2.4 Neft va gaz uyumlari va konlari
Neft va tabiiy gazlarning Yer po‘stida turli o‘lchamdaga to‘plamlari qanday hosil bo‘lganligi o‘rganish nazariy va amaliy jihatdan katta ahamiyatga ega. Neft va yonuvchi gazlar Yer qa’rida joylashgan. Neft va yonuvchi gazlarning u yerda to‘planishi ularni o‘z ichiga olgan tog‘ jinslariga, shuningdek qatlamlarning tuzilishiga va boshqa xususiyatlariga chambarchas bog‘liq.
Yer qa’rida turli minerallar birikmasidan iborat turli tog‘ jinslari bor. Minerallar -tarkibi va tuzilishi bo‘yicha bir jinsli bo‘lgan kimyoviy birikmalar. Tabiatda 3 mingga yaqin minerallar turi borligi aniqlangan.Butun dunyodagi cho‘kindi jinslarda 99,9% dan ortiq neft va tabiiy gazning konlari mavjud.
Uyum - tog‘ jinslarida neft yoki gazning yagona to‘plangan joyidir. Uyumlarning yagona geologik tuzilishga keltirilgan to‘plami kon deyiladi. Uyum yoki kon hosil bo‘lishi uchun ma’lum shart sharoitlar (kollektorlar, qopqoq, tutqich, migratsiya) bo‘lishi zarur.
Qum, qumtosh va shunga o‘xshash cho‘kindi jinslar eng yaxshi kollektorlik xususiyatlariga ega. Ular donador kollektorlar deyiladi. Ularning kollektorlik xossalari g‘ovaklik va o‘tkazuvchanlilikdadir. G‘ovaklik - jinsdagi hamma bo‘shliqlar (kovakchalar) hajmining yig‘indisidir.
Qumtosh va qumlarning g‘ovaklik koeffitsiyenti 20-25%, kimyoviy ohaktoshlarniki 3-5%, magmatik va metamorfik jinslarda kovakchalar deyarli yo‘k. Agar neft g‘ovakchalarni butunlay to‘ldirsa, g‘ovaklik koeffitsiyenti 20% bo‘lgan 1m3 jinsda 0,2m3 neft, g‘ovaklik koeffitsiyenti 40% bo‘lgan 1m3 jinsda esa 0,4m3 neft bo‘ladi va h. k.
O‘tkazuvchanlik -jismlarning o‘zidan suyuqlik va gazlarning o‘tkazish xususiyatidir. G‘ovak muhitdagi suyuqlikning harakati gadrodinamikaning asosiy qonuni - Darsi qonuniga bo‘ysunadi.
O‘tkazuvchan tog‘ jinslari rezervuar vazifasini bajaradi, unda neft va gaz to‘planadi hamda harakat qiladi. Biroq, agar cho‘kindi jinslarning hamma qatlamlari kollektorlardan iborat bo‘lsa, neft va gaz uyumda yig‘ila olmas edi. Ular suvli muhitda, yuqoriga sizib, yer sirtiga chiqar va bug‘lanib ketar edi. Demak, uyumlarning hosil bo‘lishi uchun cho‘kindi qatlamlarda neft va gazni o‘tkazmaydigan jinslar -o‘ziga xos to‘siqlar bo‘lishi zaruriy shartdir, bu to‘siqlar flyuidlarning Yer sirtiga vertikal harakatlarini ushlab qolish xususiyatiga ega. Bunday o‘tkazmaydigan jinslar qopqoq deb ataladi. Odatda qopqoq bo‘lib gillar, tosh tuzi, gipslar ba’zan darzsiz ohaktoshlar va mergellar xizmat qiladi.
Neft va gazning yig‘ilishi uchun kollektorlarni va qopqoklarni tez-tez o‘rin almashib turishi ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Cho‘kindi qatlamning bunday modeli "qatli pirog" deb ataladi.
Faraz qilaylik, bizda neft yoki gaz flyuidlari harakatlanayotgan o‘tkazuvchan qatlam, bu flyuidlarni ushlab turadigan gilli yaxshi qopqoq bor bo‘lsin. Uyum hosil bo‘lishi uchun bular yetarli emas. Maxsus shaklli qatlam -qopqoq bo‘lishi shart, unga neft va gaz kirgandan so‘ng, berk to‘siqqa tushib qolgandek bo‘ladi. Mana shundagina bu mahsulotlar yig‘ilib, uyumlar hosil bo‘ladi. Odatda qopqoqlar tuzilmali va tuzilmasiz bo‘ladi. Tuzilmali qopqoqlarga antiklinal tuzilmali tektonik to‘siq, tuzilmasiz qopqoqga stratigrafik nomuvofiqlik, ko‘milgan riflarga litologik qiyiklanish misol bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: |
