Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

2.2.8.5. Pola asocjacyjne 
W korze mózgowej można wyróżnić okolice odpowiadające za 
poszczególne funkcje, np. pola czuciowe odbierające informacje 
z receptorów (1, 2, 3), pola ruchowe wysyłające impulsację do efektorów 
(4, 6), ośrodki słuchu (41), wzroku (17) itd. Pomiędzy nimi znajdują się 
pola kojarzeniowe (asocjacyjne): czołowo-oczodołowe, skroniowe przednie 
oraz skroniowo-potyliczno-ciemieniowe. Odpowiadają one za część 
analizy docierających bodźców i kojarzenie ich z obszarami ruchowymi. 
Uszkodzenie części czołowo-oczodołowej powoduje trudności w skupieniu 
się, osłabienie więzi społecznych. Okolica skroniowa przednia odpowiada 
za przechowywanie wrażeń zmysłowych (pamięć trwałą). Okolica 
skroniowo-potyliczno-ciemieniowa odgrywa dużą rolę w analizie infor-
macji potrzebnej m.in. do mówienia. 

---

70 
2.2.8.6. Ośrodki mowy 
Wyróżnia się cztery ośrodki mowy, sterujące konkretnymi 
czynnościami związanymi z mową. Ośrodek ruchowy mowy znajduje się 
w lewej półkuli, w polu 44. Powyżej znajduje się ośrodek koordynujący 
ruchy pisarskie ręki. W zakręcie skroniowym przy polu słuchowym 41 
znajduje się ośrodek słuchowy mowy. Wreszcie pomiędzy płatem 
ciemieniowym a potylicznym w polu 17 i 18 zlokalizowany jest ośrodek 
wzrokowy mowy, umożliwiający rozróżnienie znaków pisarskich. 
2.2.8.7. Sen. Rytmy dobowe 
Układ siatkowaty pnia mózgu to skupienia neuronów przewodzących 
informację nieswoistą. Omawiane powyżej obszary mózgu działają 
swoiście, tj. przewodząc ściśle określoną informację, np. z konkretnego 
receptora do konkretnego ośrodka nerwowego, z ośrodka do ośrodka bądź 
z ośrodka do efektora. Układ siatkowaty jest układem nieswoistym, 
przenoszącym uogólnioną informację o pobudzeniu. Układ siatkowaty 
wstępujący (pnia mózgu i wzgórza) przewodzi impulsy czuciowe do 
całego kresomózgowia, zwiększając ogólnie jego pobudzenie. Jego 
zniszczenie prowadzi do nieodwracalnej utraty przytomności. Układ 
siatkowaty zstępujący (grzbietowo-boczna część mostu) pobudzany przez 
prawie całe kresomózgowie, zwiększa aktywność rdzenia kręgowego, 
wpływając na czynności kontrolowane za jego pośrednictwem (włącznie 
z regulacją napięcia mięśni szkieletowych, oddychaniem i krążeniem 
krwi). 
Za stan snu odpowiada kilka struktur ośrodkowego układu nerwowego 
(OUN), między innymi układ siatkowaty zlokalizowany w pniu mózgu, 
podwzgórze, podstawne przodomózgowie.
Kiedy zmniejsza się aktywność wyżej wymienionych struktur – mózg 
zasypia, tj. spada aktywność neuronów, zmniejsza się przepływ krwi. 
Jednak nie dotyczy to całego mózgowia i niecałego okresu snu.
Poziom aktywności bioelektrycznej różnych obszarów mózgu 
wyznacza się za pomocą elektroencefalografii (EEG). Technika ta polega 
na rejestracji potencjałów czynnościowych komórek nerwowych – 
w praktyce częściej zsumowanych potencjałów grup komórek. W czasie 
czuwania w zapisie EEG dominuje aktywność niezsynchronizowana. 
W czuwaniu z zamkniętymi oczami – aktywność α (8-13 Hz, 30-100 μV) 
i β (14-60 Hz, 30 μV). 

---

71 
Ze względu na charakter zapisu EEG oraz poziomu ruchliwości gałek 
ocznych podczas snu, wyróżniono sen REM (rapid eye movement – 
związany z szybkimi ruchami gałek ocznych) oraz cztery stadia coraz 
głębszego snu NREM (non rapid eye movement): 
I – zanik fal α, zastępowanych aktywnością o częstotliwości 2-7 Hz, 
75 μV, 
II – z charakterystycznymi wrzecionami sennymi 12-14 Hz, 
III – wolne fale o częstotliwości rzędu 2-3 Hz i dużej amplitudzie, 
IV – dominują fale wolne (δ). 
Z fazą REM związane są marzenia senne. W czasie snu następują po 
sobie cykle kolejnych faz: I, II, III, IV, powrót do REM, I, II, III, IV, 
REM itd. Pełen cykl trwa zwykle około 1,5-2
h. Okresy snu – i rytmy 
okołodobowe – wyzwalane są głównie przez poziom melatoniny, 
hormonu szyszynki. Jej poziom rośnie po zapadnięciu zmroku (bodźcem 
jest więc światło; informacja przekazywana jest drogą siatkówkowo-
podwzgórzową). Jednak do działania z wyprzedzeniem konieczny jest 
generator rytmów okołodobowych, zlokalizowany w przednim podwzgórzu 
(parzyste jądro skrzyżowania). W oparciu o ten zegar regulowany jest 
m.in. poziom wielu hormonów (kortyzolu, hormonu wzrostu, hormonu 
tyreotropinowego), wpływających na aktywność organizmu przez zmianę 
aktywności metabolizmu. 
Podczas snu zachodzi regeneracja niektórych tkanek, układów 
(mięśniowego, immunologicznego, nerwowego) oraz przygotowanie ich 
do aktywności w czasie czuwania. Sen jest bardzo istotny dla funkcjono-
wania kresomózgowia: jest dla niego „przerwą konserwacyjną”, w czasie 
której zachodzi konsolidacja pamięci (choć oczywiście nie ma miejsca 
zapamiętywanie nowych informacji). Wreszcie sen ma w przyrodzie 
bezpośrednie znaczenie dla przeżycia: dla zapewnienia funkcjonowania 
nie jest konieczna aktywność 24
h/dobę, przez przynajmniej kilka godzin 
zwierzęta nie muszą zdobywać pokarmu czy wykonywać innych 
czynności niezbędnych do życia. Sen w bezpiecznym miejscu na tych 
kilka godzin usuwa organizm z zasięgu drapieżników.