Mazmuni: kirisiw I bap ózbekstan respublikasiniń paydali qazilmalari…6

2.1. Janilǵi-energetika resursleri
Qirǵizstan Respublikası sınap, surma, altın, kómir sıyaqlı paydalı qazilmalardiń úlken kánlerine iye. Onıń jerinde neft, gaz, vollastonit, janiwshi slanetsler, temir metalları, reńli hám kemde-kem ushraytuǵın jer metallari, platina, qatlam tas, altınkukirt, , qum-graviyli jatqiziqlar bar.
Qirǵizstan sanaatında altınmádanli, qalayı, sınap, surmali, polimetalli hám kemde-kem ushraytuǵın metalli kánler ámeliy áhmiyetke iye; pirit, shógindi temir metalları kánleri málim, molibden-vanadiyli metallari anıqlanǵan, neft hám gaz, kómir kánleri bar. As duzı, gips, kaolin hám bentonit sazları, shıyshe qumı, qurılıs materialları hám de dushshı suw kánleri tabılǵan; kóp sanlı termal hám mineral bulaqlar bar.
Qirǵizstanda hámmesi bolıp 494 metallı perspektivalı paydalı qazilma kánleri anıqlanǵan. Olardıń qatarında altınnıń túpkilikli hám shashilma kánleri, gúmis, surma, sınap rezervleri bar. Mámleket balansında 200 ge jaqın kánler yamasa aktiv razvedka qılınıp atırǵan mineral shiyki zati kánleri dizimge alınǵan.
Neft, gazokándensanti hám tábiyiy gaz kánleri Ferǵana neft-gazli wálayatında jaylasqan. Bir qansha neft hám gaz kánleri, sonday-aq neftli - Arqa Izbaskent, Chanqirtas, Qaraǵash, Togap-Beshkent, neft-gazli - Maylısuw-IV, Izbasken, Maylısuw-III, Arqa Rishtan, gazlı - Qızılalma, Suzaq, Shıǵırshıq, Sarıqamis, Saritok, gazokándensatli - Arqa Qaraqshiqum kánleri málim.
Kópshilik kánlerdiń rezervleri úlken emes. Tiykarǵı neft rezervleri paleogen jatqiziqlerde tóplanǵan, tábiyiy gazniki bolsa yura hám por jınıslerınde ushraydı.
Orta Aziya kómirli provintsiyasinda taskómir hám qońir kómir rezervleriniń yarımına jaqinı Qirǵizstan aymaǵına tuwrı keledi. Bul jerde bes kómirli rayonlar (Qubla Ferǵana, Uzgen yamasa Arqa Ferǵana, Gewek, Íssıkól hám Alay kómirli rayonları) ajratıladı hám olarda 45 kómir kánleri málim.
Qirǵizstandaǵı kómirdiń uliwma geologiyaliq rezervleri 28,3 mlrd.tonna dep bahalanadı; olardan 2,3 mlrd.t.- razvedka etilgen, 26 mlrd.t - sanaat talaplarına juwap beretuǵıni boljaw etilgen. Olardan 20 % ge shekem qońir kómirge, qalǵan 80% ge jaqinı túrli markadaǵı taskómirge (koksleniwshi kómir, yarım antratsitler hám antratsitler) tuwra keledi.
Janiwshi slanetsler kánleri paleozoy jatqiziqlerinde Sulyukta, Kókjanǵaq hám Kargashan kómirli rayonlarında málim. Tek kem qalıńlıqtaǵı, onsha uzın bolmaǵan linzalar halinda ushraydı hám joqarı zolliǵi menen xarakterlenedi, sol sebepli ámeliy áhmiyetke iyelik etiw emes.
Torf jıynaqları Shuy oypatliǵinda, Uzgen hám basqa úlken tabaqli tereńliklerinde ushraydı. Olar prolyuvial-allyuvial batpaqlıq tuwındıları menen baylanıslı. Torf jıynaqlarınıń ólshemleri shegaralanǵan. Torf talay muǵdardaǵı qum-gilli materiallar qosımshalarına iye, joqarı zolligi hám ósimlik materiallardıń tómen bóleklengenligi menen xarakterlenedi.