Mavzu: Xodimlar motivatsiyasini boshqarish

Fiziologik extiyojlar;

Xavfsizlikka bulgan extiyojlar;

Ijtimoiy extiyojlar;

Tan olinish extiyojlari;

O‘z-o‘zini takomillashtirish.

A. Maslou buyicha ushbu gurux extiyojlar quyidagi ko’rinishga ega

1. 
   Fiziologik extiyojlarga inson organizmining biologik butunligini ta’minlovchi zaruriyat mujassamlashgan: ovkatlanish, dam olish, uy-joy, jinsiy extiyojlar va xokazolar. Ushbu sanab o’tilgan extiyojlarni kondirishning asosiy shartlaridan biri etarli mikdordagi pulga ega bo‘lishdir. SHunday kilib, moddiy boyliklar, maosh, ijtimoiy imkoniyatlar - asosiy fiziologik extiyojlarni kondirish usulidir.
   
2. 
   Xavfsizlikka bulgan extiyoj - xayotni, salomatlikni saqlash, ertangi kunga ishonch, nafaka bilan ta’minlanishga ishonish va x.k.
   
3. 
   Ijtimoiy yakdillikka bulgan extiyoj. Insonning biron jamoa orqali qabul kilinishi, uning tan olinishi, unga nisbatan o’zgalarning dikkat-e’tibori va mexr-muxabbatning mavjudligi.
   
4. 
   Xurmat va obru-e’tiborga extiyoj. Kimligini tan olinishi va tashkilotga keraqligini, atrofdagilarda o’ziga nisbatan xurmatni xis etish, yuksak mavkega ega bo‘lish
   
5. 
   O‘z-o‘zini takomillashtirish extiyoji. o’z kobiliyatini yanada namoyon qilish, ularni rivojlantirish, ijodiy faoliyatda bo‘lish, o’z xayoti mazmunini anglab etishga intilish.
   

A.Maslou fikricha, yuqori pog‘onadagi motivlar 1 va 2 p0F0nadaga extiyojlar etarli ravishda kondirilgandan sunggina o’z faolligini namoyon etadi. Raxbar o’z itotidagi xodimga xos dolzarb extiyojni bilgan takdirdagina unga mos munosabat to’rini ko’l lash imkoniyatiga ega buladi. Demak, kondirilmagan extiyoj faoliyatga turtki buladi va dolzarb extiyoj esa faoliyatni Boshqaruvchi asosiy zaxiradir. «Odamlarga pul kerak bo‘lsa xam, lekin ular bajarayotgan ishlaridan konikishni va bu bilan faxrlanishni xoxlaydilar».
Yuqoridagi motivlar ierarxiyasi xaqidagi A. Maslou ta’limoti tashkilot xodimlari xulqini tushunishga, ularni maqsadli yo’nalishda boshqarish uchun zarur sharoitlarni yaratishda ancha ko’l keladi. Tan olinish extiyojini tashkilot mikyosida kondirish xodimni tashkilot xayotiga, Boshqaruv qarorlariga jalb etish orqali amalga oshirilishi mumkin. Aynan shu extiyoj insonni o’z kasbining moxir ustasi bo‘lishga undaydi, uni etuk mutaxassis sifatida boshkalar tan olishi uchun etakchi omil buladi.
Maslou fikricha o‘z-o‘zini takomillashitirsh extiyoji ayrim kimsalargagina tegishli, chunki ko‘pchilik odamlar birlamchi va kuyi extiyojlarni kondirish Famida buladilar.
Kuyida bayon etiluvchi D. Makkeland ta’limoti esa yuqoridagi A.Maslou nazariyasi bilan kisman xamoxang va bu ta’limot mazmuni ko‘prok raxbarlarga oid xulqni tushunishga imkon beradi. D. Makkeland ta’limotiga binoan u yoki bu raxbar o’z Boshqaruv faoliyatini quyidagi extiyojlardan birontasi doirasida amalga oshirishi mumkin: 1) muvaffakiyatga erishish extiyoji - rakobatdosh doirada Falaba kozonish; 2) xissiy bog‘liqlikni ifodalovchi extiyojlar - o’zgalar bilan ilik-issik, dustona munosabatlarning mavjudligi; 3) xokimlik extiyoji - o’zgalarni nazorat qilish va ularga ta’sir etishga bulgan xoxish. qanday extiyoj dolzarb bo‘lishiga karab turli raxbarlar farqlanadi.
Xodimlarni motivatsiyalashning Xersberg nazariyasi. Tashkilot va jamoani boshqarish nuktai nazaridan Xersbergning ikki omilli nazariyasi juda muximdir. Bu nazariyaga binoan tashkilot mikyosida xodim faolligiga ta’sir etuvchi omillarni ikki guruxga jamlash mumkin: 1) tashkilotdagi ba’zi sharoitlar bulmagan takdirda xodimda mehnatdan ko’nikmaslik ko’zatiladi, birok ushbu sharoitlarning yaratilishi xodimni faollikka undovchi motivatsiya kuchiga ega emas. Bu omillar gigienik deb atalib, ular qatoriga quyidagilar kiradi: tashkilot va ma’muriyatning siyosati; mehnatni texnik nazorat etish; bevosita raxbar bilan xodimlar va shuningdek, xamkasabalar bilan bulgan munosabat; kiyin vaziyatlarda ish joyidagi xavfsizlik sharoiti; maosh; mehnat sharoitlari; guruxdagi mavke; shaxsiy xayot. 2) lekin shunday sharoitlar xam borki, ularning mavjudligi xodimda o’z ishiga nisbatan kuchli motivatsiyani yo’zaga keltiradi va ushbu sharoitlarning yo‘qligi kuchli ko’nikmaslikka olib kelmaydi. Bularni motivatsion omillar deb ataladi va ular quyidagilardan iborat: xodimning fikri bilan xisoblashish; mas’uliyat va mustakillik berish; o‘z-o‘zini takomillashtirish va kobiliyatlarini rivojlantirish uchun imkoniyat yaratish. SHunisi axamiyatliki, xodimlar ikkinchi toifa sharoitlardan konikkan paytida va mehnatga yuksak motivatsiya ko’zatilganda gigienik omillarga xos kamchiliklar ta’siriga berilmas ekanlar.
E’tibor berilsa, Maslou va Xersberg ta’limotlaridagi uxshash tomonni kurish kiyin emas: Motivatsion omillarni Maslou ta’limotidagi o‘z-o‘zini takomillashtirish va xurmat-e’tiborga bulgan extiyojlarga kiyoslash mumkin, gigienik omillar esa - fiziologik, xavfsizlik va ijtimoiy extiyojlarga mos keladi.
Xodimlarni motivatsiyalashda Mak-G regor nazariyasi. Xodimlarda mavjud extiyoj va layokatni bilishga oid yana bir ta’limot muallifi D. Mak-Gregor bulib, uning fikricha xodim tabiati xaqida ikki xil fikr shaqllangan. SHu munosabat bilan Mak-Gregor quyidagi ko’rinishga ega bulgan ikki kutbli tavsifni taqlif etadi.
Zamonaviy raxbar uchun ushbu tavsiflarning «Y» bulimida keltirilgan ta’riflar dolzarb bulib xisoblanadi. Demak, raxbar oldida qo’yiladigan asosiy vazifa - xodimga o‘z-o‘zini motivatsiyalash sharoitini yo’zaga keltirishdir. kiyin sharoitda, masalan, bir xil maromdagi va