MƏDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ F. KÖÇƏRLİ adına respublika uşAQ

20. ―Qızıl qələmlər‖ ədəbi cəmiyyətinin yarandığı gün.  
 
 
 
Azərbaycan  Yazıçılar  Birliyi  Azərbaycan  yazıçı  və  Ģairlərinin,  tərcüməçilərinin  ən 
böyük ictimai təĢkilatıdır. Birliyin əsas vəzifəsi gənc yazarların ədəbi-bədii fəaliyyətinə 
əməli  dəstək vermək,  dünyanın  müxtəlif  ölkələrində  yaĢayan  yaradıcı  azərbaycanlıları 
milli  ədəbiyyat  ətrafında  birləĢdirmək,  sənətkar-oxucu   əlaqələrini  geniĢləndirmək, 
Azərbaycan ədəbiyyatını xaricdə təbliğ  etməkdir. 1923-cü ildə Azərbaycan yazıçılarını 
bir  təĢkilatda  birləĢdirmək  zərurəti  meydana  çıxarkən  bir  neçə  yazıçı  çap  etdirdikləri 
müraciətdə  "Türk  ədib  və  Ģairlər  ittifaqı  dərnəyi"  təsis  etdiklərini  bildirmiĢlər.  Həmin 
ədəbi  birlik  "Ġldırım"  adlanırdı.  "Qızıl  qələmlər"  ədəbi  cəmiyyəti  də  təxminən  bu 
dövrlərdə formalaĢmıĢ, öz ətrafına gənc ədəbi qüvvələri toplamıĢdı. Bu cəmiyyət əsaslı 
və ədəbi təĢkilat kimi 1925-ci il dekabrın 25-də Bakıda yaradılmıĢ, ədəbi dərnəkləri öz 
ətrafında  birləĢdirmiĢdir. 1927-ci  il  iyul  ayının  əvvəllərində  Azərbaycan  yazıçılarının 
birinci  ümumi  yığıncağında  bütün  ədəbi  qüvvələri  bir  təĢkilat  ətrafında  birləĢdirmək 
qərara  alınıb.  Beləliklə,  Azərbaycan  Yazıçılar  Cəmiyyətinin  müvəqqəti  idarə  heyəti 
yaranıb.  1932-ci  ilin  aprel  ayından  Azərbaycan  Yazıçılar  Cəmiyyətinin  yenidən 
qurulması  haqqında  təĢkilati  tədbirlər  həyata  keçirilməyə  baĢlayıb  və  iki  ildən  sonra 
1934-cü  il  iyunun  13-də  Bakıda  Azərbaycan  yazıçılarının  I  qurultayında  Azərbaycan 
Yazıçılar Ġttifaqı yaradılmıĢdır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

310 
 
31. Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi günü 
 
“Bizim  hamımızın  bir  vətəni  var.  Bu  Azərbaycan  dövlətidir.  Azərbaycanlı  hər  yerdə 
yaşaya  bilər,  ancaq  azərbaycanlılığını,  öz  dilini,  dinini,  milli  ənənələrini 
unutmamalıdır. Onun qəlbi daim doğma Azərbaycanla bir vurmalıdır.”
                                                                                                                                      
 
                                                                                                       
Ulu öndər Heydər Əliyev
                                           
 
31 
Dekabr 
- 
Dünya  Azərbaycanlılarının 
Həmrəyliyi  Günü  - Azərbaycan  millətinin birlik 
Ģüarının simvolik günüdür. Bu bayram ayrı-ayrı 
ölkələrdə  yaĢayan   azərbaycanlılarla   əlaqələr 
qurmaq,  onlar  arasında  birlik  və  həmrəylik 
yaratmaq  iĢində  mühüm  rol  oynayır.    Dünya 
Azərbaycanlılarının  Həmrəylik  gününün  qeyd 
edilməsi bütün dünya azərbaycanlıları tərəfindən 
artıq  bir  zərurətə  və  mənəvi  ehtiyaca 
çevrilmiĢdir.  Azərbaycanlıların  yaĢadıqları,  fəaliyyət  göstərdikləri  və  çoxluq  təĢkil 
etdikləri Avropa ölkələrində  bu  tendensiya  özünü  yüksək  səviyyədə  göstərir.  Bu  da 
ondan irəli gəlir ki, Avropadakı Azərbaycan diaspor təĢkilatları öz qüvvələrini səfərbər 
etməkdə ardıcıldırlar və bu ayrı-ayrı cəmiyyət üzvləri üçün bir araya gəlmək, cəmiyyət 
və  qurumlar  halında  birləĢmək  baxımından  dünyanın  sivil  nöqtələrindən  biri  olan 
Avropada  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  31  dekabr -  Dünya  Azərbaycanlılarının 
Həmrəylik  Günü  bayramı  dünyanın  70-dən  çox  ölkəsində  azərbaycanlılar  tərəfindən 
qeyd  olunur.  Azərbaycanlılar  minilliklər  boyu  özlərinin  doğma  torpağı  olan 
tarixi Azərbaycan ərazisində 
yaĢayaraq  dünya  sivilizasiyasına  böyük  töhfələr 
vermiĢlər. Müharibələr, inqilablar, hərbi  münaqiĢələr,  dünyada  gedən  müxtəlif  ictimai-
siyasi  proseslər  nəticəsində  Azərbaycan  parçalanmıĢ,  azərbaycanlıların  bir  qismi  öz 
yurd-yuvalarından  didərgin  salınmıĢ,  deportasiyalara  məruz  qalmıĢ,  bir-birindən  ayrı 
düĢmüĢdür.  Dünya  Azərbaycanlılarının  Həmrəylik  Gününün  əsası 1989-cu  il  dekabrın 
axırlarında Naxçıvanda sərhədlərin  (SSRĠ-Ġran sərhədləri)  dağılması  zamanı  qoyuldu. 
ġimali  və  Cənubi  Azərbaycan  arasındakı  sərhəd  dirəkləri  dağıdıldı.  Bu 
vaxt   Ġstanbulda türk  dilli  xalqların  Konfransı  keçirilirdi.  Konfransda  dünya 
azərbaycanlılarının  həmrəyliyinin  qeyd  olunmasına  qərar  verildi.  1991-ci  ilin 16 
dekabrında Naxçıvan  Muxtar  Respublikası Ali  Məclisinin  sədri Heydər  Əliyev dünya 
azərbaycanlılarının  birliyini  yaratmağın  əhəmiyyətini  nəzərə  alaraq  dekabrın  31-ni 
Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü elan etdi. Beləliklə, bütün azərbaycanlılar 
üçün  əziz  olan  31  dekabr  Dünya  Azərbaycanlılarının  Həmrəylik  Günü  bayram  edilir. 
Azərbaycanlılar bu gün ilə fəxr edir və onu qürurla qeyd edirlər. 
 
 
 

311 
 
Bu tarixi unutmayaq 
26. Xankəndinin işğalı günü 
Xankəndi 
Azərbaycan 
Respublikasının  ən  gənc 
Ģəhərlərindən biridir. Arxiv sənədlərində məlumat var ki, 
Ģəhər  XVIII  əsrin  sonunda  hökmdarların  –  Qarabağ 
xanlığının  xanları  üçün  istirahət  yeri  kimi  salınmıĢdır. 
YaĢayıĢ  yeri  Pənahabaddan  (ġuĢa  Ģəhərindən)  10  km 
məsafədə,  yalnız  bir  məqsədlə  –  Qarabağ  xanlarının 
fəaliyyəti  üçün  maksimum  rahatlığın  təmin  edilməsi 
məqsədilə  nisbətən  yamac  yerdə  ucaldılmıĢdır.  ġəhərin 
yeri  müəyyən  edilərkən  onun  digər  strateji  cəhətdən 
vacib Ģəhərlərə – Ağdama, Xocalıya, Malıbəyliyə, Kərkicahana və digərlərinə yaxınlığı 
nəzərə  alınmıĢdır.  Digərlərində  olduğu  kimi,  bu  gənc  yaĢayıĢ  məntəqəsində  də 
azərbaycanlılar məskunlaĢmıĢdır. ġəhərin yaranmasının ilk illərində Ģəhərdə yalnız Xan 
öz  ailəsi  ilə  və  dəstəsi  yaĢayırdı.  Xankəndi  adı  da  burdan  götürülmüĢdür  –  ―Xanın 
kəndi‖. Sonradan qəsəbə rəsmi olaraq Xankəndi adını almıĢdır. Xankəndi respublikanın 
inkiĢaf  etmiĢ  sənaye  mərkəzi  idi.  Yüngül  və  yeyinti  sənayeləri  inkiĢaf  etmiĢdi. 
Elektrotexnika, avtotəmir və asfalt-beton zavodları, mebel fabrikləri, tikinti materialları, 
istehsalat 
və 
maarifləndirici-istehsalat 
kombinatları 
fəaliyyət 
göstərirdi. 
Xankəndi  Ģəhəri 1991-ci il dekabrın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan Respublikası 
Silahlı  Qüvvələri  tərəfindən  iĢğal  edilmiĢdir.  Ġnzibati  cəhətdən  Xankəndi  Ģəhər  əhatə 
dairəsinə Xankəndi Ģəhəri və Kərkicahan Ģəhər tipli qəsəbəsi daxildir. Sahəsi 8 km²-dir. 
Paytaxt Bakıdan 329 km aralıda yerləĢir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika 
Komitəsinin  1  yanvar  2012-ci  il  tarixinə  olan  rəsmi  məlumatına  əsasən  Xankəndi 
Ģəhərinin 53,3 min nəfər, Kərkicahan qəsəbəsinin isə 2 min nəfər əhalisi var idi. Hazırda 
erməni silahlı qüvvələrinin nəzarəti altındadır. 1988-ci ildə Ermənistan SSR-dən gəlmiĢ 
erməni  millətçi  emissarlarının  təĢkilatçılığı  ilə  Xankəndində  ermənilər  Dağlıq 
Qarabağın  Azərbaycandan  qoparılaraq  Ermənistana  verilməsi  tələbi  ilə  icazəsiz 
mitinqlərə  baĢladılar.  Ġlk  mitinq  13  fevral  1988-ci  ildə  Xankəndinin  mərkəzi 
meydanında  təĢkil  olundu.  Bundan  bir  həftə  sonra,  20  fevralda  Dağlıq  Qarabağ  Ali 
Sovetindəki  erməni  deputatlar  qanunsuz  olaraq  vilayətin  Azərbaycanın  tərkibindən 
ayrılaraq  Ermənistan  SSR-ə  birləĢdirilməsi  məsələsini  qaldırdı.  Bu,  Dağlıq  Qarabağın 
azərbaycanlı  icmasının  haqlı  narazılığına  səbəb  oldu.  Bundan  sonra  Sovet  rəhbərliyi 
vəziyyəti  stabilləĢdirmək  üçün  Xankəndinə  Daxili  QoĢunların  batalyonunu  göndərdi. 
Həmin  aylardan  etibarən  ermənilərin  azərbaycanlılara  qarĢı  terror  hərəkatı  baĢlandı. 
May  ayının  25-dən  etibarən  isə  Vilayət  Partiya  Komitəsində  məsul  vəzifədə  çalıĢan 
azərbaycanlılar  iĢdən  çıxarıldı.  Ġlk  olaraq  ermənilər  1988-ci  ilin  18  sentyabrında 
Xocalıya  hücum  etdilər.  Güclü  müqavimətlə  rastlaĢdıqdan  sonra  onlar  Xankəndində 
olan  azərbaycanlıların  evlərinə  basqınlar  təĢkil  etdilər.  26  dekabr  1991-ci  ildən  rayon 
erməni iĢğalı altındadır. 
 
 

312 
 
Yubilyar yazıçı və şairlər 
5.Şair Əflatun Cəfərlinin anadan olmasının 80 illiyi (05.12.1936) 
 
Ağa qara deyib tərsinə yozma, 
Düz yeri yolunu, izini azma. 
Qanun keşikçisi, qanunu pozma, 
El güclü, sel güclü elə arxalan. 
 
 
 
Əflatun  Cəfərli  1936-cı  ildə  dekabrın  5-də  Gədəbəy  rayonunun  Böyük  Qaramurad 
kəndində  anadan  olub.  API-nin  tarix-filologiya  fakültəsini  bitirib.  ―GəlmiĢəm‖  adlı  ilk 
Ģeiri ―Kirovabad kommunisti‖ qəzetində dərc olunub. Müəllim kimi fəaliyyətə baĢlayıb. 
Bakıdakı 120 saylı məktəbdə direktor müavini, 241  və 119 saylı məktəblərdə direktor 
vəzifələrində  çalıĢmıĢdır.  ―Əmək  veteranı‖  medalı  ilə  təltif  olunmuĢdur.  ―Xatirələr‖, 
―Bizdən əvvəl doğulanlar‖, ―Ürək həmiĢə ürəkdir‖, ―Səni çağırıram‖, ―Ġkiyasəmən‖ və 
s.  kitabların  müəllifidir.  Gənc  yazarlara  dəyərli  məsləhətlər  verir.  Jurnalist  kimi 
fəaliyyət göstərir. 1984-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar birliyinin üzvüdür, yaradıcılığını 
davam etdirir. 
 
Kitablar: ―Xatirələr‖, ―Bizdən əvvəl doğulanlar‖, ―Ürək həmiĢə ürəkdir‖, ―Səni  
 
çağırıram‖, ―Ġki yasəmən‖, ―Dünya çiynindədir xeyirxahların‖ və s. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

313 
 
13.Şair, publisist, dramaturq Abdulla Qurbaninin anadan olmasının 60 illiyi 
(1956) 
 
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qurbani Abdulla Novruz oğlu – şair, publisist, dramaturq, nasir, Əməkdar 
incəsənət xadimi (2003) 
1956- cı il dekabrın 13- də Azərbaycanda Naxçıvan MR ġərur rayonunun Mahmudkənd 
kəndində  anadan  olmuĢdur.  Ġbtidai  təhsilini  burada  almıĢ,  sonra  Culfa  rayonunun 
Əbrəqunus  kənd  internat  orta  məktəbini  bitirmiĢdir.  Əmək  fəaliyyətinə  Mədəniyyət 
Nazirliyinin  nəzdində  olan  mədəniyyət  iĢçilərinin  respublika  hazırlıq  və  ixtisasartırma 
kursunda baĢlamıĢ, burada bədii rəhbər vəzifəsində çalıĢmıĢdır (1973-1975). Uzaq ġərq 
hərbi  dairəsində  ordu  sıralarında  xidmət  etmiĢdir  (1975-1977).  Bakıda  AĢıq  Ələsgər 
adına  Xalq  yaradıcılıq  evində  kütləvi-tamaĢalar  üzrə  metodist  (1977-1978)  iĢləmiĢdir. 
M.  Əliyev  adına  Azərbaycan  Dövlət  Ġncəsənət  Ġnstitutunun  teatrĢünaslıq  fakultəsində 
təhsil  almıĢdır  (1978-1983).  Naxçıvan  MR  ġərur  rayonunda  tarix  diyarĢünaslıq 
muzeyində  direktor  (1983-1989),  mədəniyyətĢünaslıq  Ģöbəsinin  müdiri  (1989-1993) 
olmuĢdur. Ermənistan daĢnak qoĢunlarının ölkəmizə təcavüzü dövründə könüllü olaraq 
milli ordu sıralarında əlində silah Murov dağı döyüĢlərində iĢtirak etmiĢdir (1993-1995). 
Hazırda  Azərbaycan  Respublikası  Müdafiə  Nazirliyində  zabit  kimi  çalıĢır.  Bədii 
yaradıcılığa kiçik yaĢlarından baĢlamıĢdır. Ġlk qələm təcrübələri rayon qəzetlərində dərc 
olunmuĢdur. Sonralar dövri mətbuatda Ģeir, hekayə və publisistik məqalələrlə müntəzəm 
çıxıĢ  etmiĢdir.  50-dən  artıq  Ģeirinə  mahnı  bəstələnmiĢdir.  ―DaĢaltı‖  pyesi  Bakı 
Bələdiyyə teatrında tamaĢaya qoyulmuĢdur.  
Əsərləri: ―ġəhidlər dastanı‖ (1992),  ―Kərki həsrəti‖ (1992), ―Gültəkin qayası‖ (1993), 
Gedin deyin Xançobana‖ (1993), ―Murov dağ karvanı‖ (1994), ―Millətin oyaq gecəsi‖ 
(1994),  ―Ana, Murovdan gəlirəm‖ (1994), ―Koroğlunun Ağdərə səfəri‖ (1995), ‖Vətən 
bizə arxalanır‖ (1995), ―Ömrün qırxıncı son baharında‖ (1996),  ―Heydər Əliyev 
məktəbi‖ (1996), ―General ömrü‖ (1996), ―Mətinlik məktəbi‖ (19960, ―MeĢəli od 
içində‖ (1996),  ―ġəhidlər danıĢır‖(1996),  ―ÇağırıĢa hazıram‖(1997), ―Çilov adası da 
səngərdir‖ (1997), ―Ağlı-qaralı dünyam‖ (1997), ―Yurdumuzun ziyası‖ (1997), 
―Murovdağ qartallarına‖ (1998), ―Bu kənd sənin kəndindir‖ (1998), ―DaĢ andı‖(1999), 
―Ölmək istəyirəm‖ (1999), ―Ömrün davamı‖ (2000) və s.  
 
 

314 
 
15.Şair Ramiz Rövşənin anadan olmasının 70 illiyi (1946) 
 
Rövşən Ramiz Məmmədəli oğlu — şair, yazıçı, esseist, 
kino-dramaturq, tərcüməçi, 1981-ci ildən Azərbaycan 
Yazıçılar Birliyinin üzvü. 
Ramiz  RövĢən 1946-cı  il dekabrın  15-də Bakının  Əmircan 
kəndində  anadan  olub.    Əslən  Qubadlı  rayonunun Teymur 
Müskanlı kəndindəndir. Suraxanı rayonundakı 208 №-li Ģəhər 
orta 
məktəbində 
təhsil 
alıb. Azərbaycan 
Dövlət 
Universitetinin  Filologiya  fakültəsini (1964-1969),    Moskva 
Ali  Ssenari  kurslarını  bitirib  (1976-1978). Cəfər  Cabbarlı 
adına 
"Azərbaycanfilm" 
kinostudiyasında, "Mozalan" 
satirik 
kinojurnal 
studiyasında  redaktor (1971), kinostudiyanın ssenari emalatxanasında ssenarist (1974-
1975),  ssenari  redaksiya  heyətinin  üzvü  (1979-1987),  kinostudiyanın  baĢ  redaktoru 
(1987-1992)  iĢləyib. 1992-ci  ildən Azərbaycan  Tərcümə  Mərkəzinin baĢ  redaktorudur. 
Bir  neçə  Ģeir  kitabının  müəllifidir.  Ramiz  RövĢənin  ssenariləri  əsasında  çoxlu  sayda 
bədii  və  sənədli  film  çəkilib.  ġeir  və  hekayələri  tərcümə  edilərək  bir  sıra 
keçmiĢ   SSRĠ   respublikalarında,  eləcə  də   ABġ-da,   Almaniyada,   Böyük 
Britaniyada, Fransada, PolĢada,  Bolqarıstanda, Türkiyədə  və Ġranda çap  olunub.  Ramiz 
RövĢən  1997-ci  ildə  qəbul  olunmuĢ Müsavat  partiyasının  himninin  sözlərinin 
müəllifidir.  Azərbaycan  Yazıçılar  Birliyi   Ġdarə  Heyətinin  üzvüdür.  ‖Babamızın 
babasının babası‖ (1981) və ―ġəhərli biçinçilər‖(1985) filmləri onun ssenarisi əsasında 
çəkilmiĢdir. 
Əsərləri: ‖YağıĢlı nəğmə‖ (1970), ―Göy üzü daĢ saxlamaz‖ (1985) 
Tərcümələri: Sergey Yesenin. Qara adam (poema) (2004), Vladimir Mayakovski. 
ġalvarlı bulud (poemadan parça); Anam və almanların öldürdüyü bir gecə; Qulaq asın; 
Sergey Yeseninə (2005), Aleksandr Blok. ġeirlər. (2005),  Marina Svetayeva. Sənin 
adın; Yatır yollar yorğunu (Blok haqqında Ģeirlərdən). (2005) 
Haqqında olan televiziya verilişləri :Üç çinar yarpağı (film, 1985),  Burax gedim, ay 
iĢığı (film, 1987), Ağrı (film, 1993)  
Mətnlərinin müəllifi olduğu mahnılar : 
―BağıĢla‖, ―Pıspısa xanım və Siçan bəy‖, ―Ayrılıq‖,   ―Yalquzaq‖, ―Bu ağac öləcək...‖,   
―Bilirəm gələn deyilsən‖, ―Səni sevdim sevilmədən‖  
Filmlərdə səslənən şeirləri : ―YağıĢ yuyur, gün qurudur‖  
Cizgi filmləri: Pıspısa xanım və Siçan bəy, Bulud niyə ağlayır, Kitabi Dədə Qorqud 
Basat və Təpəgöz, Lovğa fil balası, Humayın yuxusu və s. 
 Filmoqrafiya: Yol əhvalatı (1981), Nizami (1982),  Evlənmək istəyirəm (1983), Tənha 
narın nağılı (1984),  Bəyin oğurlanması (1986), Süd diĢinin ağrısı (1987), KiĢi sözü 
(1987), Qətl günü (1990), Bəxt üzüyü (1991), Ömür ağacı (2002), Cavid ömrü (2007) 
və s.  

315 
 
 
18.Tənqidçi, ədəbiyyatşünas Məmmədəli Əsgərovun anadan olmasının 95 illiyi  
     (1921-1991) 
 
Əsgərov Məmmədəli Səlimxan oğlu- tənqidçi, ədəbiyyatşünas, 
1956- cı ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü. 
1921- ci il dekabrın 18 - də Bakı Ģəhəri yaxınlığında olan Suraxanı 
qəsəbəsində  buruq  ustası  ailəsində  anadan  olmuĢdur.  Suraxanıda 
orta  məktəbi  bitirdikdən  sonra  M.  F.  Axundov  adına  Müəllimlər 
Ġnstitutunun  ədəbiyyat  fakultəsində  (1940-1943),  eyni  zamanda 
ADU-  nun  filologiya  fakultəsinin  qiyabi  Ģöbəsində  təhsil  almıĢdır 
(1940-1945).    Ġkinci  Dünya  müharibəsi  dövrü  üç  ay  ön  cəbhədə 
siravi  əsgər  kimi  alman-faĢist  iĢğalçılarına  qarĢı  vuruĢmuĢ,  ağır 
yaralandığına görə tərxis olunmuĢdur ( 1942).  Bakıda 101 saylı məktəbdə Azərbaycan 
dili  və  ədəbiyyatı  müəllimi  (1943-1964),  ―Azərbaycan  gəncləri‖  qəzeti  redaksiyasında 
ədəbiyyat  və  incəsənət  Ģöbəsinin  müdiri  (1953-1955),  Azərbaycan  Müəllimləri 
TəkmilləĢdirmə Ġnstitutunda Azərbaycan dili və ədəbiyyatı kabinetinin metodisti (1964-
1969),  M.  A.  Əliyev  adına  Azərbaycan  Dövlət  Ġncəsənət  Ġnstitutu  səhnə  nitqi 
kafedrasının  baĢ  müəllimi,  müdiri  və  professor  əvəzi  (1969-1974)  olmuĢdur.  Həmin 
institutda  səhnə  nitqi  kafedrasının  dossenti  iĢləmiĢdir  (1977-  ci  ildən).  1991  -  ci  ildə 
vəfat etmiĢdir.  
Əsərləri:  ―Cəlil  Məmmədquluzadənin tədrisi‖  (1954),  ―Füzulini  məktəbdə necə tədris 
etməli‖  (1965),  ―Bədii  qiraət‖  (1973),  ―Səhnə  nitqi‖  (1974),  ―Natiqlik  sənətinin 
əsasları‖ (1975) və s.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

316 
 
 
21.Akademik, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, şərqşünas Ziya Bünyadovun  
     anadan olmasının 95 illiyi (21.12.1921-21.02.1997) 
Ziya Bünyadov – şərqşunas, tarixçi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, Dövlət Mükafatı 
Laureatı, əməkdar elm xadimi 
 
 
―Ziya Bünyadovun xidmətləri çoxdur və onun ən böyük 
xidmətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, 80-ci illərin 
axırlarında - 90-cı illərin əvvəllərində o, bir daha böyük 
alim kimi, tədqiqatçı kimi Azərbaycanın açılmamış 
arxivlərindən Azərbaycan tarixinin XX əsrə aid 
səhifələrini açdı, tədqiq etdi, öz kitablarında, dövri 
mətbuatda yazılar verdi və beləliklə də, Azərbaycan 
tarixinin orta əsrlərə aid çox mühüm dövrlərini elmi 
əsərlərində işıqlandırdı. İlk Azərbaycan Demokratik 
Respublikasının yaranması ərəfəsində gedən prosesləri də, 
o dövrü də doğru-düzgün tədqiq edənlərdən biri də Ziya 
Bünyadovdur”.                                                                          
                                                         
Ulu öndər Heydər Əliyev
 
 
Ziya  Bünyadov 1923-cü  il dekabr  ayının  21-də Astara  Ģəhərində  hərbi  tərcüməçi 
ailəsində  anadan  olmuĢ,  1941-ci  ilin  mayında  hərbi  məktəbi  leytenant  rütbəsində  əlaçı 
diplomu  ilə  bitirmiĢdir.  Ziya  Bünyadov  Ġkinci  dünya  müharibəsində  cəbhədən 
Berlinədək  vuruĢaraq  Ģərəfli  döyüĢ  yolu  keçirmiĢdir.  Visla-Oder  əməliyyatı zamanı 
kapitan Bünyadovun komandanlığı altında 123-cü cərimə rotası Pilitsa çayı üzərindəki 
80 metrlik minalanmıĢ körpünü ələ keçirmiĢ və əsas qüvvələr gəlib çıxıncaya qədər bir 
neçə saat  ərzində onu düĢmənin aramsız hücumlarından qoruyub saxlaya bilmiĢdi. Bu 
müddət ərzində 670 nəfər döyüĢçüsü olan rotasından cəmi 47 nəfər sağ qalmıĢdı. 1945-
ci  il  27  fevralda  Ziya  Bünyadova Sovet  Ġttifaqı  Qəhrəmanı adı  verilmiĢdir.  Bünyadov 
ordudan  tərxis  olduqdan  sonra 1946-cı  ildə  Moskva  ġərqĢünaslıq  Ġnstitutuna  daxil 
olmuĢ, 1950-ci ildə həmin institutun aspiranturasına qəbul edilmiĢdir. 1965-ci ildə SSRĠ 
Ali  və  Orta  təhsil  Nazirliyi  yanında  Ali  Attestasiya  Komissiyasının  qərarı  ilə  ona 
professor  dərəcəsi  verilmiĢdir.  1990-cı  ildə  Azərbaycan  EA-nın  vitse-prezidenti 
seçilmiĢdir. 1991-ci ildə professor Vasim Məmmədəliyevlə birlikdə Quranın azərbaycan 
dilinə tərcüməsini baĢa çatdırmıĢdır. Böyük məsuliyyət və zəhmət tələb edən bu iĢə görə 
o, Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına mükafata layiq görülmüĢdür. 1992-ci ildə o, ümumi 
səsvermə  yolu  ilə  yenidən  ġərqĢünaslıq  Ġnstitutunun  direktoru  seçilmiĢdir. 
Bünyadov 1991-ci  ildə  ―Gülüstani-Ġrəm‖  əsərini  ön  söz  və  Ģərhlərlə  çap  etdirmiĢ  və 
1993-cü  ildə  bu  iĢinə  görə  Abbasqulu  ağa  Bakıxanov  adına  mükafata  layiq 
görülmüĢdür.  
Əsərləri: ―Azərbaycan Atabəylər dövləti‖ (1136-1225-ci illər) (1985), ―Azərbaycan 
VII-IX əsrlərdə‖ (2007), ―Dinlər, təriqətlər, məzhəblər‖ (ensiklopedik soraq kitabı) 
(2007), ―Qırmızı terror‖ (1993), ―XarəzmĢahlar-AnuĢtəkinilər dövləti‖ və s. 

317 
 
21.Xalq yazıçısı Süleyman Vəliyevin anadan olmasının 100 illiyi (1916-1996) 
 
Vəliyev Süleyman Vəli oğlu — müasir nəsrimizdə 
müharibə mövzusunun görkəmli nümayəndəsidir. Onun 
yaradıcılığında Stalin repressiyaları, müharibə mövzusu, 
azərbaycanlı döyüşçülərin Avropa müqavimət 
hərəkatında iştirakı mövzuları əsas yer tutur. 1939-cu 
ildən Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan SSR 
Əməkdar mədəniyyət işçisi (04.01.1977),  əmək veteranı 
(1976),  Əməkdar incəsənət xadimi (1987),  Müharibə 
veteranı (1981). 
Vəliyev  Süleyman  1916-cı  il  dekabrın  21-də  Bakı 
yaxınlığındakı  Ramana  qəsəbəsində  fəhlə  ailəsində  anadan 
olmuĢdur.  Süleyman  Vəliyevin  ―Əmanət  kassası‖  adlı  ilk 
hekayəsi 1932-ci ildə  ―Hücum‖  jurnalında çap olunmuĢdur. 
Yazıçının 21 yaĢında – 1937-ci ildə yazıb çap etdirdiyi ―Bığlı ağa‖ povesti həmin ildə 
―AzərnəĢr‖də ayrıca kitabça Ģəklində çapdan çıxdı. Bu Süleymanı həmiĢəlik ədəbiyyata 
bağladı,  ədəbi  mühitdə  tanıtdı.  S.Vəliyev  Azərbaycan  Yazıçılar  Ġttifaqında  nəsr  üzrə 
məsləhətçi  iĢləmiĢdir.  Yazıçı    nəsrində  Sibiri,  müharibə  dövrünü  və  partizanları  təsvir 
edirdi. 80-ci illərin əvvəllərində yazıçı öz xatirələrini ―Qanadı qırıq quĢ da uçarmıĢ‖ adı 
ilə çap etdirdi. Yazıçının Sibir sürgünündə gördüyü həqiqi faciələr bu sənədli povestdə 
böyük qüvvə ilə, sənədli dəqiqliklə əksini tapmıĢdı. Əsərdə əksini tapan həyat faktları 
bizim ədəbiyyatımız üçün tamam təzə idi, tarixi həqiqətlərin bədii formada bərpası kimi 
ədəbi  əhəmiyyət  kəsb  edirdi.  Bu  romanda  yazıçının  Ģəxsi  faciəsi  öz  inandırıcılığı  ilə 
uydurma  və  bəzəkli  müharibə  nəsrinin  Ģablonlarını  təkzib  edirdi.  1994-cü  ildən 
Azərbaycanın  Günahsız  Siyasi  Qurbanlar  Assosiasiyasının  rəyasət  heyətin  üzvü  idi. 
Onun əsərləri keçmiĢ SSRĠ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə də tərcümə olunmuĢdur. 
Yazıçının    bədii  yaradıcılığında  tərcümə  də  mühüm  yer  tutur.  Süleyman  Vəliyev 
Azərbaycan  Rəyasət  heyətinin  fəxri  fərmanı  (1967-1986),  "Xalqlar  dostluğu"  ordeni 
(1984) və medallarla təltif olunmuĢdur. Süleyman Vəliyev 1996-cı il martın 7-də Bakı 
Ģəhərində 80 yaĢında vəfat etmiĢdir. Məzarı Ġkinci Fəxri Xiyabandadır. 
Əsərləri: ―Bığlı ağa‖ (1937), ―ġor cüllutu‖ (hekayə) (1939), ―Molla MəmiĢ və sandıq‖ 
(1939), ―Səadət yollarinda‖ (povest, hekayə və oçerklər) (1957), ―ġor cüllutu (hekayə)‖ 
(1957), ―Əncir ağacı‖ (hekayələr, xatirələr) (1959), ―Mübahisəli Ģəhər (roman)‖ (1962), 
―Bir  səhənk  su‖  (1963),  ―Məhəbbət  buzu  əridir‖  (1964),  ―Düyünlər‖  (roman)(1970), 
―Gül  dəstəsi‖  (1972),  ―Mübahisəli  Ģəhər‖  (roman  və  povest)  (1974),  ―Düyünlər‖ 
(hekayələr,  povestlər,  roman)  (1978),  ―Həyatın  dadı‖  (povest  və  hekayələr) 
(1980),‖DaĢlı  bulaq‖  (roman)  (1987),  ―SeçilmiĢ  əsərlər‖  (iki  cilddə)  (1983),  ‖Qanadı 
sınmıĢ quĢ" da uçarmıĢ‖ (1989) və s.