Мцщазиря №1 (2 саат)

bədəndə sağlam ruh olar” deyirdi. 
C.Lokkun pedaqoji fikirləri tərbiyə prinsipləri əsasında hər- tərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətin inkişafında 
mühüm rol oynamışdır. Xarakteri düzgün tərbiyə etmək, əxlaqlı, intizamlı insan böyütmək tərbiyənin əsas 
vəzifəsidir. Tərbiyənin əsas vasitəsi isə mühakimə deyil, məhz insanların canlı nümunəsi olmalıdır. 
İnsanların müsbət nümunəsi tərbiyəyə öz təsirini göstərir. Uşağın tərbiyəsində əsas amillərdən biri onun 
müsbət vərdişlərə yiyələnməsidir. Müsbət adət və vərdişlər uşaqlara erkən yaşlardan aşılanmalıdır. Tərbiyədə 
müsbət nəticələr kobudluqla, zorla deyil, yumşaq, xoş rəftarla əldə olunur. Odur ki, tərbiyə sahəsində müsbət 
vərdişləri uşaqlara tədricən aşılamaq lazımdır. 
C.Lokkun fikrincə, tərbiyənin yaxşı nəticələr verməsi üçün uşağın fərdi keyfiyyətləri mütləq nəzərə 
alınmalıdır. Bu tərbiyənin metodunda dəyişiklik etməyi zəruri edir. Çünki uşağa onun fərdi xüsusiyyətlərinə 
görə yaxınlaşmaq lazımdır ki, tərbiyəçi öz metodunu ona uyğun dəyişə bilsin. 
C.Lokk tərbiyə metodları dedikdə, qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün tətbiq edilən tərbiyə 
vasitələrini başa düşürdü. Tərbiyə vasitələrinə aşağıdakıları aid edirdi: 
 valideyn nüfuzu; 
 məşq; 
 nümunə; 
 uşaqla müsahibə; 
 Mükafat (rəğbətləndirmə) və cəzalandırma. 
C.Lokk qeyd edirdi ki, yaxşı tərbiyə almış işgüzar insanlar cəmiyyət üçün böyük alimlərdən də çox xeyir 
verə bilərlər. Fiziki və əxlaqi kamillik əldə etmək, habelə elmlərin öyrənilməsinin əxlaqa və tərbiyəyə təsiri 
alimi düşündürən mühüm məsələlərdən idi. 
Con Lokka görə, əmək tərbiyəsi ona görə zəruridir ki, o, uşağı pis adətlərdən uzaqlaşdırır, habelə onu 
işgüzar gələcəyə hazırlayır. Uşağı əməyə və sənətə hazırlayarkən onun maraqları da mütləq nəzərə alınmalıdır. 
Uşaq üçün maraqsız olan, zorla yerinə yetirilən iş heç bir yaxşı nəticə verməz. 
Con Lokk “Ağ lövhə” nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. Onun fikrincə uşaq doğularkən onun beyni ağ lövhə 
kimi təmiz olur. Sonra ətraf aləm tədricən ona təsir edir və xarakteri formalaşır. O, həmin nəzəriyyəsini 
“Təcrübələr” adlı əsərində belə ifadə edir: insan qəlbi ağ lövhə kimidir. Bu nəzəriyyənin öz dövrü üçün böyük 
əhəmiyyəti vardır. Bu nəzəriyyə ilə Con Lokk feodalizm cəmiyyətinə, onun qayda və qanunlarına böyük zərbə 
vurmuşdu. O, bununla fitri qabiliyyətlər nəzəriyyəsini rədd edirdi. V.Q.Belinski Lokk nəzəriyyəsinin 
çatışmayan cəhətlərini tənqid etmişdi. O yazırdı ki, uşaq beyni ağ lövhə deyil, imkanı olan toxumdur. Uşaq 
dünyaya müəyyən təbii imkanlarla gəlir, həmin təbii imkanlar həyatda inkişaf edir. Con Lokk isə həmin 
nəzəriyyə ilə hər cür fitri istedadı inkar edirdi. 
Lokk “Əqlin tərbiyəsi” əsərində göstərir ki, heç bir xalqın övladı milliyyətindən, irqindən asılı 
olmayaraq ağılsız, qabiliyyətsiz doğulmur. Avropa və zənci qəbilələri bir-birindən fərqləndirən tərbiyədir, 
ictimai mühitdir. 
Con Lokkun fikrincə uşaqlarda olan bəzi zərərli keyfiyyətlər cəmiyyətdən gəlir. Ona görə də hər bir 
valideynin uşağını evdə tərbiyə etməsi yaxşı olardı. 
Onun pedaqoji görüşlərində ailə tərbiyəsi mühüm yer tutur. C.Lokk tərbiyəçidən tərbiyə etdiyi uşağın 
bütün fərdi xüsusiyyətini öyrənməyi tələb edirdi. O, insan xarakterində bir sıra mənfi və müsbət keyfiyyətləri 
sadalayır, tərbiyəçidən tələb edirdi ki, uşaqda müsbət keyfiyyətlərin inkişafına imkan yaratsın. Pis adətləri lap 
kiçik vaxtdan yerindəcə boğmaq lazımdır. 
Lokk tərbiyəyə yaradıcı bir proses kimi baxırdı. Ona görə uşağın fərdi xüsusiyyəti həyatı boyu dəyişməz 
qalmır, səmərəli pedaqoji təsirin gücü ilə uşaq psixikasını dəyişdirmək olmaz. Con Lokkun fikrincə, uşaq 

---

54 
xarakteri axan çaya bənzəyir. Çayın qarşısında bənd vurub onun istiqamətini, məcrasını dəyişdirmək müm-
kün olduğu kimi, insan xarakterini də tərbiyənin gücü ilə dəyişdirmək olar. 
Beləliklə, Lokk XVII əsrdə geniş vüsət tapmış tərbiyəni hər şey hesab edən nəzəriyyənin başında durur, 
onun yaradıcısı hesab olunurdu. Jan Jak Russo, Pestalotsi də onun nəzəriyyəsindən qidalanmışdır. 
Fransız materalist filosoflarının görkəmli nümayəndələrindən biri Klod Adrian Helvetsidir (1715-
1771). Onun dünyagörüşünün formlaşmasında C.Lokkun “İnsan ağlı haqqında təcrübələr” adlı əsəri mühüm 
rol oynamışdır. Bunun təsiri ilə K.A.Helvetsi 17580ci ildə “Ağıl haqqında” adlı fəlsəfi əsərini yazmışdır. 
Onun bu əsəri din xadimləri tərəfindən müqavmətlə qarşılanmış və yandırılmışdı. Həbs olunmaq 
təhlükəsi qarşısnda qalan Helvetsi Fransanı tərk edərək Almaniyaya getmiş və yeni bir əsəri olan “İnsan, onun 
əqli qabiliyyətləri və tərbiyəsi haqqında” adlı əsərini yazmışdır.əsər onun vəfatından 2 il sonra nəşr 
olunmuşdu. 
Helvetsi şəxsiyyətin inkişafında irsiyyətin rolunu rədd edərək tərbiyənin rolunu yüksək qiymətləndirir 
və deyirdi: “Tərbiyə hər şeyə qadirdir!”. Onun fikrincə tərbiyə hər şeyi həll edir, tərbiyə vasitəsilə dahilər 
yetişdirmək mümkündür. Bu isə onun idealist – “dünyanı rəylər idarə edir” baxışından irəli gəlirdi. Helvetsi 
yazırdı ki, insan biliyi onun duyğularının məhsulu olduğundan, tərbiyənin əsas vəzifəsi hiss orqanlarını tərbiyə 
və inkişaf etdirməkdən ibarətdir. Həqiqətlər nə qədər yüksək olursa olsun hamı tərəfindən qavranıla bilər - 
deməklə insanlar arasında olan təbii fərqləri inkar edirdi. Helvetsinin fikrincə din xadimlərini məktəbdən 
qovmaq, köhnə sxolastik feodal məktəbini kökündən dəyişmək, məktəbləri dünyəvi etməklə dövlətin 
ixtiyarına vermək lazımdır. Helvetsi ictimai tərbiyəni ailə tərbiyəsindən üstün tutaraq məktəb tərbiyəsinə 
böyük əhəmiyyət verirdi. “Ağıl haqqında”, “İnsan, onun əqli qabiliyyətləri və tərbiyəsi haqqında” əsərlərni 
yazmışdır.