M ü n d ə r I c a t

Populyasiyanın  təsnifatı.  Populyasiyalar  fərqli  göstəricilərə  görə 

müxtəlif  keyfiyyətli  ola  bilər:  çoxalma  üsuluna  görə,  morfoloji,  fizioloji, 

davranışa,  ölçülərinə  və  s.  Q.X.Şapoşnikov  onların  daha  tam  təsnifatını 

verib:  çoxalma  üsuluna  görə  -  panmiktik,  klonal,  klonal-panmiktik  popul-

yasiyalar;  sərbəst  çoxalma  və  sərbəst  təkamülünə  görə  -  permanent  (sər-

bəst,  yarımsərbəst)  və  temporal  (müəyyən  vaxta  qədər  asılı  olan)  popul-

yasiyalar; quruluşuna görə - eynicinsli populyasiyalar; yaşama şəraitinə və 

---

31 

 

heterogenlik dərəcəsinə görə - az və ya çox homogen (eynicincli) və kəsgin 

heterogenlikli  populyasiyalar;  ölçülərinə  görə  -  elementar  və  ya  lokal, 

ekoloji, coğrafi, etoloji populyasiyalar, superpopulyasiyalar.   

Populyasiyanın  sayı  və  sıxlığı  –  onun  bioloji  strukturunun  əsas  gös-

təricisidir. Say – fərdlərin verilmiş ərazidəki və ya həcmdəki fərdlərin sayı-

dır. O, heç vaxt sabit olmur. Verilmiş şəraitdə optimal sayın saxlanması po-

pulyasiyada homeostaz  adlanır, hansı ki, fərdlərin qarşılıqlı təsirindən yara-

nır. 500-600 başdan az olan populyasiya effektli saya malik deyil. Belə po-

pulyasiya  qısa  müddətdə  məhv  ola  bilər.  Odumun  fikrincə  populyasiyanın 

sıxlığına görə böyüməsinin 3 tipi fərqləir: 

1.

 

Özünü məhdudlaşdırıcı tip;  

2.

 

Sıxlıqdan asılı olmayan tipli böyümə;  

3.

 

Sıxlığı  orta  vəziyyətdə  olan  populyasiyanın  böyümə  tempinin  ən 

yüksək olması.  

Populyasiyanın sayı vaxta görə dəyişir, ona ―həyat dalğası‖ deyilir.  

Populyasiyanın sıxlığı müəyyən sahə vahidinə düşən fərdlərin sayıdır.  

Populyasiyanın  ekoloji  sıxlığı  –  konkret  yaşama  yerindəki  (biotop-

dakı) sıxlıqdır.  Populyasiyanın orta hesabla sıxlığı – müəyyən coğrafi və ya 

inzibati ərazi üçün olan sıxlıqdır.  

Populyasiyanın  biokütləsi  onun  enerji  mübadiləsini  hesablamağa  im-

kan verir. Biokütlənin ölçü vahidi müxtəlif ola bilər:  

1.

 

Diri çəki və yaş çəki. 

2.

 

Quru  çəki,  bitkinin  biokütləsi  100

0

  C-də  2-3  sutka  quruduqdan 

sonra çəkilir.  

3.

 

Biokütlədə olan sulu karbon C vasitəsilə ölçülür.  

Populyasiyanın sayı və sıxlığının dinamikası.  

1.

 

Populyasiyanın nəsil verməsi – artması.   

2.

 

Populyasiyanın fərdlərinin ölüm faizi.  

3.

 

Başqa populyasiyalardan fərdlərin immiqrasiyası.  

4.

 

Başqa populyasiyalara fərdlərin emiqrasiyası.