Masarykova univerzita

2. 2  Wbrew romantyzmowi

Wtedy zaczynał pisać komedie i pozostawił ich około trzydziestu. Twórczość komediową Fredry można podzielić na dwa okresy. Pierwszy okres twórczości obejmuje lata od jego debiutu (1818) po zamilknięcie pisarza około roku 1840. W tym okresie zostało napisanych około dwudziestu komedii, z czego większość w latach 1819-1828, kiedy czekał na poślubienie swej żony Zofii. Myślę, że w tym okresie Fredro myślał o tym, jak trudno żyć mu bez ukochanej. Na pewno marzył o czasach, kiedy będą już na zawsze razem, chętnie by doprowadził ich wzajemną miłość do szczęśliwego zakończenia, jak w swych komediach, lecz w tym czasie jeszcze w ogóle nie było wiadome, jak to wszystko się skończy. Sam autor kiedyś Zosi wyznał, z jakiej przyczyny pisze w takich smutnych czasach właśnie komedie: „Jeżeli kpię, to z tego, co boli, a nie z tego, co cieszy. […] Łatwiej na papierze doprowadzić rzecz do szczęśliwego zakończenia; na scenie łatwiej kierować sprawami ludzkimi niż w życiu. Mimo że dekoracje będą z życia wzięte: pieniądz, tytuł, próżność, chciwość i głupota, niskie pobudki, brudne interesy. Tło prawdziwe – i smutne, i śmieszne.“¹⁵

Jak już napisałam, najcenniejsze jego komedie powstały kilka lat po roku 1830. Do roku 1830 napisał Fredro następujące główne utwory: Pan Geldhab (1818), Mąż i żona (1821), Cudzoziemczyzna (1822) Damy i huzary (1826). Autor początkowo wystawiał swoje utwory anonimowo, aby poddać je obiektywnej krytyce widzów. Komediom poważniejszym Fredry i jego zabawnym wodewilom towarzyszą od roku 1830 liczne jednoaktówki, różniące się treścią i przekonujące do mistrzostwa pisarza w tej chyba najtrudniejszej formie teatralnej. Jeśli w szerszym kontekście spojrzymy na komedie Fredry wyżej wymienione, wyraźnie widać, że rozwój pisarza do roku 1830 odbywał się wbrew głównemu kierunkowi literackiemu okresu, czyli wbrew romantyzmowi. Jednak po roku 1830, u schyłku pierwszego okresu jego twórczości, ten kontrast pogłębił się jeszcze bardziej. Pokolenie romantyczne w przeważnej większości idzie na emigrację, Fredro pozostał w kraju. „Niemniej partnerem chronologicznym jego czterech podstawowych komedii: Ślubów panieńskich (1832), Zemsty (1833), Pana Jowialskiego (1832) i Dożywocia (1834) są takie tytuły w twórczości romantyków, jak Dziadów część trzecia, Księgi Narodu i pielgrzymstwa, Kordian, Nieboska komedia – pierwsze wielkie dzieła romantyzmu emigracyjnego. Dopiero to sąsiedztwo chronologiczne mając stale w pamięci dostrzegamy, jak osobliwym i samoistnym zjawiskiem był Fredro.“¹⁶