M Ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 1 5 0 MƏHƏMMƏd tagi siDQİ Ə s ə r L ə r I

«MəKtəbi-Tərbiyə»nin birinci  sin fin in   İKİnci
şöbəsinin  şagirdlərinin  adları
1.  H üseynqulu  xan  Kəlbəlixanov -   5,3,3,3,3
2.  H üseyn Ism ayılzadə  -   5 ,3 ,4 ,4 ,3 ,4
3.  Əli  Qasımzadə  -  5 ,3 ,4 ,4 ,3 ,4
4.  Məmmədhəsən  Hüseynəlizadə  -5 ,4 ,4 ,3 ,4
5.  Əsgər  Mehdizadə  -5,3,3,3,4
6.  ƏləKbər Kazımzadə  -   5,3,3,3,4
7.  Zeynalabidin Abbaszadə  -5 ,3 ,3 ,3
8.  M ehdi  M uradzadə  -5 ,3 ,3 ,3 ,3
9.  Əli Abbaszadə  -   ne  əvilsə
1.  Əxlaq
2.  llahiyyat  elmi və  şəriət  qaydalan
3.  T ü rK d ili
4.  Hesab
5.  H üsni  x ə tt

«M əKtəbi*Tərbiyə»nin  İKİnci  sin fin in   b irin ci
şöbə  şa g ird lərin in   ad ları
1.  M ahm ud  ağa K əngənli  -   5 ,4 ,4 ,4 ,4
2.  Əsgər  M ipməmmədzadə  -5 ,4 ,4 ,4 ,4
3.  M ir  İbrahim   Feyzizadə  -5 ,3 ,3 ,3 ,3
4.  M əmmədrza  M usa  Rzazadə  -5 ,4 ,4 ,4 ,4
5.  Əsəb  R üstəm zadə  -5 ,3 ,3 ,3 ,3
6.  Rəcəbəli  Hacı  M ustafazadə  -   5,3,3,3,3
7.  Əbdüləzim  R üstəm zadə  -5 ,4 ,4 ,4 ,4
8.  Ism ayıl  Əhmədzadə  -5 ,3 ,3 ,3 ,3
9.  M əmmədqulu  M uradzadə  -   5 ,3 ,3 ,3 ,3
1 0 .N əsru lla Nəsibzadə  -5 ,3 ,3 ,3 ,3
11.M əm m ədrəhim   Hüseynzadə  -5 ,4 ,3 ,3 ,4
6.  Əxlaq
7.  llahiyyat,  şəriət  qaydaları
8.  TürK  dili
9.  F ars  dili
10.  H üsni-  x ətt

TƏRCÜMEYİ-HAL QEYDLƏRİ

MƏMMƏDTAĞI  SİD Q İ  O R D U B A D İN İN
TƏ RCÜ M EYİ-H ALI
M əm m ədtağı  Sidqi  1854-cü  ildə  O rdubadda  yoxsul 
b ir  ailədə  anadan  olm uşdur.  A tası  ordubadlı  K ərbəlayi 
Səfər  pinəçi  idi.  A nası  T u tu   xanım   İra n ın   Ü ştibin 
Kən- 
dindən və  N əbatinin  yaxın  qohum larındandır.
Sidqi  uşaqlığında  O rdubadda  molla  M əm m ədtağı 
adlı  b ir  alim in  yanında  KÖhnə  üsu l  ilə  təh sil  alm ışdı. 
Sonra  gənc  y aşların d a  X orasana  gedib  X orasana  yaxın 
olan  N işap u r  və  Səbzəvar  şəhərlərində  yaşayıb,  orada 
olan  ordubadlıların  yanında  işləm işdir.  Eyni  zam anda 
Sidqi  tə h silin i  davam   etdirib,  orada  fa rs   d ilin i  müKəm- 
məl  öyrənm iş  və  ərəb  dilinin  sərf  və  nəhvinə  lazım ınca 
bələd  olm uşdur.  Bu  qərar  üzrə  Sidqi  Şərq  ədəbiyyatını 
ə tra flı  raənim səm işdir.
Otuz  yaşında İKən  X orasandan  O rdubada  qayıtm ış, 
əw əlcə  O rdubadda  b ir  çayçı 
dÜKanı 
açm ışdır.  Bu  dü- 
Kanda 
Sidqi  daim a öz 
həmməslƏKİəri 
ilə Istan b u ld an ,  Mi- 
sirdən,  T ehrandan, 
KəİKÜttədən, 
B ağçasaraydan  və  qey- 
ri  yerlərdən  aldığı  qəzetlər  və  sair  ədəbiyyat  ilə  m əşğul 
olm uşdur.  İstan bu ld an   aldığı  «Əxtər»  qəzeti,  T ehrandan 
aldığı  «N asiri»,  sonradan  «M üzəffəri», 
KəİKÜttədən 
al- 
dığı  «Həblül-m ətin»  və  B ağçasaraydan  aldığı  «Tərc- 
üman»  qəzeti  ilə  daim a  əlaqə  saxlam ış  və  b u   qəzetləri 
m üntəzəm   su rətd ə  alıb  oxum uşdur.
О  zam an  R usiyada  yaşayan  m üsəlm anlar  üçün  yeni 
ü su ld a 
məKtəblər 
açılm ası  məsələsi  ilə  m əşğul  olan və bu 
yolda böyÜK  m übarizə  aparan  «Tərcüman»  qəzetinin  təb- 
liğ a tı  tə siri  altın d a.S id q i  Ordubad  şəhərində  yeni  üsul- 
da b ir 
məKtəb  təşKİl  etməK 
fiKrinə  düşür.
0   zam an  Ordubad 
Kİmi 
b ir  yerdə  yeni  ü su l  ilə  məK- 
təb  açıb,  u şaq ları  qaranlıq  və  rü tu b ə tli  məhəllə  məscid- 
lə rin in   h əsirləri  ü stü n d ən   təm iz,  işıqlı  və 
SKamyalı 
b ir 
raəKtəbə  KeçirməK 
nə  qədər  çətin  b ir  iş  olduğuna  bax- 
m ayaraq,  Sidqi  yorulm adan  bu 
fİKri 
izləyir 
və 
ax ırd a  bu 
barədə  özünə 
həmməsləKİər 
tap ır.
O rdubadın  n ü fu zlu   və  m aarifpərvər  dövlətlilərin- 
dən  H üseyn  S u ltan   KəngərlinsKİ  bu   barədə  Sidqiyə 
böyÜK  KÖməK 
edir.  N əhayət,  b ir  çox  çətinlİKİərdən  so­
n ra ,  təqribən  1891-ci  ildə  O rdubadda  Zəhirüddövlə  Ib ra ­
him   xan  tərəfin d ən   tİKİlmiş  m ədrəsənin  ü s t  qatında

SKamyalı 
b ir 
məKtəb  təşKİl 
olunur.  Sidqi  b u rad a  dərs 
verm əyə  başlayır.  B ir  qədər  şagird  toplanır.  Dərs  Kİtab- 
la rı  cəhətdən 
çətinlİK 
çəKən  Sidqi  bacardığı  qədər  hər 
yerdən  m ü x təlif  dərs 
Kİtabları 
yazdırıb,  şagirdlərə  təlim  
edir.
«Əxtər»  adlanan  bu 
məKtəb 
az  b ir  zam anda  Ordu- 
bad  cam aatı  arasm da  nüfuz  qazanıb,  m əşhur  olur.  Səid 
O rdubadi  və  İbrahim   Əbilov və  qeyriləri  həm in  məKtəbin 
şag ird lərin d ən d ir.
Bu  v a x tla r  N axçivan  cam aatı  O rdubadda  belə  b ir 
məKtəbin 
açılm asından xəbərdar olub,  Sidqini  N axçıvana 
g ətird ib ,  b u rad a belə  b ir 
məKtəb 
açmaq 
fİKrinə 
düşürlər.
1894-cü ildə Sidqi  Ordubadda olan  «Əxtər»  adlanan 
məKtəbi 
M irzə  Səlman  və  Kərbəlayi-Əli  axunda  tapşırıb, 
N axçivan  cam aatm ın  dəvəti  ilə  N axçıvana  gəlir.  Ə w əlcə 
«Buzxana»  m əhəlləsi  adlanan  məhəllədə  b ir  neçə  ota- 
qdan  ib a rə t  b ir 
məKtəb  təşKİl 
olunur. 
İKİ 
ildən  ziyadə 
məKtəb 
b u   binada  qalır.  Sonra  N axçivan  cam aatı  ianə 
təriq ilə  pul  yığıb  Came  məscidi  həyətində  dörd  otaqdan 
ib arət b ir 
məKtəb 
binası  tİKdirir.
1896-cı  ildə  bu 
məKtəb 
binası  h azır  olur  və  həm in 
il  m ay  ayının  14-də  «MəKtəbi-Tərbiyə»  adlanan  bu  məK- 
təb  tən tən əli  surətdə  açılır.
Bu 
məKtəb 
о  zaman 
hÖKumət 
xərcinə  deyil,  şagird- 
lərdən  toplanan  dərs  haqqı  və  cam aatın  ianəsi  ilə  ya- 
şayır.  Bu  məKtəbdə  başlıca  Azərbaycan  dili,  fa rs   dili  və 
ərəb  sə rf  və  nəhvi  təd ris  edilir.  Rus  d ili  isə  h ər  sinifdə 
b ir  sa a t  Keçirilir.
İrəvan 
quberniyasının  məKtəblər 
direKsiyası 
bu 
məKtəb  ilə  m araqlanır  və  bu  məKtəbin  dərs  m əramnamə- 
sindən  şübhələnir.  MəKtəbin  m üdiri  Sidqi  olur.  B urada 
İKİnci 
m üəllim   molla  B ağır  İrəvanlı  və  ru s  d ili  m üəllim i 
Qori  sem inariyasını  b itirm iş  M irzə  ƏləKbər  Süleymanov 
olur.
MəKtəb  «Rus-müsəlman»  məKtəbinə  çevrilir.  Əv- 
vəlcə  «RussKO-musulmansKoe»  və  sonra  «RussKO-tatars- 
Kİ»  məKtəb 
ad lan d ırılır.  «MəKtəbi-tərbiyə»  lövhəsi 
məK- 
təbin  ü stü n d ən  
götürülür. 
Sidqi 
müdirliyindən 
azad 
olunur 
və 
bir 
m üəllim  
Kİmi  məKtəbdə  saxlanılır. 
Sidqi- 
n in   müəllimlİK  vəsiqəsi  olm adığına  görə  onu  müəllimlİK 
vəsiqəsi  alm ağa 
məcbur 
edirlər.  Sidqi  trəv an d a  müəllim- 
liyə  im tah an   v e rir  və  Tiflisdən  Zaqafqaziya  ru h a n i  ida-

rəsindən  «Prixod  müəllimi»  adına  b ir  a tte s ta t  alır. 
Ö m rünün  a x ırın a   qədər,  1904-cü  ilə  qədər  həm in  məK- 
təbdə  müəllimliK  edir.
Sidqi  O rdubadda  olduğu  zam an  hələ  gənc  yaşlarm - 
da  İKən  farsca  bir  çox  qəsidələr,  türKCƏ  qəzəllər  və  sinə- 
zənlər  yazm ışdır.  İstanbuldan  aldığı 
«Əxtər» 
qəzetəsinin 
idarəsinə  fars  dilində 
İKİ 
təbrİK 
şeri 
yazm ışdır. 
«Tərc- 
üman»  qəzetəsinin  on  illiy i  m ünasibətilə  bir  təbrİK  şeri 
yazıb  göndərm işdir.
Sidqinin  əsl  yaradıcılıq  illə ri  N axçıvanda  olmuş- 
d u r.  B urada  «НеукэИ-insanə  b ir  nəzər»  əsərin i  yazmış- 
d ır.  B undan  başqa,  «Kəlbə  Nəsir»  mənzum   əsərini,  Puş- 
Kİnin  anadan  olm asım n  100-cı  illiy i  m ünasibətilə  cəşni- 
m əclisində  oxuduğu  n itq i  və  sairləri  yazm ışdır.  F arsca 
yarım çıq qalm ış  «M əsnəviyyati-m ədəniyyə»ni yazm ışdır.
KəİKÜttədə  (H indistanda)  çıxan  «Həblül-m ətin»  qə- 
zetəsinə  (10-11-ci  il  nəşrlərinə)  b ir  neçə  məqalə  yazm ış, 
«Tərcüman»  qəzetində  dəxi  yazılarla 
iştiraK 
etm işdir. 
M isirdən  aldığı  «Əl-Hilab>  (ərəb  dilində,  naşiri:  Cürci- 
Zeydan),  M irzəli  Məhəmməd  xan  K aşaninin  n əşr  etdir- 
diyi  «Sürəyyə»  və  «Pərvəriş»  qəzetələri  ilə  əlaqə  saxla- 
m ışdır.
Istan b u ld an   N axçıvana  b ir  çox  dərs  və  ədəbiyyata 
aid 
Kitablar 
g ətirtm iş  və  məKtəbdə  onlardan  çox  istifa- 
də  etm işd ir.  MəKtəb  şagirdləri  üçün 
sadə 
A zərbaycan 
dilində  coğrafiya  risaləsi  yazm ışdır.  B undan  başqa,  ərəb 
sə rf  və  nəhfinə  aid  A zərbaycan  dilində  dərs  Kİtabı  yaz- 
m ışdır.
Sidqi  N axçıvanda  olduğu  m üddət  ərzində  incəsənət 
işlərin ə  həvəs  edib,  M irzə  Fətəli  A xundovun,  Əbdürrə- 
hlm   bəy  H aqverdiyevin,  Nəcəf  bəy  V əzirovun  əsərlərini 
N axçivan  həvəsK arları  (Cəlil  M əm m ədquluzadə,  M irzə 
Cəlil  M irzəyev,  M irzə  Məhəmməd  Xəlilov  və  sairləri)  tə- 
rəfin d ən   səhnəyə  qoyulm asında  yaxm dan 
iştiraK 
edlb, 
rejisso rlu q   və  sufliyorluq  etm işdir.  Cəlil  M əmmədqulu- 
zadə  ilə  yaxından  tan ış  olub,  b ir  çox  v a x tın ı  onunla  ке- 
çirm işd ir.  B undan  başqa,  Sidqinin  yaxın  d o stu   Məşədi 
Q urbanəli  Şərifzadə,  y u ris t  Əsədağa  KəngərlinsKİ,  Şah- 
bazağa 
KəngərlinsKİ, 
Bəhram   xan  NaxçıvansKİ  və  qeyri- 
iə ri  olm uşdur.
N axçıvanda  olan  y u ris t  F aşa  ağa  S ultanov  ilə 
A zərbaycan,  ru s,  fa rs   və  ərəb  diliuuə  b ir  lü ğ ət  yazm aq

ü stə  illə r  ilə  işləm işdir.  Həmin  yarım çıq  qalm ış  lüğət 
N axçıvanda  Paşa  ağanın  oğlu  Əliqulu  ağa  Sultanovda-
dır.
Cəlil  M əmmədquluzadə  о  zaman  yazdığı  əsərlərini 
Sidqiyə  oxuyub,  onunla  m əsləhətləşm iş,  h ə tta   «Poçt  qu- 
tu su » n u n   Cəlil  Məmmədquluzadə  tərəfindən  yazılm ış 
əlyazm asını  Sidqi  oxuyub,  bəzi  yerlərin i  öz  x ə tti  ilə  re- 
daKtə  etm iş  və  su rə tin i  öz  x əttilə  yazıb  Cəlil  Məmməd- 
quluzadəyə  verm işdir.
Sidqinin  yaxm   dostlarından  b iri  də  C ulfada  yaşay- 
an 
Kəlbə  N əsrulla  Şeyxov  olm uşdur.  Kəlbə  N əsrulla  Ki- 
çİKxan  zam anı  Rəştdə  güllələnən  inqilabçılardan  b irid ir. 
«Səyahətnam əyi-İbrahimbəy» 
Kitabı 
yenicə  nəşr  olunan 
K İ m i  
Sidqi  Şeyxov  ilə  bahəm  həm in  Kİtabı  b ir  gecədə 
oxum uşdur.
Sidqi  Ira n   haqqında  da  b ir  neçə  farsca  mənzum  
əsər  yazm ışdır.  B undan  başqa,  Sidqi  b ir  çox  m aarifpər- 
v ər  və  inqilabçı  şəxslər  ilə 
məKtublaşmış 
və  təqribən
1901-1902-ci  illərdə  bu  m əKtubların  xeyli  hissəsini  yan- 
d ırm ışd ır.  B undan  belə  məlum  olür 
k İ ,   о  
zam an  çar  üsu- 
li-idarəsi  Sidqini  təqib  etməyə  başlam ış  və  Sidqi  evinin 
ax tarılacağ ın d an   eh tiy at  edib,  b ir çox  dəyərli məKtubları 
yandırıb,  tələf  etm işdir.
Sidqi  BaKida  olan  m üəllim lərdən  Sultanm əcid  Qə- 
nizadə,  N ərim an  Nərim anov,  Əli 
IsKəndər 
Cəfərov,  Hə- 
bibbəy  M ahmudbəyov  və  sairlər  ilə  əlaqə  saxlam ış,  h ətta 
b ir  zam an  N axçıvandan  Вакхуа 
KÖçməK 
fİKrində  olınuş- 
d u r.  Sidqinin  bu  barədə  Sultanm əcidə  yazdığı 
m ə K t u b  
b u n a  sü b u td u r.
M əmmədağa  ŞahtaxtinsK İ  N axçıvana  gəlm iş  və  öz 
hissəsinə  düşən 
müİKİərini 
satıb, 
T iflisdə 
«Şərqi-Rus» 
qəzetini  n əşr 
etdirməK 
fİKrinə 
düşm üşdür, 
Məmmədağa 
ŞahtaxtinsK İ  bu   barədə  Sidqi  ilə  də  m əsləhətləşm iş  və 
«Şərqi-Rus»  nəşrə  başlayandan  sonra  Sidqini  Tiflisə 
aparm aq  q ərarın a  da  gəlm işdir.  Sidqi  «Şərqi-Rus»  qə- 
zetində  öz  y azıları  ilə 
imtiraK 
etm iş, 
laKİn 
Tiflisə  gələ 
bilm əm işdir.
M əmmədağa  Sidqini  Tiflisə  dəvət  etm əsi  haqqında 
məKtub 
yazm ışdır.  Sidqinin  ailəsi 
böyÜK 
olduğundan 
m addi  cəhətdən  çox  çətinlİKİər  çəKmişdir.
Sidqinin  əsərlərindən  b irin ci  olaraq  «HeyKəli- 
insanə  b ir  nəzər»  əsəri  Təbrizdə  daş  çapı  ilə  n əşr  edil-

m işdir.  B undan başqa,  həmin  əsər  BaKida  a r tis t  M irzağa 
Əliyev  tərəfin d ən   dəxi  nəşr  edilm işdir.
PuşKİnin 
anadan  olm asının  100  illiy i  m ünasibətilə 
oxuduğu  n itq   BaKida  1914-cü  ildə  İsabəy  A şurbəylinin 
«Kaspi»  m ətbəəsində  çap  olunm uş.  «Kəlbə  Nəsir»  mən- 
zum   əsəri  dəxi  BaKida 
«Вак
1
»  qəzetinin  m ətbəəsində 
ju rn a lis t  H üseyn  M inasazov  tərəfind ən   n əşr  edilm işdir. 
TürKcə  qəzəlləri,  sinəzənləri  və  farsca  qəsidələri  Səlman 
M üm taza  qalm ışdır.  B urasm ı  dəxi  qeyd  etməK  lazım dır 
Kİ, 
1908-1909-cu  ildə  Sidqinin  b ü tü n   əsərlərinin  üzü 
KÖçürülüb,  Q urbanəii  Şərifzadəyə  v erilm işd ir.  Şərifzadə 
v əfat  edəndən  sonra  b u n ların   h arada  və 
Kimdə 
qaldığı 
hələ  də  m əlum   deyildir.  Qurbanəli  Şərifzadənin  oğlu 
Əziz  Ş ərif  dəxi  bu  barədə  d ü rü st  b ir  m əlum at  verə  bil- 
m əm işdir.
N əhayət,  1904-cü  il  qış  fəsli  N axçıvandan  Şahba- 
zağa  və  M irağa  KəngərlinsKİ  ilə  Ə m irağanm   yaşadığı 
Q arabağlar 
Kəndinə 
qonaq  getm iş 
və 
b ir 
neçə 
g ü n   orada 
qalıb,  R am azan  bayram ının  günündə 
ürəK 
xəstəliyindən 
Q arabağlar  Kəndində  Ə m irağam n  evində  v ə fa t  etm işdir. 
Cənazəsi  N axçıvana  gətirilm iş,  N axçivan  cam aatı  bazar- 
dÜKanı  bağİayıb,  Sidqini  böyÜK  təntənə  ilə  N axçıvanda 
dəfn  etm işlər.
Sidqinin  uşaqları 
k
İ
ç
İ
k
  yaşda  olub,  məKtəbdə  oxu- 
d u q ların a  görə  N axçivan  cam aatı  öz  a ra la rın d a   pul 
yığıb,  Şahbaz  ağa  KəngərlinsKİyə  tap şırn ıış  və  Sidqinin 
böyÜK 
oğlu  şəhər  məKtəbini  q u rta rıb ,  müəllimlİK  edənə 
qədər  Sidqinin  ailəsini  saxlam ışlar.
M ə m m d d d l i   S i d q i   S d f ə r o v

MƏMMƏDTAĞI  SİDQİ  ORDUBADİ
(M ü x tə sə r  tə rc ü m e y i-h a h )
M əm m ədtağı  Sidqi  1854-cü  ildə  O rdubadda  yoxsul 
b ir  ailədə  anadan  olm uşdur.
Sidqinin  atası  ordubadlı  K ərbəlayi  Səfər  və  anası 
isə  N əbatinin  vətəni  olan  İran   Azərbaycanznın  Ü ştibin 
Kəndindən 
və  N əbatinin  yaxın  qohum larından  T u tu   xa- 
nım dır.
Sidqi  uşaqlığm da  O rdubadda  m olla  M əmmədtaği 
adlı  b ir  alim in  yanında  KÖhnə  ü su l  ilə  təh sil  alm ışdır. 
Sonra  gənc  yaşlarında  X orasana  gedib,  Ira n ın   b ir  çox 
y erlərin i  səyahət  etm iş,  Səbzəvarda  və  N işapurda  yaşa- 
mış  və  b u   m üddət  ərzində  Sidqi  İran   (Şərq)  ədəbiyyatına 
yaxından  bələd  olaraq,  fa rs  dilini  mÜKəmməl  öyrənmiş- 
dir.  N əhayət,  Sidqi  1885-ci 
ildə 
yenə 
də 
В ак
1
  tə riq i  ilə 
O rdubada  qayıtm ışdır.  BaKidan 
KeçdİKdə 
b ir  m üddət 
BaKida  qalm ışdır.
Sidqi  O rdubada  qayıtdıqdan  sonra  çar  üsul- 
id arəsin in   nəticəsi  olaraq  m ədəniyyətdən  uzaq  olan  Or- 
dubad 
Kİmi 
avam lıq 
və 
cəhalət yuvasında yeni  ü su l  üzrə 
b ir  məKtəb  açmaq 
fİKrinə 
d ü şü r.  Bu  işdə  Sidqiyə  о  za- 
m an  yazıb  O rdubada  gətird iy i  və  cam aatdan  gizlicə  oxu- 
duğu  b ir  çox  qəzet  və  Kitablar  к о т э к   etm işdir.  X üsusən 
B ağçasarayda  Ism ayıl  bəy  KaspxrinsKİnin  n əşr  etdiyi  və 
uzun  zam an  R usiya  m üsəlm anlan  üçün  yeni  ü su l  ilə 
məKtəblər  açılm ası  yolunda  ciddi  m übarizə  aparan 
«Tərcüman»  qəzetinin Ьоуйк 
K öm əyi 
olm uşdur.
Məlum  olduğu  üzrə  İsm ayıl  bəy  KaspirinsKİ b ir 
təK 
«Tərcüman»  qəzetini  nəşr 
etməKİə 
K İfayətlənm əyərəK  
yeni  ü su l  üzrə  məKtəblər  açılm ası  yolunda b ir  çox  Kİtab- 
çalar,  lü ğ ətlər,  vərəqələr və  sairələr  nəşr  edirdi.
B undan  başqa,  yeni  üsul  üzrə 
m əK təb 
açmaq  işində 
Sidqiyə  O rdubadın  ziyalılarından  H üseyn S ultan Kəngər- 
lin sK İ 
yaxm dan  к о т э к   etnüşdir.
O rdubad  cam aatının  yeni  ü su l  üzrə  açılacaq  məK- 
təbdən  xoşlanm ayacaqlarım  
v ə  
u şaq larım  
m əK təb ə 
ver- 
məyəcəKİərini  nəzərə  alan  Sidqi  və  H üseyn  S u ltan   bu 
m ə K tə b in  
O rdubadda  Zəhirüddövlə  tbrahim   xanın 
tİK- 
d ird iy i  və  in d i  də  O rdubadda  olan  m ədrəsə  binasında 
açılm asını  q ərara  alırlar.  N əhayət,  b ir  çox  çətinlİKİərdən

sonra,^  1892-ci  ildə  «Əxtər»  adlı  məKtəb  m ədrəsə  bina-
s ın d a  
İKİnci 
m ə r tə b ə d ə   m ə s c id in   ü s t   q a t ın d a   y e r lə ş d ilə r .
Az  b ir  m iqdarda  yığılan  şagirdlər  b irin ci  dəfə  olaraq
SK am ya  ü s t ü n d ə   o tu r a r a q   y e n i  ü s u l  i l ə   t ə h s i l ə   b a ş la y ır -
la r.  Az  b ir  m üddət  ərzində  u şaq ların  
savadlanm asını
gorən  cam aat  yavaş-yavaş 
məKtəbə 
rəğbət  göstərm əyə 
başlayır.
Ö m ründə 
müəllimlİK 
etməyən  və  pedaqoji  təhsili
olm ayan  Sidqi  öz  istedad  və  bacarığı  sayəsində  b ir ildən
z iy a d ə  
həm in 
m əK təb i 
təKcə 
özü 
id a r ə   e d ir . 
Dərs 
K İtabla-
rı  cəhətdən  çətinlİK  çəKən  Sidqi  bacardığı  qədər  h ər  tə-
r ə f d ə n ,  u z a q   ş ə h ə r lə r d ə n   d ə r s   K ita b la r ı  y a z d ır ıb   g ə t ir d i r
və  özü  şa g ird lə r  üçün  dərslər  h azırlay ır.  MəKtəbdə  ana
dilindən  başqa  fa rs   dili,  hesab  və  coğrafiya  və  sa ir  dərs- 
lər  verirm iş.
1894-cü  ildə  N axçivan  cam aatı  O rdubadda  belə  bir 
məKtəb  açılm asından  xəbər  tu tu b   Sidqini  N axçıvana  gə-
U zun-uzadı  yazışm alardan  sonra 
1894-cü  ildə  Sidqi  N axçıvana  gəlir.  Dörd  sin ifli  bir 
məKtəb  təşKİl  olunur.  Bu 
m əK təb  
binası  darısqal  və 
m əK təb  
üçün  nam ünasib  olduğundan  N axçivan  cam aatı
ö z   x ə r c in ə   v ə   s a ir   ia n ə lə r   h e s a b ın a   o la r a q   y e n i   b ir   m əK - 
tə b   b in a s ı  tİK d irir.
1896-cı  ildə  məKtəb  yeni  binada  yerləşdiriU r.  Bu-
r a d a   b a ş lıc a   o la r a q   ş a g ir d lə r ə   a n a   d i l i ,   f a r s   d i l i ,   t a r ı x ,
hesab,  coğrafiya,  ərəb  dilinin  sərf  və  nəhvi  və  h ər  sinif-
də  gündə  b ir  sa a t  ru s  dili  öyrədilirm iş.  Bu  zam an  Sidqi
I s t a n b u ld a n   v ə   b a ş q a   y e r lə r d ə n   b ir   ç o x   d ə r s   K İta b la rı  v ə
s a ır K itablar g ətird ib ,  onlardan istifad ə  edir.  B ir m üddət
b u   m əK təb   c a m a a t ın   x ə r c in ə   v ə   u ş a q la r d a n   a lm a n   d ə r s
haqqı  ilə  davam   edir.  Bu  zam an  Sidqi  məKtəbin  m ü d iri 
im iş.
B ir 
n e ç ə   ild ə n   s o n r a  
bu 
m əK təb   r u ssK o -ta ta r sK İ 
m əK təb  
haZına 
d ü ş ü b ,  d ö v lə t   i x t i y a r ı n a   v e r i l i r . 
Sidqi 
m əK təb   m ü d ir i  y ə z i f ə s i n d ə n   ç ıx a r ılıb   ( r u s c a   b ilm ə d iy in ə  
görə) 
m ə K tə b ə  
türK   dili  m üəllim i  təyin  
o lu n u r . 
MəKtəbin
M irzə  ƏləKbər  Süleym anov isə 
m əK təb ə 
m ü d ir  təy in   olunur.  B ununla  da 
məKtəbdə 
oxunan  fa rs 
ərəb  d ili  tam am ən  ləğv edilir. 
*
TürK  d ili  dərsi  azaldılır.  MəKtəbi  İrəv an   quber- 
n iy asın ın   məKtəblər  dirəKsiyası  idarə  edir.

1904-cü  ildə  Sidqi  N axçıvanın  yaxınlığm da  olan 
Q arabağlar  Kəndinə  Əmir  ağanın  evinə  Şahbaz  ağa  ilə 
qonaq  gedir  və  oruc  bayram ı  günü  orada  v əfat  edir.  Cə- 
nazəsi  N axçıvana  gətirilib,  b ü tü n   şəhər  cam aatının  işti- 
гак
1
 ilə  N axçivan  qəbristam nda dəfn  olunur.
M a m m ə d ə l i   S i d q i   S ə f ə r o v

MƏHƏMMƏD  TAĞI  SİDQİNİN  ŞƏXSİ 
K İTA BXANA SIN IN   SİYAHISI
19  rəcəb,  1317  h icri
1. 
Firdovsi.  Şahnamə
2. 
Sədi.  K ülliyyat
3. 
Bürhani-Cam i
4. 
tncil
5. 
Əhməd  M idhət.  Ladam  екатеИ у а
6. 
Nəvai.  Divan
7. 
Səfineyi-Talibi,  I  cild
8. 
Pəndnam eyi-Qeysəri-Rum
9. 
N üxbeyi-süpehri
10. 
HİKməti-təbiiyyə
11. 
Risaleyi-heyəti-cədid
12. 
Təlimi-ədəbiyyati-Osmaniyyə
13. 
M əqalati-Nizam iyyə
14. 
Fütuhati-N izam iyyə
15. 
TÖhf ətül-əm sal
16. 
Ə m rin-əm rin
17. 
Q iraət  Kİtabı
18. 
Əxlaqi-M öhsinin
19. 
S ərfi-farsi
20. 
M üxəttərəyi-bəlağət
21. 
Ü sudi-fəsahət
2 2. 
Heyəti-M ahm udiyyə
23. 
Sədi.  G ülüstan
24. 
Gəncineyi-daniş
25. 
M iftahi-lisani-farsi
26. 
Təlim i-süxən
27. 
Tənbihüs-sibyan
28. 
S iracül-m ünir
29. 
YeK  Kəimə
30. 
X əzineyi-tədrisat
31. 
Risaleyi-əxlaq
32. 
Cəhalət  dərdinin  dərm anı
33. 
Əmsilə,  ix tila f və  ya m üqəddim eyi-qeyrət
34. 
Vəfayi-Divan
35. 
Təşrihi-Əbdan
36. 
L üğati-quräniyyə

37. 
A dati-əqvam
38. 
Ə nisül-üşşaq
39. 
Cocuqlar bağçası
40. 
MÜKəmməl  əlifbayi-Osmani
41. 
Fəryad  (teatro)
42. 
Vətən  ya  silistrə
43. 
M üfidi-qəvaidi-farsi
44. 
Sual