M ü n d ə r I c a t
Seliteb zonanın fiziki çirklənməsinin problemləri
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.10.2. Seliteb zonanın fiziki çirklənməsinin problemləri
Seliteb zonanın qeyd olunduğu kimi insan çoxfunksiyalı sistem kimi istifadə edir. Burada insanların yalnız sonrakı nəsilləri, yaratmaq tələbatı (uşaq, nəvə, nəticə) deyil həm də uzunmüddətli istirahətdə (pensiya dövrü) iş günündən sonra itirilmiş gücün bərpa olunması (iş günündən sonra istira- hət); kənd yaşayış yerlərində həyətyanı sahələrdə məhsul istehsal edirlər (bağ-bostan və istirahət sahələrin, daçalarda). Bu vəziyyətlər seliteb ərazidə çox strukturlu məişət sistemlərinin for- malaşmasını müəyyən edir, hansı ki, müxtəlif təsirləri cəmləşdirir: nəqliy- yat; xırda istehsal sahələrini; heyvandarlıq (ev heyvanları həyətyanı sahələr- də, şəhər mənzillərində pişik və itlərin sayının kəskin artması, səfil heyvan- ların sayının artması). Belə təsirlər münasib normativ tələblərin yerinə yetirilməsində idarəetmə üçün çətin deyil. Müasir seliteb zonalarda mümkün olan təsirlər arasında fiziki parametrlərin dəyişməsi ilə bağlı olan təsirlər xüsusi yer tutur. Məlumdur ki, çirklənmə dedikdə kimyəvi, fıziki və bioloji birləşmə- lərin ətraf mühitdə ortaçoxillik miqdarından çox olması başa düşülür. Çirk- ləmənin hər bir forması neqativ nəticələr verir. Təbii komplekslərdə və in- san sağlamlığında üzə çıxır. Əlbəttə yuxarıda sadalanan çirklənmə növləri ayrı-ayrılıqda təsir etmir. Hər şeydən əvvəl flziki və kimyəvi çirklənmələr birgə (məsələn, fotokimyəvi smoqlar) müşahidə olunur, onun nəticəsində ekoloji vəziyyət pisləşir. Fiziki çirklənmə - mühitin fiziki parametrlərinin dəyişməsilə yaranır: temperatur-energetik (istiləşmə), dalğa (işıq, səs-küy və elektromaqnit çirk- lənmə, radiasiya (radiasiya və radioaktiv çirklənmə). Elektromaqnit çirklənmə nəticədə mühitin elektromaqnit xassələrini dəyişir
(elektrik xətlərindən, radio və televizorlar, bəzi sənaye və məişət qurğularından yaranır). Elektromaqnit çirklənmənin ekoloji aspektlərin bax- dıqda yerin təbii elektromaqnit fonunu yada salmaq yerinə düşər. Elektro- maqnit sahəsi (EMS) insanın və bütün başqa canlıların yaşayış mühitinin daimi elementlərindən biridir. Yerin geomaqnit sahəsi - ətraf mühitin faktorudur. Bu şəraitdə orqa- nizmlərin çoxəsrlik təkamülü baş verdi. О bütün canlılara, о cümlədən insa- na təsir edir. Belə ki, maqnit tufanlarında ürək – damar xəstəlikləri artır. Məlumdur ki, Yer izafi elektrik-enerjisinə malikdir. Bu səbəbdən onun səthində elektrik sahəsi gərginliyi var. Adi halda o, 100-200 V/m (yaxşı ha- vanın elektromaqnit proseslərinin intensivliyinə səbəb olur). Beləliklə, elek- 249
tromaqnit sahələri vacib ekoloji faktor sayılır. Ağaclar, hündür kollar və bitkilər EÖX-in təsirinə qarşı effektiv təbii qoruyucu ekran kimi rol oynayırlar. Eyni zamanda sənaye mənşəli elektrik sahələrinin mənfi təsirindən O 3 yaranmasından meşələr məhv olurlar. Elek- trik sahəsinin intensivliyinin şeliteb sahə üçün yol verilə bilən həddində saxlamaq üçün planlı və texniki tədbirlər həyata keçirirlər. Belə ki, əhalinin qoranması üçün sanitar-mühafizə (qoruyucu) zonaların yaradılması tövsiyyə olunur: proyektin һəг iki tərəfindən 330 kV- 20 m, 500 kV-30 m, 750 kV- 40 m, 1150 kV- 55m torpağa sərhəd faza (xətləri) naqilləri çəkilir. Belə işlər üçün əlverişli və az məhsuldar torpaqlardan istifadə olunur. Elektromaqnit şüalanmalardan insanları və ətraf mühiti qorumaq üçün Rusiya Dövlət Ekologiya Komitəsi aşağıda qeyd olunanları tövsiyə edir: - tibbi - bioloji tədqiqatlar aparmaq, şüalanmanın YVS normativlərini təyin etmək üçün, bütün sahələr üzrə xistehsalçi şəxs əhali və biotik eko- sistemlər üçün); - bu tədqiqatlarm nəticələrinə əsasən gigiyenik və ekoloji sənədlərin hazırlanması; -
keçirmək, onların sertifikatlaşması və lisenziyalaşdınlması üçün; -
monitorinqin nəticələrinə əsasən elektromaqnit şəraiti haqda karto- qrafıya və məlumatlar bankının yaradılması; -
metod və vasitələrin hazırlanması, material və maddələrin yanğın və partla- yış təhükəsizliyini təmin etmək üçün vasitələr və münasib normativ-metodi- ki sənədləşmə. -
Şeliteb zonanın ətraf mühitinin fıziki çirklənməsinin spesifık for- ması - akustik (səs-küy) çirklənmə. Səslər aləmi - insanın, bir çox heyvanla- rın və bəzi ali bitkilərin yaşayış mühitinin ayrılmaz hissəsidir. Yarpaqlaпn xışıltısı, dalğanın şappıltısı, yağışın səsi, quşların oxuma- sı, yüksək musiqi akkordları - bütün bunlar adət olunmuş və insana çox va- cibdir. Absalyut sakitlik insanı qorxudur və yorur. Belə ki, Qannoverdə konstruktor bürosu ediləndə: binaya kənardan səs keçməsin deyə ən müasir texnologiyalardan istifadə olundu. Bir həftədən sonra isə əməkdaşlar yorucu səssizlik şəraitindən şikayətlənməyə başladılar. Onlar əsəbləşirdilər, əmək qabiliyyətini itirirdilər. Rəhbərlik binaya vaxtaşırı "sakit küçə səs-küyü" ve- rən maqnitafon qoydu. İş atmosferi tezliklə bərpa olundu (Nikitin, Novikov 1986).
|