Mavzu. Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiyaga kirish. Hayvonlar psixik faoliyatining umumiy tavsifi

Hayvonlarni yashashi va rivojlanishi uchun ular ma’lum bir xatti 
harakatlar o‘rganishi kerak. Bu o‗rganishlar indivilual harakatlarga ega bo‗ladi. 
O‗rganish paytida hayvon uchun optimal bo‗lgan xatti-harakatlar tanlanadi. 
O‗rgangan xatti-harakatlarni bahosi - bu olingan natijadir. Agar natija hayvon 
uchun qoniqarli bo‗lsa o‗rganilgan narsa mustahkamlanadi, bordi-yu o‗rgangan 
harakat qoniqarsiz bo‗lsa qaytadan o‗rganiladi. O‘rganishlar 3-xil bo‘ladi: 
assotsiativ o‘rganishlar, noassotsiativ o‘rganishlar va kognitiv o‘rganishlar. 
Bu o‗rganishlar hayvonlarni turli yosh davrlarida amalga oshiriladi.Yosh
hayvonlarda tashqi va ichki signallar to‗plamiga fakt javob berilganligi uchun 

---

stimulga bog‘liq bo‗lgan noassotsiativ o‗rganishlar sodir bo‗ladi. Hayvonlarni 
yoshi katta bo‗lib borgan sari ular uchun tashqi va ichki signallarni ahamiyati ortib 
boradi. Ularni tobora aniq va nozik tomonlarin sezib boradi. Tashqi va ichki 
signallar xatti-harakatlar bilan birlashmalar (assotsiatsiyalar) hosil qiladi. Bu 
assotsiativ o‗rganishlardir. Tajribali hayvonlarda oliy shakldagi o‗rganishlar sodir 
bo‗lib o‗rganishlar kognitiv o‗rganishlar deyiladi. Biz quyidagi bu o‗rganishlarni 
xillarini alohida-alohida ko‗rib chiqamiz. 
1.Noassotsiativ o‘rganishlar:
a) Summatsiya. Turli xil sodda hayvonlarda shartli reflekslarga o‗xshash fe‘l-
atvorlar mavjud. Bular ma‘lum bir marshurutni bilishi, to‗planadigan joylarni 
bilishi, yesa bo‗ladigan narsalarni yesa bo‗lmaydiganlardan ajratishi va x.k. Bu 
reaktsiyalarni chuqurroq o‗rganish shuni ko‗rsatdiki, ular uzoq saqlanmaydi, ularni 
paydo qiluvchi ta‘sirlar maxsus summatsiya jarayoni tomirigacha buziladi. 
Ta‘sirlarga javob reaktsiyasini yengillashishini fazilitatsiya, ta‘sirlarga organizmni 
sezgirligini ortishini sesitizatsiya deyiladi. Bu jarayonlar summatsiya reaktsiyalari 
paytida birga uchraydi.