M ü n d ə r I c a t

n

i

h

m

it

b

q

m

r

p

q

q

h

M

M

M

K

K

K

M

MK

n

K

1

.

.

.

)

(

я.e

 

 

Görünür  ki,  eroziya  və  növbəli  əkinlərin  texniki  bitkilərlə  daha  çox 

doldurulduqda  humusun  aktiv  sərf  olunması  baş  verir,  K

ə.e. 

(0,3...0,4) 

əmsalının aşağı qiyməti isə istifadə olunan əkinçilik sisteminin kifayət qədər 

ekolojiləşdirilmədiyindən  xəbər  verir.  Ekosistemin  ekoloji  vəziyyətinin  və 

çirkləndirici  maddələrin  stress  təsirlərinə  qarşı  torpağın  dözümlülüyünün 

indiqator  göstəricisi  kimi  çox  vaxt  torpaq  hissəciklərinin  ölçüsü  və  torpaq 

məhlulunun  pH-ının qiymətləri götürülür. Bitkilərin mineral gübrələrə reak-

siyasının  inteqral  xarakteristikasını,  onların  aqronomik  (AE)  və  fizioloji  

(FE)  effektliyinin  göstəriciləri,  eləcə  də  qida  elementlərinin  mənimsənilmə 

effektliyi    verir,  hansı  ki,  çox  vaxt  gübrənin  təsiredici  maddəsinin  istifadə 

olunma  əmsalı  adlandırırlar.  Ilk  olaraq  əsas  məhsulun  əlavə  məhsuldarlığı-

nın formalaşmasına gübrənin qida elementlərinin nə qədər sərf olunduğunu 

təyin  edirlər (I), sonra isə  gübrələnmiş  variantda  məhsulun formalaşmasına   

---

298 

 

istifadə  olunan  əlavə  qida  elementlərinin  sərfi  (II);  bitkilərin  qida 

elementlərini  mənimsəməsinin    effektliyini  xarakterizə  edir,  elementin 

ümumi çıxımından alınan əlavə məhsulun (tətbiq olunun gübrədən alınmış) 

onun dozasına nisbəti: 

g

D

n

g

M

M

AE





, əsas məhsul kq/təsiredici maddə kq (I); 

n

g

n

g

V

V

M

M

FE







 əsas məhsul kq/ t. m. umumi çıxımı kq (II); 

%

100







g

D

n

g

V

V

MF

 (III). 

 

Aqroekosistemin  biogen  elementlərlə  ekoloji  doyma  həddinin  xarak-

teri, eləcə də onların miqrasiya-akkumulyasiya xassəsinin təyini  üçün,  lan-

dşaft-geokimyəvi  strukturda  makro-mikroelementlərin  balansının  vəziy-

yətini  təyin  etmək  məqsədəuyğundur.  Aqroekosistemin  hüdudunda  makro-

elementlərin balansının intensivlik göstəricisini hesablayırlar, hansı ki, bitki-

lərin  gübrə  dozasından  elementlərin  daşınmasının  təzminatının    qiymətini 

ifadə edir. Tədqiqatların nəticəsi göstərir ki, bu qiymətin 60%-dək azalması 

torpağın aktual münbitliyinin tükənməsini göstərir.