M ü n d ə r I c a t

Aflatoksinlər  və  digər  mikotoksinlər.  Mikotoksinlər  müxtəlif  növ 

mikroskopik göbələklərin həyat fəaliyyətinin zəhərli maddələridir. Mikotok-

sinlər  təbii  toksinlər  sinfinə  aiddir,  insan  və  heyvan  orqanizmlərində  ağır 

xəstəliklər yarada bilərlər. 

Göbələklərlə zədələnmə nəticəsində hər il istehsal olunan dənin 30%-i 

xarab olur. Bu zaman xarab olmuş dəni heyvanlara yem kimi istifadə edir-

lər, bu da xoşagəlməz nəticələr verə bilər. Beləliklə, XX əsrin 60-cı illərində 

Böyük  Britaniyada  hindquşlarının  50%-dən  çoxu  Aspergillus  flavus  göbə-

ləyinin təsirindən (kif  göbələyi) xəstələnərək məhv oldu,  çünki  yem  həmin 

xəstəliyə  tutulmuşdu.  Bu  maddələr  təkcə  zəhərli  deyil,  həm  də  konserogen 

təsirə malikdirlər.  

Məşhur  mikotoksinlər  arasında  aflotoksinlər  –  xüsusən  tropik  qur-

şaqda inkişaf edən müxtəlif növ bitkilərin hüceyrə və toxumalarında topla-

nan  toksinlər  daha  yaxşı  öyrənilmişdir.  İki  əsas  aflotoksin  müəyyən  olun-

muşdur:  B

1

-  çox  yüksək  konserogenliyə  malikdir,  C

1

.  Aflotoksinlər  ərzaq 

məhsullarında  toplanırlar,  hansı  ki,  hazırlanması  zülalların  konsentrasiyası 

ilə bağlıdır.  

Mikotoksinlər  beşüzvlü  çoxnüvəli  heterosiklik  birləşmələrdir.  Göbə-

lək toksinləri əsasən ekzogen təsirlidir, yəni ayrılan toksin göbələyin struk-

turunda  deyil,  onun  üzərində  inkişaf  etdiyi  substratda  toplanır.  Mikotok-

sinlər  qızdırılmaya  qarşı  çox  yüksək  davamlıdırlar,  uzunmüddətli  ultrabə-

növşəyi  şüalanmaya  dözümlüdürlər;  bəziləri  turşu  və  qələvilərin  təsirinə 

davamlıdırlar.  

---

316 

 

Mikrob toksinləri ən az qatılıqda belə hüceyrə üçün zərərlidir. YVQ-ı 

0,5  mkq/kq.  Bununla  yanaşı  bəzi  göbələk  ştamları  40000mq/kq  toksin  ya-

rada  bilir.  Mikotoksinlərin  təsir  mexanizmi  həyat  əhəmiyyətli  amin  turşu-

larını blakadaya almaqdır (alanin, tirozin, triptofan) və amin birləşmələri ya-

ratmaqdır  (aminlər).  Sonuncular  hətta  ən  az  miqdarda  belə  qan-damar  sis-

teminə güclü  təsir  edə bilir. Bitkilərdə  göbələyin  toksiki  maddələrinin  təsi-

rindən  turqor  vəziyyəti  itir,  yarpaqlar  rəngsizləşir.  Mikotoksinlər  –  plaz-

matik zəhərlərdir. 

Göbələklərin  böyüməsinə  və  toksinlər  yaratmasına  mühitin  tempera-

turu,  havanın  rütubəti,  substratın  tipi,  onun  nəmliyi  və  saxlanma  müddəti 

təsir edir. Müəyyən kimyəvi maddələrin olması böyük əhəmiyyət kəsb edir. 

Belə  ki,  yağlı  bitkilərin  toxumlarında  lipidlərin  (yağların)  yüksək  miqdarı 

onların  aflotoksinlərlə  çirklənməsinə  səbəb  olur.  Torpaqda  yerləşən  spor-

ların yüksək davamlılığı (80sm-dək), kif göbələklərinin hər tərəfə yayılma-

sına imkan verir (havada,bitkidə, dəndə). 

İnsan  orqanizminə  mikotoksinlər  bitki  və  heyvan  mənşəli  qida  vasi-

təsiə düşə bilər, həm də sonuncular daha az təhlükəlidir, çünki heyvan orqa-

nizmində zəhərlər parçalanır və aktivliyini itirir.  

Mikotoksinlərin qalıq miqdarı məhsulda kanserogen, mutagen və tera-

togen effeklər yaradır (cədvəl 2.78). 

Turş  torpaqların  əhənglənməsi  zamanı  ağır  metalların  bitkilərə  daxil 

olması azalır. Əhəngləşdirmə torpağın üzvi birləşmələri ilə ağır metallar ara-

sında kompleks əlaqələr yaranır. Ph  yüksəldikcə  ağır metallar torpaq məh-

lulundan  karbonatlar,  hidroksidlər  və  fosfatlar  halında  çöküntələrə  düşür. 

(Ag, Cd, Cr, Sr, başqa; Ph yüksəldikcə kök sitemilə ağır metalların udulması 

pisləşir.