Mavzu: Konstruksiyalash haqida umumiy ma’lumot va mashina yaratish tartibi

1.4-jadval
Tebranish podshipniklarini moylash uchun ishlatiladigan moylash materiallari

Valning aylanish burchak tezligi rad/s.	Mashinalarning qismlarining ishlash temperaturasidan bog`lik ishlatiladigan moylar
	-60 ^0C dan 0 ^0C gacha	0 ^0C dan 60 ^0C gacha	60 ^0C dan 100 ^0C gacha
105 gacha	Industrial -12	Industrial - 45	Silindr -11
105 dan 157 gacha	Separator - L	Industrial-20 yoki Industrial -30	Industrial - 45 ili AK-10

1.5-jadval
Har xil materialdan tayyorlangan tishli uzatmalarni moylashda ishlatiladigan moylarning qovushqoqligi (100 ⁰C da)

G`altaklarning aylanma tezligi m/sek	10 m/sek
	Tekstolit, cho’yan yoki bronza	uglerodli po`lat	toblangan po`lat
0,5…1,0	14	20…30	30
1,0…2,5	10	14…20	30
2,5…5,0	8	10…14	20
5…10	8…10	14

1.6-jadval
Bir smenali ya’ni 8 soatlik ish paytida sirpanish podshipniklar va vtulkalarda moy sarfining taxminiy miqdori

Val diametri, mm	Qo`l bilan uzatish	Tomchilab moylash	Aylanma bo`yicha moylash
30…40	10	20	1
40…50	15	30	1,5
50…60	20	40	2
60…70	25	50	2,5
70…80	30	60	3

1.7-jadval
Mashinaning moylash kartasi

Moylana- digan detal va moslamalar	Sxema-dagi shartli belgi-lar	Bir-lik-lar soni	Moylash materiali-ning turi	Moylash-ning davriyligi	Moylash mate- rialini uzatish	1 smenada moylash materiali-ning sarfi, gr. da
						Bit-tasi	Ham-masi
Elektrodvi- gatel podship-niki		2	Indus - trial - 20	1 oyda 1 marta	Podship-nik kor-pusiga quyish	4,4	8,8
Chervyakli uzatma		1	YSA	uch kunda 1 marta	qo`l bilan	2	2
Valdagi, chervyak-dagi va chervyakli ilashish-dagi podship-niklar		3	Industrial - L	1 yilda 1 marta butunlay moyni almashti rish	Press-moy quyish uskunasi orqali	—	—
Spiral va to`piqlar (stupitsa) podship-niklari		1	Moy universal	1 yilda 1 marta	moy joylash	—	—

1.8-jadval
Moylaydigan joylar va usullarning shartli belgilari

Moylashning shartli belgilari		Moylash usuli	Moylashning davriyligi
joy	usuli
--- ---		Karterda Teshikcha quyish yo`li bilan Qo`l bilan	Yig`ishda Davriy holda qovushqoqligi katta bo`lgan moy bilan Davriy holda suyuq moy bilan Davriy holda suyuq moy bilan Davriy holda qovushqoqligi katta bo`lgan moy bilan

1.9- jadval
Texnologik jihozlarni kinematik chizmasini chizishda qo`llanadigan elementlarning shartli belgisi

Shartli belgi		Mashina elementining nomi	Shartli belgi		Mashina elementining nomi
1		Elektrodvigatel	7		Tarqatuvchi val
2		Silindr tishli uzatma	8		Oraliq val
3		Konussimon tishli uzatma	9		Variator va reduktor
4		vintli uzatma	10		Bajaruvchi mexanizm
5		Zanjirli uzatma	11		Friksion mufta
6		Tasmali uzatma

Tayanch so`z va iboralar:

Yagona tizimli, davlat standarti, umumiy standart, tarmoq standarti, asosiy nizom, qoida, texnik hujjat, mahsulot, kompleks, komplekt, uslub, hisoblash, optimallashtirish, modellash, ekspert baholash, materiallar, termoplastlar, reaktoplastlar, solishtirma sarf, solishtirma massa, texnologik karta, strukturali sxema, texnologik sxema, loyiha, kinematik sxema, moylash.

5-amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Jihozlarni hisoblash va konstruksiyalashda puxtalik
Mashinalarning ishonchliligini oshirish uchun ularni loyihalash, ishlab chiqarish va ishlatish sohalarini qamrab oluvchi barcha tadbirlarni amalga oshirish zarur. Mashinasozlik sohasida texnologik mashina va jihozlarning puxtaligini hamda ish samaradorligini oshirishga qaratilgan asosiy talablar:
-mashinalarning turini kamaytirish;
-mashinalar va agregatlardagi yig`ma qismlarning mukammal tayyorlanishini, ularning mashinadan oson yechib olinishini ta’minlash;
-detallar va yig`ma qismlarni mumkin qadar birxillashtirish;
-tez yeyiladigan sirtlarni oson yechiladigan va almashma detallar bilan ta’minlash;
-detallarning mustahkam bo`lishiga erishish;
-yirik qismlarni mashinalardan yechib olmasdan va qismlarga to`la ajratmasdan texnik diagnoz qo`yish imkoniyatini yaratish;
-mashinalarga, texnik xizmat ko`rsatishga, rostlash, moylash va buzilgan joylarni tuzatishga bo`lgan ehtiyojlarini mumkin qadar qisqartirish, mashinalarning texnik xizmat ko`rsatish, joriy va asosiy ta`mirlashga qulayligini oshirishdan iborat.
Mashinalarni loyihalashda ularning ishonchliligini oshirishga qaratilgan asosiy konstruktiv tadbirlarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:

1. 
   Mashinaning loyiha ko`rinishini oddiylashtirish, tarkibiy qismlar sonini ularni maqbullashtirish yo`li bilan qisqartirish;
   
2. 
   Mashinaning ishonchliligini cheklaydigan qismlarni puxtaroq qismlar bilan almashtirish;
   
3. 
   Detallar uchun ko`pga chidamli materiallarni tanlash va ularning muqobil birikmasini topish;
   
4. 
   Detallarning mustahkamlik zahirasini oshirish yo`li bilan mashina qismlarining uzoq ishlashini ta’minlash. Bu yo`l ashyo, energiya, mashina narxi va vaznini kamaytirishga bo`lgan talablar bilan cheklanadi;
   
5. 
   Mashina qismlarini atrof-muhitning salbiy ta’siridan saqlash;
   
6. 
   Mashinaga uning texnik holati va asosiy qismlarining buzilganligi to`g`risida xabar beruvchi turli datchiklar va nazorat-o`lchash qurilmalarini o`rnatish;
   
7. 
   Mashina qismlarining maqbul tarzda joylashtirib, uning eng bo`sh (puxtaligi juda kam) qismlariga oson yaqinlashishni ta’minlash yo`li bilan ta`mirlashga yaroqliligini oshirish. Rostlash va tez yeyiladigan detallarni almashtirishni oddiylashtirish;
   
8. 
   Detallarning ishlash va ishqalanuvchi sirtlarini moylash sharoitini yaxshilash. Birikmalarning maqbul temperaturada ishlashini ta’minlash;
   
9. 
   Havo, yonilg`i va moyni tozalashning samarali qurilmalarini yaratish;
   
10. 
    Loyiha hujjatini ishlab chiqishda xatoliklarga yo`l qo`ymaslik uchun nuqsonsiz loyihalash tizimini joriy etish;
    
11. 
    Mashinalar va ularning qismlarini haqiqiy ish sharoitlarida sinash;
    
12. 
    Zavodlarning loyihachilik sho`balarida buyumlarning ishonchlilik darajasini nazorat qiluvchi va mashinalarning uzoq vaqtga chidam-liligini va buzilmasdan ishlashini oshirishga qaratilgan tavsiyalarni ishlab chiquvchi ishonchlilik xizmatini tashkil etish;
    
13. 
    Ishqalanuvchi juftlarninig ishlashi uchun zarur bo`lgan sharoitlarni yaratish: muqobil o`lchamlar, solishtirma yuk, zarur holatlarda yeyi-lishini ta’minlash;
    
14. 
    Mashina qismlarining eng maqbul temperaturada yeyilishini ta’minlash (havo, suv, moy bilan sovutish);
    
15. 
    Ishqalanuvchi sirtlarni bosim bilan, markazlashtirilgan usulda moylanishini va filtrda suzilishini ta’minlash;
    
16. 
    Havo va moyni tozalash, ishqalanuvchi qismlarni germetik berkitish;
    
17. 
    Mashinadagi asosiy zamin detallarini tebranishlarga chidamliligini oshirish;
    
18. 
    Mashina tarkibiy qismlarining ta`mirlashga yaroqliligini ta’minlash;
    
19. 
    Ishqalanuvchi juft qismlarni yeyilishga va ishonchlilikka hisoblash.
    

Texnologik mashina va jihozlarning ishonchliligini oshirishning asosiy yo`llaridan biri mashina qismlarining joylashish loyihasini to`g`ri tanlashdan iborat. Shundan ishlab chiqarishdagi xatoliklarning va ishlatish omillarining mashina ishonchliligiga ta’siri eng kam bo`ladi.
Hozirgi texnologik mashinalarining detallarini tayyorlashda ishla-tilayotgan turli ashyolarga misol qilib quyidagilarni ko`rsatish mumkin:
Silindrlar bloki: СЧ15, СЧ18, СЧ21, СЧ24 kam legirlangan maxsus cho`yanlar.
Tirsakli vallar: po`lat 45, 45A, 45Г2, 40X, 45X, 50Г, 65Г, 60Г, 60 ГСЧ, 50XФAШ, 45XMФA, 40X14ВA, shuningdek mustah-kamligi yuqori ВЧ 50 cho`yani.
porshenlar: AL-25, AL-30 deformatsiyalanadigan AK-4 va boshqa alyuminiy qotishmalari.
Silindrlar gilzalari: СЧ21, СЧ24, СЧ18 maxsus legirlangan (xrom-kremniyli, mis, titan va boshqalar qo`shilgan) cho`yanlar, shuningdek yuqori legirlangan zanglamaydigan cho`yan. Bunday cho`yan tarkibida 13…17 % nikel, 1,8 … 2,2 xrom va 7…8 % mis bo`ladi.
porshen barmoqlari: 12XНЗA, 15X, 20X po`lat materiallaridan.
Taqsimlash vallari: 15X, 15НM, 45 po`latlar va legirlangan cho`yan.
Shatunlar: 40, 40X, 40Г, 40Р, 45Р2, 45X, 40XГAФE po`latlar.
Kiritish klapanlari: 40XН, 40X, X9С2, 4X10С2M po`latlar (shu jumladan tarelkalariga va sterjenlarining uchiga metall suyultirib qoplangan klapanlar).
Silindrlar kallagi: СЧ21, XНЧ40 cho`yanlar, AL9, AL9V alyuminiylar, shu jumladan suyuq azotda sovutilgandan keyin o`rnatilgan klapanlar o`rindig`i (Ep-216), kiritish klapanining o`rindig`i (ЭН-107) va chiqarish klapanining o`rindig`i (ЭП-303M) bilan jihozlangan kallaklar.
Texnologik mashinalar uchun arzon va ko`pga chidamli ashyo-lardan foydalanish samarali hisoblanadi. Bunday ashyolarga kam le-girlangan va modifikatsiyalangan cho`yanlar, shesternyalar va shi-litsali vallarni tayyorlashda ishlatiladigan kam legirlangan, semen-tatsiya qilinadigan 25XГT, 25XГM, 20XСНТ, 20XГН2MБФ, 18XНТФ po`latlar, turli vallarda foydalaniladigan o`rtacha uglerodli, kam legirlangan, toblanadigan 38XНСA, 45XНMФA, 45XMФA, 45ГРФA, 50ГСЧ, 50XФAШ po`latlar, shatunlarni tayyorlashda ishlatiladigan 40XAФ po`lat, tirsakli vallar uchun ishlatiladigan 45ГРФE po`lat, sirpanish podshipniklari uchun ishlatiladigan metallo-keramik ashyolar, alyuminiy asosidagi qotishmalar, polimer ashyolar va rezina, ayniqsa, ftorkauchuklar asosida tayyorlangan ashyolar kiradi.
Mashinalarni loyihalash sho`basida loyihalash bosqichida hisob-langan ishonchlilik darajasi detallarni va qismlarni zavodda tayyorlash, mashinalarni yig`ish va rostlash jarayonida ta’minlanishi lozim. Buyumlarni tayyorlash texnologik jarayoni mashinalarning topshiriqda ko`rsatilgan ishonchlilik darajasini ta’minlay olmagan hollar ham uchraydi, natijada yaxshi loyihadagi yechimlar barbod bo`ladi.
Texnologik mashinalarining ishonchlilik darajasi ularni ishlab chiqarish bosqichida quyidagi sabablarga ko`ra pasayishi mumkin:
1. Detallar nuqsonli yoki topshiriqdagi mustahkamlikni ta’minlay olmaydigan ashyolardan tayyorlanganda;
2. Detallarni tayyorlash va ularning sirtiga ishlov berish texnologik jarayoni topshiriqda ko`rsatilgan ish qobiliyatini ta’minlay olmaganda;
3. Detallarni tayyorlash texnologik jarayonida ishlab chiqarishning yomon tashkil etilganligi, ishchilar malakasining yetarli emasligi va boshqa sabablarga ko`ra kamchiliklarga yo`l qo`yilganda;
4. Detallarni tayyorlashda buzuq yoki eski uskuna ishlatilganda.
Mashinasozlikda ishlatiladigan mashinalarning ishonchliligini ularni tayyorlash jarayonida ta’minlashga qaratilgan tadbirlarni quyi-dagi guruhlarga ajratish mumkin:
1. Detallar tayyorlanadigan ashyolarni texnik hujjat talablariga muvofiq aniq tanlash va ko`rinmaydigan nuqsonlarni yoki fizik-mexa-nik xossalarining talab etilgan xossalarga mos emasligini o`z vaqtida topish uchun ashyolar sifatini nazorat qilish;
2. Detallarga va ularning ish sirtlariga termik, kimyoviy-termik ishlov berish, sirtlarni plastik deformatsiyalash yo`li bilan ularning ishonchliligini oshirish;
3. Detallar sirtiga qoplamalar yotqizib, ularning yeyilishga va zanglashga qarshiligini oshirish;
4. Ishlab chiqarish texnologiyasiga qat’iy rioya qilish va uni takomillashtirish;
5. Detallardagi asosiy o`lchamlarning aniq bo`lishiga va ular sirtining sifatiga qo`yiladigan talablarni oshirish;
6. Mashina detallarini tayyorlash uchun dasturli boshqariladigan avtomatlashtirilgan dastgohlardan foydalanish. Bunday dastgohlar buyumning juda aniq va doimo sifatli tayyorlanishini ta’minlaydi;
7. Detallarning tayyorlanish sifatini tayyorlashning barcha bosqichlarida nazorat qilish, mahsulotni nuqsonsiz tayyorlash tizimini joriy etish;
8. Ishlab chiqarishni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini joriy etish.
Detallarga mexanik, termik yoki kimyoviy-termik ishlov berib, ashyolarning mustahkamligini oshirish yo`li bilan mashinasozlik mashina va jihozlarining puxtaligini ancha oshirish mumkin. Po`lat detallarning mustahkamligini yaxshilash uchun ularga termik ishlov berish, sementatsiya qilish, sianlash, introsementatsiya qilish va azotlash zarur. Detallarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish ularning uzoq vaqtga chidamliligini ancha oshiradi.
Masalan, ilmiy izlanishlar texnologik mashinalarning detallarini azotlash boshqa kimyoviy-termik ishlov berish usullariga qaraganda quyidagi qator afzalliklarga ega ekanligini ko`rsatadi: sirtlarni juda qattiq qiladi; detallarni juda kam deformatsiyalanadigan va o`lcham-larini juda oz o`zgartiradigan qiladi; detallarning yeyilishga chidam-liligini ancha oshiradi; sirtqi qatlamda zo`riqishlarini paydo qilib, detallarning toliqish mustahkamligini oshiradi. ЮМЗ-238 dvigateli-ning 50ГШС va 50XФA po`latlardan tayyorlangan normallangan tir-sakli vali azotlanganda uning toliqish mustahkamligi normallangan tirsakli vallarnikidan 1,9 marta, bo`yinlari yuqori chastotali toblangan tirsakli vallarnikidan 1,4 marta yuqori bo`ladi.
12XMФA po`latdan tayyolangan tirsakli vallar suyuq azotlan-gandan keyin ularning toliqish mustahkamligi o`sha po`latdan tayyor-lanib, o`shanday dastlabki termik ishlov olgan, lekin bo`yinlari yuqori chastotali tok bilan va uchrashgan joylari nakatka qilingan tirsakli vallarning toliqish mustahkamligidan 1,3 marta yuqori bo`ladi.
Detallarni yuqori chastotali tok bilan toblash, detallarning puxtali-gini oshiradigan yirik omillardan biridir. Bu usullar, ayniqsa, yuqori sifatli 50XФA toifasidagi po`latlardan va elektroshlak usulida eritilgan po`latlardan tayyorlangan detallar uchun samarali bo`ladi. Masalan, cho`yan detallarning sirti toblanganda ularning yeyilishga bardosh-liligi 2,5...3,0 marta oshadi, yuqori chastotali tok bilan toblash po`lat 45 ning toliqish mustahkamligini ikki marta oshiradi.
Detallarning yeyilishga bardoshliligini va toliqish mustahkamligini oshirish uchun elektrokimyoviy ishlov berish usulidan foydalaniladi. Bunday ishlov berish zo`riqma joylarni yo`qotish va murakkab shaklli detalning barcha sirtini bir vaqtda ishlash imkonini beradi. Shu yo`l bilan metaldagi nuqsonlar va qoliplash xatoliklarini aniqlash mumkin. Elektrokimyoviy ishlov berilgan shatunlarning toliqish mustahkamligi 50 % dan ziyod ortadi.
Detallarning ish sirtlarini yeyilishga va korroziyaga chidamli qop-lamalar bilan qoplab, ularning uzoq vaqtga chidamliligini oshirish uchun ancha samaralidir. Silindrlar gilzalari va tirsakli vallar bo`yin-lari ish sirtlarini xromlash detallarning narxini 4 foizga oshirgani holda ish muddatini 2 … 3 marta ko`paytiradi.
Detalning korroziyaga chidamliligini oshirish uchun ularning sirti elektrolitik yoki kimyoviy usulda qoplanadi. Detallarning korroziyaga chidamliligi ruxlash, kadmiylash, nikellash, fosfatlash, oqartirish, shu-ningdek, bu jarayonlarni aralash bajarish yo`li bilan amalga oshiriladi. Bundan tashqari ish sirtlariga ЭП-616, ЭП-616A kabi va boshqa qattiq qotishmalarni suyultirib qoplash yo`li bilan ham detallarning yeyilishga bardoshliligi va korroziyabardoshligi oshiri-ladi. Suyultirib qoplash usuli yeyilgan detallarni tiklash va mustahkamlashda keng qo`llaniladi.
Mashinasozlik sohasida foydalaniladigan jihozlar buzilmay ish-lashlik, uzoq vaqtga chidamlilik, ta`mirlashga yaroqlilik va saqlanuv-chanlik ko`rsatkichlari bo`yicha sinovdan o`tkazilib belgilangan ishonchlilikka ega bo`ladi.
Mashinaning dastlabki ishonchliligi shu mashina bajaradigan foydali ish hajmiga mutanosib bo`ladi. Bajarilgan ish hajmi ortib borgani sari mashinaning puxtalik darajasi pasayib boradi.
Mashinaning chegara holatgacha, ya’ni ta`mirlashgacha ishlash vaqti, binobarin, mashina bajaradigan foydali ish miqdori ham ishonchlilik darajasining pasayish tezligiga bog`liq. Mashinaning ishonchlilik darajasini pasayish tezligi ideal holda juda kam, loyiha-lashda bajaradigan ish hajmi esa eng katta bo`lishi lozim, shunda mashinaning puxtaligidan foydalanish koeffitsienti ta`mirlashgacha ishlash davrida birga yaqin bo`ladi.
Mashinalarni ishlatganda ularning ishonchliligini saqlashga qaratilgan asosiy tadbirlar quyidagilardan iborat:
1. Yangi va ta`mirdan chiqqan mashinalarni xo`jaliklarda chiniqtirish mashinalarning buzilmasdan uzoq vaqt ishlashi uchun asosiy zamin bo`ladi. Mashinalar 50…60 soat davomida yuk va tezlikni asta-sekin oshirib borish bilan chiniqtiriladi.
2. Mashinalarga texnik xizmat ko`rsatish va har smenada, davriy va mavsumiy xizmat ko`rsatishlarga bo`linadi. Xizmat ko`rsatishni to`g`ri tashkil etilganligini ko`rsatuvchi asosiy belgilar quyidagilardan iborat:
a) bajarilgan ish hajmini yonilg`i sarfiga qarab hisobga olish;
b) texnik xizmat ko`rsatiladigan ma’lum joylarni tashkil etish;
v) mashinalarni vaqti-vaqti bilan ko`zdan kechirish va texnik diagnoz qo`yish;
g) mashinalarning rostmana ish tartibini ta’minlash;
d) saqlash qoidalariga rioya qilish;
e) yonilg`i va moylash materiallarini ishlatishga oid tavsiyalarni aniq bajarish;
j) yonilg`i va moylash materiallarini jips yopiladigan idishda va toza saqlash.
Mashinalarga texnik xizmat ko`rsatishdagi ishlarni bajarish sifati mashinalarni ishlatish qoidalarining aniq bajarilishiga, xizmat ko`rsa-tuvchi xodimlar malakasiga va xizmat ko`rsatish sharoitlariga bog`liq.
Mashinalarni ishlatish sharoitida loyihachi va texnologlar tomo-nidan ta’minlangan puxtalikdan to`liq foydalanish katta ahamiyatga ega. Shuning uchun mashinalarni ishlatish va ulardan foydalanishga oid barcha qoidalarni aniq bajarish mashinalarning uzoq vaqt buzil-may ishlashini ta’minlaydi. Bu qoidalar quyidagilardan iborat:
1. Texnik xizmat ko`rsatishni tashkil etish va uni o`tkazish uchun zarur zamin yaratish mashinalarning ish qobiliyatini ta’minlovchi asosiy shartdir. Texnologik mashina va jihozlarga texnik xizmat ko`rsatish tizimiga quyidagilar kiradi:
a) har smenada texnik xizmat ko`rsatish;
b) rejali, vaqti-vaqti bilan texnik xizmat ko`rsatish;
v) mavsumiy texnik xizmat ko`rsatish;
g) saqlashga qo`yishdan oldin texnik xizmat ko`rsatish.
Mashinalarga texnik xizmat ko`rsatish ishlari statsionar punktlarda sozlovchi usta yordamida va yuvish, moylash, rostlash, ta`mirlash hamda diagnoz qo`yish uskunalaridan keng foydalangan holda amalga oshirilsa, mashinalardan samarali foydalanish mumkin. Xo`jaliklarda texnik xizmat ko`rsatish uchun zamin bo`lmasa, tuman ishlab chiqa-rish korxonalari mashinalarni ularga kompleks texnik xizmat ko`rsatishga qabul qiladi.
2. Mashinalar, agregatlar hamda qismlarni vaqti-vaqti bilan texnik ko`rikdan o`tkazish va ularga texnik diagnoz qo`yish. Bu ishlar mashi-nalarga texnik xizmat ko`rsatishning umumiy tizimiga kiradi va yiliga bir yoki ikki marta o`tkaziladi.
3. Mashinalarning rostmana ish tartibi ta’minlanadi. Mashinalarga ortiqcha yuk berilmasa, vazifasiga qarab rostmana tezlikda ishlatilsa, ularning ta`mirlashgacha bo`lgan xizmat muddati oshadi. Mashina-larni ortiqcha qizdirib yubormasdan ishlatish: dvigatellarni ishga tu-shirib, past tezliklarda qizdirish ularning buzilmay ishlashini asosiy omili hisoblanadi.
Mashinalarni saqlash qoidalariga amal qilish uchun maxsus binolar va qattiq qoplamali maydonlar tashkil etish, “Saqlash qoidalari" ga rioya qilish lozim.
4. Yonilg`i va moylash materiallarini saqlashga oid zavod tavsiya-lariga rioya qilish, ularni toza holda saqlash, birikmalarni, karterlarni, qutilarni chang kirmaydigan qilib tayyorlash mashinalarning buzilmay uzoq ishlashini ta’minlaydi.
Yangi va ta`mirdan chiqqan mashinalarni oddiy xo`jalik sharoit-larida chiniqtirish kerak. Chiniqtirish 60 soatdan ortiq davom etmaydi. Chiniqtirishda mashinalarga beriladigan yuk iste’mol qilinadigan nominal quvvatning 20 foizidan boshlab asta-sekin oshirib boriladi.
Mashina sifatli chiniqtirilganda uning asosiy ishqalanuvchi qism-lari bir-biriga moslanadi, natijada ularning yeyilishi kamayadi va mashinaning puxtaligidan foydalanish koeffitsienti oshadi.
Texnik xizmat ko`rsatish qoidalariga to`g`ri amal qilinganda ma-shina qismlarining yeyilish tezligi asosan unga ta’sir etadigan kuch va issiqlikka hamda ishlatish sharoitlariga bog`liq bo`ladi.
Mashinalarni qish faslida ishga tushirish va ishlatish tartibini to`g`ri tanlash ham katta ahamiyatga ega. Masalan, atrof-muhit haro-rati 5 …10 ⁰C dan past bo`lganda suv va moyni oldindan isitmasdan dvigatel ishga tushirilsa, detallar va qismlar ortiqcha yeyiladi.
Mashinalarni va ulardagi qismlarni ta`mirlashda, ta`mirlar o`rtasi-da va xizmat muddatini o`tgunga qadar ishlash muddati birdek bo`l-maydi. Shuning uchun mashinalarning puxtaligidan foydalanish koef-fitsientini oshirish uchun mavsumiy texnik xizmatni yuqori sifatli o`tkazish zarur. Mavsumiy texnik xizmat ko`rsatish jarayonida mashinalardagi qismlar va agregatlarning texnik holati ularni joyidan yechmasdan aniqlanadi, ularning qancha vaqt ishlay olishi, chegara holat va ta`mirlash vaqti belgilanadi.
Mashinasozlik jihozlarining puxtaligiga ish vaqtida ham ob’yektiv, ham sub’yektiv omillar jiddiy ta’sir etadi. Shuni hisobga olgan holda yo`l qurilishi mashinalarini ishlatish tizimini takomillashtirishning quyidagi asosiy yo`nalishlarini belgilash mumkin:

1. 
   Xizmat ko`rsatuvchi xodimlar malakasini oshirish;
   
2. 
   Mashinani ishlatishga doir qo`llanmalardagi tavsiyalarni aniq bajarish;
   
3. 
   Mashinaning rasmana ish sharoitlarini ta’minlash;
   
4. 
   Mashinalarni tashish va saqlash qoidalariga qat’iy rioya qilish;
   
5. 
   Texnik xizmat ko`rsatish tartibi va vaqtini to`g`ri belgilash;
   
6. 
   Mashinalarga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlashni tashkil etishni takomillashtirish;
   
7. 
   Texnik nuqsonlarni aniqlash ishlarini bajarish;
   
8. 
   Mashinalarning ishonchliligi to`g`risidagi axborotni tanlash, ishlash va tadqiq etish tizimini takomillashtirish, mashinalar va ulardagi qismlarning puxtaligini oshirishga oid tavsiyalarni ishlab chiqish.
   

Texnik xizmat ko`rsatish (TXK) va oldindan belgilangan rejali ta`mirlash tizimiga ish vaqtida mashinalarning ish qobiliyatini saq-lashga qaratilgan tadbirlar kiradi. Texnik xizmat ko`rsatish va ta`mir-lashning maqbul vaqtini tanlash, TXK da bajariladigan ishlarning haj-mini aniq asoslash, shuningdek, mashinalarni ishlatadigan korxona-larni ehtiyot qismlar va ashyolar bilan uzluksiz ta’minlash mashina-larning buzilmay ishlashini va uzoq vaqtga chidamliligini ancha oshiradi.
Ma`lumki, mashinalarning, agregat yoki qismlarning ish qobili-yatini va ta`mirlashlararo ish muddatini tiklash texnologik jarayoniga mashinalarni, agregat yoki qismlarni ta`mirlash deb aytiladi. Demak, ta`mirlashga faqat ish muddatini o`tab bo`lganligi sababli ish qobiliya-tini yo`qotgan detallar, qismlar yoki agregatlarni jo`natish kerak.
Ta`mirlash jarayonida ishdan chiqqan, shuningdek qoldiq ish muddati ta`mirlararo ish muddatidan kam bo`lgan detallar va qismlar almashtiriladi.
Ta`mirlararo ish muddati qancha katta bo`lsa, ta`mirlashda shun-cha ko`p detallar almashtiriladi, shuncha ko`p ehtiyot qismlar sarf-lanadi va ta`mirlash narxi yuqori bo`ladi. Boshqa tomondan, mashina-ga qancha ko`p yangi yoki tiklangan detallar qo`yilgan bo`lsa, uning ta`mirdan keyingi buzilmay ishlash va uzoq vaqtga chidamlilik ko`rsatkichlari shuncha yuqori bo`ladi.
Demak, detallarni va qismlarni yaroqli-yaroqsizga ajratish texnik shartlarida tasdiqlangan ta`mirlararo ishlash muddati eng maqbul bo`lib, u qism yoki agregatning butun xizmat muddatidagi solishtirma narxining eng kam bo`lishini ta’minlashi lozim.
Tajriba ta`mirlangan texnologik mashinalarining puxtaligi qoniqar-li darajada bo`lmasligini ko`rsatadi. Masalan, ta`mirlangan texnologik mashinalarni ta`mirdan chiqqandan keyin uzoq vaqt sozlashni, birik-malarni topib mahkamlashni talab etadi, reduktorlar, karterlardan moy tomchilaydi. Tiklangan ish qismlari - texnologik mashinalarining aylanadigan qismlari tez zanglaydi, egilgan roliklar esa sust o`rnatil-gan bo`ladi. Gidrotarmoq agregatlari (nasos va h.k.) ta`mirdan keyin qisqa vaqt ishlaydi, tez-tez buzilib turadi, belgilangan bosimni va ish unumini ta’minlamaydi.
Tadqiqotlarning ko`rsatishicha, karterda va filtrlovchi qismlarda 20 g gacha mexanik aralashmalar o`tirib qoladi. Shuningdek, ichki yonuv dvigatelining silindriga 2 g chang tushganda uning yeyilish tezligi 100…200 marta kattalashadi. Shuning uchun yuvish ishlari texnologiyasini tashkil etishni har tomonlama takomillashtirish, ayniq-sa, asosiy ta`mirlashda mashinalarning puxtaligini va sifatini oshirish-ning samarali usullaridan biri bo`lib hisoblanadi.
Qurumlarni, cho`kindi tuzlarni, qattiq smolasimon qasmoqlarni ketkazish energetik uskunalar va ichki yonuv dvigatellarining uzoq vaqtga chidamliligini oshiradi. Detallarni yuvishda suyuqlik haroratini 70…90 ⁰C da saqlash muhim ahamiyatga ega.