö zbaşınalıq 
öİKəni 
b ü rü y ü b   g e d ir.  B ünövrəsi  d a ğ ıla n   b in a n ı 
y e n i d ə n  
bər- 
p a  
etməK  mümKÜn 
d ey ild ir.  H ərə  özü  ü ç ü n   ç a lışır. 
C ərim ə  və  rü ş v ə t  alm aqla,  h alal  və  h a ra m ı  b ir-b irin ə  
q a tm a q la  
K ə n d lə r i 
ta la y ırla r 
Kİ, 
ö zləri  və  u şa q la rı 
ü ç ü n  v a r-d ö v lə t  əldə 
e d ib , 
h əy at  sü rsü n lə r.
A rx d a   a x a n   su  b ir  də  g e ri  qayıtm az.
D ü şm ən lərin   b u   h ü c u m la rm a   sinə  gərə  bilmədİK- 
lərin ə  görə  öz  m ən afelərin ə 
ü s tü n lÜ K  
v e rib   h ə r  gün 
tə m K İ n lə  
əcnəbilərə  im tiy a z la r 
v e r i r ,  
rü ş v ə t  a lır, 
m e - 
d a lla r  s a tır ,  ləqəblər  hədiyyə  e d ir,  m a a şla rı 
K ə s ir lə r . 
V ar-d ö v lət  to p lam aq ,  v ə tə n i  sa tm a q   və  başqa-başqa 
işlə rd ə n   çəK İnm irlər.
Biz  özüm üz  də  b aşq a  m illə tin   n ü fu z u   a ltın d a   ol- 
d u ğ u m u z a   görə  c ü rb ə c ü r  m ü n asib ət  və  b ə la la ra   d ü ç a r 
o ld u ğ u m u za  görə  b aşq asın m   d ə rd in i 
çəK m əK  
bizə  la- 
zım d ırm ı?  O nlar  d o stu   düşm əndən,  n u r u   zü lm ətd ən , 
a z a d lığ ı  ə sa rə td ə n   a y ıra   bilm əyib,  öz  d ə rd lə rin ə   əlac 
yolu  a x ta rm a q  
fİKrində 
d ey illər.  Biz  nəyə  görə  mədə- 
n iy y ə t  iz lə ri  g ö rü n m əy ən   b ir  v ə tə n in   d ə rd in i 
ç ə K m ə - 
liyİK? 
Ə gər 
in K İ ş a f 
əla m ə tlə ri  nəzərə  ç a rp a rsa ,  о  d a  öz 
x e y irlə rin ə   g ö rə d ir.  M üvəqqəti  m ə n fə ə tlə r  isə  y atm ış 
m illətə  q ism ə t  olacaqd ır.  O nlar  b u   işığ m   h a ra d a n   gəl- 
d iy in d ə n   x ə b ə rlə ri  y o x d u r.  Bu  su   h a ra d a n   a x d ığ m d a n  
x ə b ə rsiz d irlə r.  B ilm irlə r 
Kİ, 
b u   a x a r 
s u   K İ m lə r i 
suva- 
ra c a q d ır.
B əli,  о 
b a lıq la r  
k
İ,  d ə r y a   i ç r ə d i r ,  d ə r y a m   b ilm ə z -
lə r.
H ö rm ə tli  ədibl  Biz  də  h ə r  b ir  şeyin  d a şım   atıb , 
la l-к аг b ir   q ıra q d a   o tu rm u şu q .

A x ırı
o larsa,  olsun.  B undan  so n ra   «Vətən»  sö zü n ü   unu- 
dacayıq.  V ətən  m ah m sım   oxum ayacayıq.
X a in lə rin ,  v ə tə n i  s a ta n la rm   gözü  ay d ın   olsun! 
Q onşu