Mavzu. Ofis dasturlari va ularning yangi imkoniyatlari. Reja

Relyatsion tizim. Relyatsion tizim 1970-yilda IBM firmasining xodimi E.F.Kodd tomonidan taklif etilgan bo‘lib, hozirgi paytda eng ko‘p tarqalgan tizimlar qatoriga kiradi. Chunki bu tizimda ma’lumotlar orasida eng qulay bog‘lanishlarni amalga oshirish mumkin.
Ma’lumotlarning relyatsion modeliga mos holda yaratilgan ma’lumotlar omboriga ma’lumotlarning relyatsion ombori deyiladi.
Ma’lumotning relyatsion tizimini yaratish va undan foydalanish uchun yaratilgan tizimga ma’lumotlar omborini boshqarishning relyatsion modeli deyiladi.
Ma’lumotlarning jadval ko‘rinishida saqlanishiga ma’lumotlarning relyatsion modeli deyiladi.
Relyatsion tizimdagi elementlarda shajaraning yo‘qligi tufayli bu qulaylikka erishiladi. Axborotni izlashda barcha elementlardan kalit sifatida foydalanish mumkin. Ya’ni ixtiyoriy tuzilishiga ega ma’lumotni ikki o‘lchamli jadval ko‘rinishiga keltirish mumkin.
Relyatsion tizim sifatida telefon ma’lumotnomasini tuzish masalasini ko‘rib chiqamiz. Masala, «har bir telefon nomeri ko‘rsatilgan abonentning manzili, uning kategoriyasi belgilangan ro‘yxatni tuzing» kabi o‘qiladi.
Nazorat savollari:
1. Ma’lumot tushunchasiga ta’rif bering.
2. Ma’lumotlar ombori deganda nimani tushunasiz.
3. Ma’lumotlar omborining asosiy tuzilmasi nima?
4. Ma’lumotlar omborining qanday turlarini bilasiz?
5. Maydonlar xususiyatiga va tarkibiga qarab qanday turlarga bo`linadi

12-MA’RUZA
MS Access dasturida ma’lumotlar omborini tashkil etish.





Reja:
1. Ma’lumotlar ombori.
2. Ma’lumotlar omborining turlari.
Shaxsiy kompyuterlar hisoblash texnikasi vositalarining yangi sinfini tashkil etadi. Ular axborotlarni qayta ishlashning yuqori kafolatlanishi, arzonligi, ixchamligi, turli amallarni bajara olishi, kam elektr quvvatini sarflashi bilan ajralib turadi. Bu xususiyatlar kompyuterlar asosida keng vazifalarga mo‘ljallangan avtomatlashgan ishchi joylari (AIJ) ni yaratish imkonini beradi.
Kompyuterda ma’lumotlar omborini hosil qilish va ular bilan ishlash uchun maxsus dasturlar yaratiladi. Keyingi yillarda chiqarilayotgan kompyuterlarda amal bajarish tezligining juda kattaligi (100 mlrd/s) va uning xotirasi kengayganligi (40-60 Gb) katta imkoniyatlarga ega bo‘lgan ma’lumotlar omborini yaratish imkonini bermoqda.
Kompyuterda ma’lumotlar omborini yaratish va uni ishlatishni belgilovchi ikkita omil mavjud: birinchi omil – qanday mazmunga ega bo‘lgan ma’lumotlar (ya’ni ularni tashkillashtirish) va ikkinchisi yig‘ilgan ma’lumotlardan qanday foydalanish kerakligidir. Masalan, xodimlar ro‘yxatini qayta ishlovchi turli xildagi dasturlar mavjud. Lekin bunday dasturlar biror kishining familiyasini izlash yoki u haqda biror ma’lumotni topishga (ajratishga) qarab bir-birdan jiddiy farq qiladi. Bundan tashqari, har bir berilgan soha uchun o‘zining dasturi ishlab chiqarilishi kerak. Masalan, kimyoviy moddalar haqidagi ma’lumotlar ombori uchun mo‘ljallangan dasturlar aaviapassajirlar ro‘yxatini qayta ishlash uchun umuman yaroqsizdir.
Ma’lumotlar omboridan foydalanishni tahlil qilish uchun quyidagi misolni ko‘rib chiqamiz. Siz uchun kerak bo‘lgan biror ma’lumot (hodisa yoki holat tahlili) berilgan darslikni yo‘q deylik. O‘qituvchining ko‘rsatmasiga ko‘ra, u falon muallifning kitobida mavjud va bu kitob siz o‘qiyotgan ta’lim kutubxonaga borasiz (bu yerda kitob ma’lumotlar ombori sifatida namoyon bo‘ladi). Lekin siz brogan paytdanoq kutubxona ma’muriyati kitobni (agar u kitob kutubxonada mavjud bo‘lsa) sizga bermaydi. Siz avval ana shu kutubxonadagi kitoblardan erkin foydalana olish imkoniyatiga ega bo‘lishingiz kerak. Buning uchun esa, ma’muriyatda belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tishingiz kerak. Ro‘yxatdan o‘tganingizdan keyin sizga kutubxonadagi kitoblardan foydalanish imkoniyati beriladi. Xuddi shuningdek, kompyuterdagi ma’lumotlar omboridan foydalanish uchun ham maxsus dasturiy vositalarning majmui – ma’lumotlar omborini boshqarish tizimi yaratiladi.
Ma’lumotlar omboridan foydalanish uchun maxsus dasturlar yaratiladi va bunday dasturlar ma’lumotlar omborini boshqarish tizimi deb ataladi.
Ma’lumotlar omborida axborotlar asosan matn va raqam ko‘rinishida saqlanadi.
Ma’lumotlar omborini boshqarish tizimi vazifasiga ma’lumotlar omborini boshqarishning quyidagi xususiyatlari kirishi mumkin:

• 
  Ma’lumotlar omboriga kirish: foydalanuvchining talabiga javoban axborot turidan qat’i nazar unga qulay ko‘rinishda javob berish.
  
• 
  Ma’lumotlarni modifikatsiyalash: berilgan axborotni foydalanuvchi
  

talabiga mos holda (texnik imkoniyatlari hisobga olingan holda) o‘zgartirish.

• 
  Ishonchlilik darajasi: qurilmalar tasodifan to‘xtatilgan ma’lumotlar
  

omborining qayta tiklanish qobiliyati.

• 
  Ma’lumotlarni himoyalash: ma’lumotlar omboridan ruxsat (sanksiyasiz)
  

foydalanishning cheklanganligi.

• 
  Ma’lumotlar omboridan tarmoqda foydalanish: ma’lumotlardan bir
  

vaqtda necha kishining (bir-biriga xalaqit bermasdan) foydalanishi.
Ma’lumotlar omborini boshqarish tizimi o‘zining ma’lum ko‘rinishidagi ichki tuzilishiga, amalga oshiruvchi amaliy dasturlarga bo‘lishi kerak.
Bunday dasturlar ikki turga: integrallashgan (umumlashtirilgan) va paketli dasturlarga ajratiladi.
Integrallashgan dasturlar avtomatlashgan ishchi joylari yaratishning asosini tashkil etadi. Bunday tizimlar quyidagilarni amalga oshirishni ta’minlaydi:
muammoli — yo‘naltirilgan axborotlarni kiritishning qulayligi;
— oldin kiritilgan axborotlardan foydalanishning yengilligi;
— murakkab strukturali hujjatlarni qayta ishlash va shakllantirish;
— shaxsiy kartotekalar, ishchi kalendarlar, yozuv daftarlari boshqa vositalarni yaratishning mumkinligi.
Hozirgi kunda integrallashgan dasturlarga nisbatan paketli dasturlardan ko‘proq foydalaniladi.
Keng tarqalgan paketli dasturlarga matnli axborotlarni qayta ishlash (Word), «Elektron jadvallar» va ma’lumotlar omborini qayta ishlash tizimlari misol bo‘ladi. Keng tarqalganligi bo‘yicha «Ishchi grafiklar» tizimi va kommunikatsiya tizimlari keyingi o‘rinda turadi.
Muayyan yo‘nalishdagi ma’lumotlar omborini boshqarish uchun mutaxassislar tomonidan dasturlar yaratiladi. Ularni foydalanuvchining tizim bilan muloqoti asosida ma’lum hujjatlarni yaratish yoki uni qayta ishlashda ko‘riladigan tipik vazifalar (imkoniyatlar majmui) yoritib beriladi.