Mavzu: Arab tilida to'ldiruvchi ergash gapning qiyosiy tahlili Mundarija

1.2 Arab tilida sodda va murakkab jumlalar

Arab tili somiy tillar oilasining janubiy shahobchasiga oid bo‘lib, u o‘z geneologik taraqqiyotida uch bosqichni bosib o‘tdi: qadimgi adabiy arab tili, klassik adabiy arab tili, zamonaviy adabiy arab tili.
Qadimgi adabiy arab tiliga Arabiston yarim oroli va Suriyaning janubidagi ko‘hna obidalar va qoyalardan topilgan yozuvlar misol bo‘ladi. Ularning eng qadimgilari eramizning IV-VI asrlariga oiddir.
Klassik adabiy arab tili esa eramizning VI-VII asrlarida asarlar bitilgan. Biz ularda mukammal grammatik qurilishga ega bo‘lgan keng leksik tarkibli, johiliy davri nazmi va qabilalar lahjalarining nodir xususuiyatlarini o‘zida mujassam etgan boy tilni ko‘ramiz. Klassik adabiy arab tili hozirgi zamon adabiy arab tilining shakllanishi uchun zamin bo‘ldi. IX-X asrlarda klassik davrning adabiy tili to‘la shakllanib bo‘ldi. Bu davrga kelib Qur’oni karim, qadimiy nazm, va Quraysh lahjasi ta’sirida arab yozuvi, sarf va nahvi shakillandi. Qur’oni karimning nozil bo‘lishi bilan klassik arab tili badiiyati yanada go‘zallashdi va grammatik me’yorlar mukammallashdi.
Klassik adabiy arab tili leksik jihatdan biroz o‘zgargan holda hozirgacha arablarning adabiy tili bo‘lib kelmoqda. Buning asosiy sababi arab dunyosi va barcha musulmon dunyosini birlashtirib turuvchi Qur’oni karim, Hadisi sharif va boshqa mo‘tabar manbalardir. Adabiy arab tili XIX asrdan boshlab yangicha ruhda shakllana boshladi. Shu vaqtdan boshlab esa zamonaviy adabiy arab tili vujudga keldi.⁴
Barcha tillarda bo‘lgani kabi arab tilida ham gap va uning turlari, ifodalanishi, sintaktik masalalarning o‘ziga xosligini ko‘rishimiz mumkin.
Muayyan bir ma’noni anglatgan tovushlar yig‘indisiga so‘z deyiladi. So‘z bir yoki bir necha harfdan iborat bo‘ladi.
Arab tilida barcha so‘zlar uchta katta guruhga bo‘lingan.
I. Ism turkumiga ot, sifat, son, olmosh, ravish, masdar (harakat nomi) va sifatdosh kabi mustaqil ma’noni anglatgan so‘zlar kiradi.
II. Fe’l mustaqil mazmunga ega bo‘lib, biron-bir ish harakatning sodir bo‘lishiga yoki holatiga ishora qiladigan so‘zlarga fe’l deyiladi. Fe’llarda ish-harakat o‘tgan, hozirgi yoki kelasi zamondan birida sodir bo‘ladi. Fe’l turkumiga uning barcha mayllari, boblari, darajalari, bo‘lishli yoki bo‘lishsiz shakllari kiradi.