M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 2.66 

Müxtəlif ölkələrdə BMT istehsalı 

 

Ölkə 

 1 ildə ölkədə istehsal olunan  BMT miqdarı 

adambaşına, kq 

ümumi, mln.ton 

ABŞ 

744 

178 

Avstraliya 

681 

10 

Kanada 

635 

16 

Hollandiya 

449 

6.5 

Danimarka 

423 

2 

İsveçrə 

383 

2.5 

Böyük Britaniya 

355 

18 

Yaponiya 

344 

41 

Fransa 

327 

18 

ATR 

318 

19 

İsveç (Isveçrə)    

317 

2.5 

İspaniya 

275 

10.5 

İtaliya 

263 

15  

Avstraliya 

228 

1.7 

Portuqaliya 

211 

2.5 

 

BMT-nin  çoxalması  insanların  həyat  tərzində  baş  verən  dəyişklərdən 

xəbər  verir.  О  cümlədən  məişət  əşyalan  geniş  yayılıb,  onlann  assortimenti 

zənginləşib və s. İstehsal sahədən müasir texnologiyaların yetərsizliyi mine-

ral  xammalı  tam  emal  etməyə  imkan  verir,  onun  çox  hissəsi  tullantı  kimi 

təbiətə  qayıdır.  Bir  çox  məlumatlara  görə  istifadə  olunan  xammalın  1-2% 

məhsula çevrılır, qalan hissə tullantıya çevrilir. 1 milyon əhalisi olan şəhərin 

---

253 

 

timsalında yaxşı görünür ki, sutkalıq 625 min. t su, 2000 t ərzaq və 9,5 min 

t.  yanacağın-950  t  qazformalı,  570  min  t.  maye  və  2,5  min  t.  hissəsi  bərk 

tullantı  kimi  ayrılır  aqlomerasiyalarda  və  şəhərlərdə  bərk  tullantıların 

miqdarı  о  qədər  çoxalıb  ki,  onların  yaşayış  ərazilərindən  kənarlaşdırılması 

mürəkkəb prosesə çevrilib. 

ABŞ-da məsələn, 63 min zibil daşıyan tələb olunur. Nyuyorkun küçə-

lərindən  1  il  ərzində  8  milyon  tondan  artıq  məişət  tullantıları  daşınır.  Əsas 

problem isə budur ki, onları hara aparmaq: 

İstehsal  və  istehlak  tullantıları  Rusiya  ərazisində  də  ciddi  ekoloji 

problemlər  yaradır.  Rusiya  Federasiyasında  1994-cü  ilin  əvvəllərində  250 

min  hektar  torpaq  sahəsini  tutan  86  milyard  ton  bərk  tullantılar  yığılıb 

(adambaşma 530 kq). Kommunal tullantıları 140 milyon m

3

  təşkil  edir  (və 

ya  42 milyon ton),  adambaşına  280  kq. Bu kütlənin  5%-i  zibilyandıran za-

vodlara daxil olur, qalanları zibilliklərə daşınır. 1997-ci ildə şəhər əraziləri 

130  milyon m

3

  (39 milon ton) BMQ (TBD) və 60  milyon m

3

  maye məişət 

tullantısı  "istehsal"  etmişdir.  Вəгк  tullantıların  3%  sənaye  üsulu  ilə  emal 

olunmuş qalan hissə poliqonlarda basdırılmışdır. 

Rusiya  ərazisinə  böyük  miqdarda  zəhərli  sənaye  tullantıları  yayılıb, 

1997-ci ilin əvvəllərində miqdarı 1431,7 milyon ton təşkil edirdi. 1997-ci il 

ərzində müəssisələrdə 89,4 milyon ton zəhərli tullantılar; о cümlədən I smif 

təhlükəli -0,28 milyon ton, II-2,17 milyon ton, III - 4,95<, * milyon ton, IV 

sinif - 82 milyon ton təşkil edirdi. 

İstifadəyə  və  emala  yaramayan  tullantıları  basdırılmağa  göndərirlər. 

1112  tullantıları  basdırmağa  təşkil  olunmuş  sahələr  14,15  min  hektar  ərazi 

tutur  935  belə  sahələr  (84%)  mövcud  normativlərə  cavab  verir.  Lakin 

icazəsiz  zibilliklərdə  toksiki  tullantıların  daim  artması  görünür.  Belə  ki, 

1996-cı  ildə  209  ton  I  sinifdən  sənaye  tullantıları  təşkil  olunmamış  yerdə 

basdırılıb ki, onlar daha təhlükəlidir. 

Böyük  sahələri  tutan  tullantılar  torpağın,  suyun,  havanın  çirklənmə 

mənbələridir.  Tozun  küləklə  10  km  radiusa  yayılması  torpaq  örtüyünə  bir-

başa təsir edir. Bir çox zibilliklər öz-özünə yanır və tüstülənirlər, atmosferi 

çirkləndirirlər. Yağıntılar zibilliklərdən keçərkən, yüksəkzəhərli maddələrlə  

çirklənirlər.  Bu  neqativ  hallar  Rusiyanın  bütün  yaşayış  məntəqələri  üçün 

xarakterikdir. Beləki, 30% zibilbr Moskvadan daşınarkən kəmiyyət və key-

fiyyət  nəzarətinə  götürülmür.  Нəг  il  3  milyon  tona  yaxın  fabrik  və  zavod 

tullantısı paytaxtdan daşınır. 

BMT  daşınması və tam təhlükəsizliyi çətin həll olan gigiyenik prob-

lemdir, əsasən yüksək urbanizasiyalı şəraitdə. Problemin mürəkkəbliyi şərt-

lənir, birinci,  tullantıların miqdarının  daim artması; ikinisi, onun tərkibində 

olan assortimentlərin genişlənməsi. 

---

254 

 

İstehsal olunan tullantıların müasir tərkibinin ümumiləşdirilmiş xarak-

teristikası  2.27  və  2.28  şəkillərində  verilib.  Məlumdur  ki,  heç  bir  növ  öz 

yaratdığı tullantıların arasında yaşaya bilməz.