Mavzu: Bobur ruboiylariga g’urbat mativlari. Reja

Yoz fasli, yor vasli, do'stlam ing suhbati,
She’r bahsi, ishq dardi, bodaning kayfiyati.
Yoz faslida chog'ir ichmakning o'zga holi bor,
Kimga bu nash’a muyassar bo'lsa, bordur davlati.
Ishq dardini chekib, har kimki topsa vasli yor,
U l zamon o'lg'ay unut yuz y ilg 'i hijron shiddati.
Do'stlam ing subbatida ne xush o'lg'ay bahsi she’r,
To bilingay har kishining tab’i biria holati.
G ar bu ishni muvofiq topsang uch vaqt ila,
M undin ortuq bo'lm ag'ay, Bobur, jahonning ishrati.

LafF-u nashr badiiy san’atidan mahorat bilan foydalanish Bobur Mirzo
she’riyatidagi yetakchi uslubiy jilolardan biridir. Yuqoridagi g'azalning
matlaida laff-u nashri nomurattab qo'llanganligi yaqqol ko'zga tashlanadi.
Undagi tartibning o'zgaiganligi birinchi misrada keltirilgan tushunchalaiga
ikkinchi misrada o'mi almashgan holda hukm chiqarilganligidir. «Yor vasli»
bilan «ishq dardi» orasida mutanosiblik mavjud bo'lsa, «yoz fasli»ga «she’r
bahsi»dan ko'ra «bodaning kayfiyati» uyg'unroqdir. Zero, yoz yigitlik ramzi
bo'lsa, «bodaning kayfiyati» undan masrurlik, shodlanishni ifodalaydi.
«Do'stlaming suhbati» esa «she’r bahsi» bilan qiziydi. Shoir g'azalning
beshinchi baytida ayni fikiga urg'u beiganligi ham mulohazalarimizni
quwatlaydi. Eng muhim xulosa g'azal maqtaida o'z ifodasini topgan: Aytilgan
uch ish uch vaqtda muvofiq topilsa, jahonning ishrati bundan ortiq
bo'lmaydi. Ko'rinadiki, g'azalda hayotsevarlik, insonparvarlik g'oyalari
yetakchilik qiladi. Borliq go'zalligidan bahra olish, umrning takrorlanmas
qimmatli onlarini shod-u xurramlik bilan do'stlar davrasida o'tkazish
g'azaldagi uch tayanch fikr sifatida namoyon bo'ladi. Do'stlar davrasi
bilimdonlik maydoni hisoblangan she’r bahsi bilan yanada farahli ekanligi,
ishq dardida o'rtanib mahbuba vasliga vosil bo'lish oliy saodat sanalishi
baytlar bag'riga singgan olijanob g'oyalaidir.
Bobur Mirzo g'azaliyoti rang-barang mavzularda ijod etilganligi,
unda muallifning samimiy hislari va taassurotlari ravon uslubda badiiy
ifodalanganligi bilan nihoyatda qimmatlidir. G'azallardagi boburona uslub
unda tasvir etilgan mavzuni she’rxon ko'z o'ngida aniq gavdalanishiga
imkon yaratadi. Eng muhimi, ulaming badiiy jihatdan mukammalligidir.
Bobur M irzo badiiy jihatdan barkam ol g'azallari bilan A lisher
Navoiydan keyin o'zbek g'azalchiligi taraqqiyotiga munosib hissa qo'shdi.
12.4. Shoim ing ruboiy va tuyuqlari tahlili
Bobur M iizo she’riyatida ruboiy janrida bitilgan asarlar ham alohida
ahamiyatga mohk. Sharq mumtoz adabiyotida asosan ilohiy-irfoniy,
ijtim oiy-siyosiy mohiyat kasb etgan ruboiy jamming mavzu doirasi
keyinchalik ancha kengayib bordi. Turkiy adabiyotda Alisher Navoiy
o'zining ruboiylari bilan bu janrda rang-barang mavzuda ijod qilish
mumkinligini amalda isbotlagan bo'lsa, Bobur Mirzo shu an’anani
yanada ravnaq topishida o'z hissasini qo'shdi. Shoiming ruboiylari
g'azallarida kuzatilgani kabi sodda va ravon uslubda ijod etilgan. Ijodkor
g'azallarining aksariyati oshiqona mavzuda bitilgan va ularda o'm i bilan
shoiming hasbi holiga murojaat etilgan bo'lsa, ruboiylarida shoiming
ko'rgan-kechirganlari, taijim ai holi, vatan sog'inchi va hijron iztiroblari
mavzui yetakchiiik qiladi. Shuningdek, shoir orifona, oshiqona, axloqiyta’lim iy mohiyat kasb etuvchi ruboiylaming ham muallifidir.
Bobur M irzo she’riyatida Allohga solih banda bo'lish umidi balqib
tuigan, uning rizoligiga erishishdek ulug‘ saodatga musharraf bo'lish
orzusi ufuigan hamda ulug' Tangrining buyukligini vasf etuvchi ruboiylar
mavjud. Jumladan, quyidagi ruboiy Bobur Mirzoning hayot sinovlaridan
o'tgan bukilmas irodasi Allohning rizoligiga erishish yo'lida ham benazir
ekanligini dalillaydi: