399
olar, cəmaatimizin halı da yoluna düşor. Adam olub dünyada yaşama-
ğa başlarıq.
Bunun üçün soy etməliyik, çahşmalıyıq, seçkilərə gəlməli və 10-cu
nömrəyə səs verməliyik.
Bu xüsusda millətin gözüaçıq qismi olan firqəmiz əzalarınä borcdur
ki, comaoti qandırsınlar, monfootlorini göstorsinlər, desinbr ki:
-
Var olmaq istiyorsan, qalx 10-cu nömroyə səs ver. Qoy getsinlər,
sənə muxtariyyət, sənə hürriyyət, sənə topraq, sonə rahət istəsinlər,
istəsinlər də alsınlar.
Bəli, hər kəs topraq istiyor, hər kəs ədalət istiyor, hər kəs millətinə
həqq və ixtiyar, özünə də bir xoş gün diloyirsə, milli komitələrlə “Mü-
savat” siyahısma, 10-cu nömrəyə səs versin.
10-cu nömrə millətin, 10-cu nömro muxtariyyotin, 10-cu nömrə
hürriyyətin, 10-cü nömrə cümhuriyyətin, 10-cu nömrə sənindir! Öz
nömrəni unutma, səsini 10-cu nömrəyə ver!
Yaşasın qoşma xəlq cümhuriyyəti!
Var olsun milli-məhəlli muxtariyyət!
Yaşasm Azərbaycan muxtariyyəti!
Türk Ədəmi-Mərkəziyyət firqəsinin Mərkəzi Komitəsi
“Açıq söz”, 17 noyabr 1917, JV
26O8
Ariyə - müvəqqəti
Rahət - rahatlıq
400
Məcüsi-Müəssisan seçkiləri
Qüvvətlərin sayıldığı günlər başlıyor.
Bu gündən bütün Şərqi Zäqafqasiyada siyasi firqələr imtahan mey-
damna çıxıb kəndi qüvvətlərini smayacaqlär. Biz hər zaman diyoruz
ki, Zaqafqasiya bizimdir. Biz burada dörd milyonuz. Zaqafqasiyamn
yarısı miqdarındayız. Miqdarımıza görə həqqimizi veriniz. Sayımıza
görə şanımızı gözləyiniz. Fəqət iş qara sayda degil. Seçki ayağına gəl-
məkdədir. Hər hanki millət, hər hanki partiya seçki ayağına nə qədər
çox adam gətirə bilərsə, məmləkətdəki əhəmiyyəti, etibarı o dərəcədə,
o nisbətdə olacaqdır.
Çox da sayımız çoxdur. Seçkilərə az gəlirsək vəkillərimiz
0 nisbətdə
çıxacaq. Həqqimiz, hüququmuz isə vəkillərimizin miqdarmdan asılmış
olacaqdır.
Ona görə ay öz yurdunda yurd sahibi olmaq istəyən azərbaycanh
türk, ay öz evində oturmaq istəyən müsəlman, tərpən, seçki günlərini
qəflətlə keçirmə, gəl seçki ayağına. Hanki müsəlman nömrəsini istiyor-
san istə, ona səs ver. Fəqət 14-ü, 12-ni, 11-i və ya onu ixtiyar edərkən
düşün gör nə istiyorsan.
İstiyormusun ki, sənin muxtariyyətin olsun?!
İstiyormusun ki, kəndlilərə topraq verilsin, onlar əkib-biçməgə im-
kan tapsmlar?!
İstiyormusun ki, əmələlərə, zəhmətkeşlərə baxılsın, hallarına yanıl-
sınü
İstiyormusun ki, türk milləti özbaşma millət olub sair islam millətləri
ilə birlikdə mədəniyyət aləmində dəgərli bir vücud olsun?!
İstiyormusun ki, getdigin yol tərəqqi yolu, mədəniyyət yolu və za-
mana müvafiq bir yol olsun?!
İstiyormusun ki, sənin də başqaları kibi mərifətin, mədəniyyətin,
ürfanın olsun?!
İstiyormusun ki, öz muxtariyyətin daxilində yaşayıb türkligin Uluğ
bəylər, Yasa, Turalər, müsəlmanhğın Qürtibə və Qərnatələr yetirdigi
dövrləri tazələyəcək qədər mədəniyyət aləmində şan və şöhrət olsun?!
401
İstiyormusun ki, azad Rusiyada Rusiya qoşma xəlq cümhuriyyətində
parlaq bir türk və müsəlman muxtariyyətinə malik olasan?!
-
O halda Türk Ədəmi-Markəziyyət firqəsi “Müsavat”ın müdafıə
elədigi əsaslara, yəni onuncu nömrəyə səs ver!
Səs ver bu nömrəyə, çünki bu nömrəni sənə təklif edən həyatımızda,
məişətimizdə ən həyatlı, ən təbii olan bir firqədir.
Sənə başqa nömrələr də təklif olunuyor. Din naminə səsini əlindən
almaq istəyənlər var. Fəqət bil ki, bütün dünya tarixində bilxassə
hürriyyət tarixlərində, ələlxüsus İran ilə Türkiyədə bu nam ünvan ilə
meydana çıxanlar nəticədə millət və məmləkətlərinin dostları olma-
dılar.
Bizimkilər olacaqmı? Diqqət ediniz namizədlərə, fikir veriniz firqə
başmda duranlara, görünüz ki, onların cəmaət işindəki keçmişləri
nədir? Baxınız ki, dövri-istibdadda fədakarlıqları varmıdı? Var idisə,
nə dərəcədə idiü...
Solluq iddiasında olanlar da var. Fəqət onların elan elədikləri məram-
namələr hər nə qədər gözəlsə də, o məramnamələrini yerinə yetirəcək
qüvvəteri şübhəlidir. Çünki onlar müxtəlif məsləkli adamlardır ki, an-
caq seçki günlərindən ötrü ittifaq bağlamışlar.
12-ci nömrə başına toplaşan ağalar seçkilər bitdikdən sonra da
müttəfiq ola biləcəklərmi? Allahu ə’ləmu bi-s-savabi!1 Məclisi-Müəs-
sisan seçkiləri Rusiyanm keçirməkdə olduğu əhvalə görə başqa bir
əhəmiyyət dəxi peyda ediyor.
Daxildə mərkəzi hökumət üstündə qovğadır. Demək olur ki, mərkəzi
hökumət yoxdur. Ona görə də bütün vilayətlər, millətlər öz başlarmın
çarəsini görüyorlar. Bu çarəyə Zaqafqasiya təvəssül etmişdir. Məxsusi
Zaqafqasiya komissariyyatı seçilmişdir. 12 adamdan ibarət olan bu ko-
missariyyat Zaqafqasiyanm müvəqqəti olaraq 12 vəziri deməkdir. Bu
vəzirlər Zaqafqasiyanı mərkəzdən ayrı olaraq idarə ediyorlar. Bun-
lar arasmda 4 də müsəlman vəziri vardır. Bunlar Zaqafqasiyadakı
Məclisi-Müəssisan seçkiləri tamam oluncaya qədər Qafqasiyanı idarə
edəcəklər. Ümumrusiya Məclisi-Müəssisan toplanmasa belə, 36 adam-
dan ibarət olan Zaqafqasiya vəkilləri toplaşacaq, vilayət həqqində fikir
1
A lla h sa v a b ı d a h a (ə n ) y a x ş ı b ib n d ir .
402
edəcəklərdir. Ədədimizə görə bu 36 adamdan 15-i müsəlman olmalıdır.
Fəqət görəlim ki, seçkilərə gəlməgimiz nə tövr olacaq.
Görünən bu laqeydliklə qalsaq, qorxu var ki, 8 adam da keçirə
bilməyəlim. O zaman bilməlidir ki, Zaqafqasiya işlərindəki nüfuz və
ixtiyarımız da haman səkkiz adamlıq olacaq.
Görüyorsunuzmu ki, qardaşlar, güvənəcək bir çoxluğumuz var.
Tənbəllik, laqeydlik edərsək onu da itirəcəgiz!
Haydı, imtahan başına!
Haydı, seçkilərə!
M.Ə.Rəsulzadə
“Açıq söz”, 26 noyabr 1917, JVa613
403
Qiyamət
Rusiyanm keçirməkdə olduğu halını sərlövhə ittixaz etdigimiz
kəlmədən başqa bir təbirlə tərif etmək mümkün degildir.
Qiyamətin nəyi olar? Əsrlərdən bəri böyüyüb 170 milyon can ilə
dünyanm altıdan birini, daha m əruf bir təbirlə “rəbbi-məskuni” işğal
edən böyük məmləkət parçalanmaqda: Rusiya istibdadınm zülm əlilə
qurduğu bu alabəzək yorğan bütün tikişlərindən ayrılmaqdadır. Mərkəz
bir ixtilal əncində, ordu pozğun, əhali pozğun. Qardaş qardaşı öldürü-
yor. Şəhərlər kəndləri, kəndlər şəhərləri düşünmüyor, düşünəmiyorlar.
Bir tərəfdən qələyi-hürriyyətin son zaviəyi-bəlasma çıxılıyor, digər
tərəfdən siyəçal zülm və istibdad giriyor.
Xaricə qarşı sülh bağlamaq acınacaq bir halə gəlmiş, zavallı
məmləkəti divi-hərbin doymaqbilməz çənəsindən qurtarmaq üçün da-
xili hərblər başlıyor. Həm öylə bir şiddətlə başlıyor ki, tarix tazədən
Bartalamey gecələrini görməyə, Bastil istilalarmı tamaşa etməyə, Ja-
kobin (Yakobin) mərəkələrini seyr qılmaya, Vandaya qitallarmı qeyd
etməyə başhyor.
Şöyləcə bir quş baxışından geniş Rusiya səhnəsinə baxılarsa, aclıq,
səfalət, fəlakət, hərb və ixtilallara məruz qalan bu səthidə əqilləri hey-
ran buraxacaq qəribə mənzərələr, təsəvvürlərə sığmayacaq əcinnə hal-
lar görüləcəkdir.
Bir tərəfdə bütün dünyayı cənnət elan edəcək dərəcədə böyük xə-
yallar arxasından qoşan və qoşduğu əsnada hər növ mane və uçurum-
ları nəzərə almayan inqilabçılar duruyor ki, eyyühannas hürriyyəti-
tamdır. Kimin nə həqqi varsa gəlsin, aparsın. Tazə Rusiya köhnə Ru-
siyanın payənd olduğu əhdlərin heç birini heç kimsədən ötrü məcburi
bilmiyor:
“Kim dilərsə söylə gəlsin, kim nə dersə qoy desin,
Bu dəmdə yox bizim dərbanü hacib, kirvətaz!”
diyor. Fəqət buna qarşı təbii olaraq qapıda faələ bir çox qapıçılar
durduğu görülüyor ki, həqlərini almağa gələn hüquq ərbabı ilə bəra-
bər böylə cəsuranə bir surətdə bütün qapıları açmağa və bilcümlə
404
zəncirləri qırmağa cəsarətlənənləri əzməgə hazırlaşıyorlar. Bir tərəfdə
mərkəzdəki idarəyi əlinə keçirən Leninlə Trotski ildırım surətilə biri-
biri ardından fərmanlar, iradələr çıxarıb sosializm inqilabı yayır, digər
tərəfdən də Kaledin ilə Kerenski tədbirlər görüb bolşevizmi əzməgə
hazırlaşxyorlar. Bu iki qüvvənin daha nə kibi nəticələrə müncər ola-
cağı bəlli olmayan toqquşmasxndan çxxan qxğxlcxmlar yanıb tüstüsü
ilə qararmxş Rusiya fəzasxnda qismən anarxiya, qismən də monarxiya
kətibələri tərsim ediyor.
İştə, bu cəhənnəm son bir mənzərəyi-hövlin təsvir edən daxili Ru-
siya üzərində adətən Püli-Sirat kibi olaraq Məclisi-Müəssisan seçkiləri
görünüyor ki, müxtəlif millətlər, firqə, partiya və siniflər seçilə, bu
dərəyə bu qıl köprü üzərindən keçiyorlar.
Ötədə kəsif bulutlar arasmda arabir 8 qapılı bir bina görünüb, haman
örtülüyor, gözlərdən nəhan olub gediyor. Bu, Rusiya inqilabınm ilk
gündən etibarən adətən bir cənnət kibi gözləyən Məclisi-Müəssisandxr.
Rusiyalılar şu qxl köprüyü ötüb də o böyük məclisə irə biləcəklərmi?
İştə, ağxr bir sual!
Oraya irib-irəməyəcəkləri bir sual olsa da, burası mühəqqəqdir
ki, orası artıq bir Məclisi-Müəssisan olmayxb, adətən bir məfhəli-
mühasiban olacaq. Hər kəs buraya gəlsə, müəyyən tələblər və aydm
vəkillərlə gələcək, bu bənimdir deyəcək də, təsdiqini istəyəcəkdir.
Əvət, qiyamətdir. Hər kəs qalxmış, hər kəs qiyam etmiş. Yal-
nız siniflər degil, millətlər də qalxmxşlardxr. İştə, böyük Rusiya
cümhuriyyəti baxınız, müxtəlif cümhuriyyətlərə bölünüyor. Bu yanda
Ukrayna, o yanda Finlandiya, Krım, Sibirya, Don, Terski oblastı! Za-
qafqasiya, nəhayət Gürcüstan!
Hamısı başınm həşirində, hamısı öz fikrindədirlər!
Çünki qiyamətdir. Çünki buməl saeyədir. 8 ay bundan müqəddəm
istibdad yıxılmışsa da, mərkəziyyət daha yıxılmamışdı. Fəqət biri-
digərilə mərbur idi. Birinçisi getdikdən sonra ikincisinin davamı-
na da məhəl yoxdu. İştə, mərkəz uçuruldu. Mərkəzi hökumət mübariz
firqələrin əllərində oynar bir kos halına gəldi. Rusiyanm istər-istəməz
ancaq ədəmi-mərkəziyyət üsuli ilə təkrar Rusiya ola biləcəgi ən inad-
lı mərkəziyyətçilərcə də qəbula keçdi. Başqa çarə qalmadı. Rusiya
Məclisi-Müəssisanxndan əvvəl Rusiya cəmahiri-müctəmməsini təşkil
405
edəcək millət və vilayətlərin kəndi məclisi-müəssisanlarım dəvətə ehti-
yac göründü. Qonşumuz gürcü milləti də bu yol ilə getdi.
Əvət, Rusiya millətlərinin qiyamətidir. Suri-İsrafil çahnır. Ölümə
məhkum olan millətlər Jiriliyor, ricət ediyorlar.
Bu qiyamətdən mütəəssir olmaz, bu meydani-rəstaxizdə əsəri-həyat
göstərəməzsək, ikinci bir qiyaməti bizə kim təmin edə bilər?
Biz türklər lillahilhəmd müsəlmanız, müsəlmanlar ricətə inamyor-
lar. Öldükdən sonra dirilmək, bəs bədəlmövt vardır!
Qiyamətdir, surlar çalımyor. Haydı qalxalım, Azərbaycan Məclisi-
Müıssisamnı düşünəlim, milli komitələr konqresinin qərarlarını heç
durmadan qövldən-felə gətirəlim. Heç də naümid olmayahm. Bütün
qüvvətlərimizi toplayalım. Biləlim ki, qiyamət həqq, bəs bədəlmövt
də həqdir!
M.Ə.Rəsulzadə
“Açıq söz”, 29 noyabr 1917, JV
26I6
Kətibə - hərbi dəstə, hissə
Hövl - qorxu
Püli-Sirat - Sirat körpüsü
Bum - ölkə
Ricət - dirilmə
Rəstaxiz - dirilmə (qiyamət günü)
Zaviyə - guşə, künc-bucaq
Müstəme - toplanmış, birləşmiş
406
MiUətlərin hüququ və hərəkətləri
Hürriyyətin birinci günlərində hürriyyətçilərdən bir çoxu federas-
yon sözünü eşitmək belo istəmiyorlardı. Yalnız hakim millət olan ve-
likorus məhfilləri degil, məhkum millətlərə məxsus bir çox partiyalar
dəxi elani-hürriyyətlə Rusiyada milliyyət məsələsinin həll olunub qur-
tarmış olduğunu iddia ediyorlardı. Bu iddiayə Rusiya türklərinə mənsub
olan bir çox siyasilər dəxi iştirak ediyorlardı. Hələ birinci Qafqasiya qu-
rultayında məhəlli-milli muxtariyyət tərəfdarları ilə milli muxtariyyət
tərəfdarları arasında şiddətli bir mübarizədir gediyordu.
Federasyon ziddi olan məhfillər başqa-başqa düşünüyorlardı. Onlar-
dan bəzisi “Rusiya bölünməz” diyor, digər qismi də “Rusiya demokra-
tiyası buna razı olmaz” söylüyordu.
Birincilərə federasyonun bölgü olmadığım dəlil və sübutlarla, fənn
və təcrübələrlə isbat etmək mümkün idisə, ikinciləri iqna üçün sözdən
çox iş gərək idi.
Bu iş oldu. Rusiya inqilabçı demokratiyası iş başma gəldi. Bolşe-
vik çıxışmdan sonra sırf əmələ, kəndçi və soldat kütlələrinə dayanan
Xəlq Komissarları hökuməti millətlərin hüququnu bilaşərt və qeyd
qəbul edib elan etdi ki, hanki millət nə cür istərsə, öz müqəddəratmı
özü həll eləsin. İstərsə muxtariyyət, istərsə istiqlal, hətta istərsə başqa
bir dövlətə belə qoşulacağmı elan eləsin.
Demokratiyanm böylə bir cəsarət və qətiyyətlə meydana çıxma-
sı eyni cəsarət və şiddətlə bir əksülhərəkə yaratdı. Bolşeviklərə qarşı
kadetlər və kadet ruhlu sosyalistlər çıxdılar. Hökuməti-mərkəziyyə orta-
dan qalxıb hamı vilayət və millətlərə kəndi başlarının çarəsini görmək,
Rusiya federasiyasını iştə omələ gətirmək lazım gəldi. Millətlərin bu
yoldakı hərəkətləri itiləşdi.
Ukrayna ayrıldı, Krım elani-muxtariyyət etdi. Volqaboyu ilə Sibir-
ya müsəlmanları milli muxtariyyətlərini qurdular. Türküstan, Başqir-
distan muxtariyyətləri təsis etdi, Qafqasiyada Don hökuməti ilə Terek
dövləti bina tapdı.
407
Zaqafqasiya dəxi müvəqqəti bir hökumət vücuda gətirərək özünü bir
növ müstəqil kibi düşündü.
Millətlər bir tərəfdən böylə təşəkkül edərək, digər tərəfdən də Məclisi-
Müəssisan seçkiləri davam eləyib durdu. Məclisi-Müəssisan yaxında
toplaşa biləcəkmi, yoxmu bu bir məsələ isə də, Məclisi-Müəssisanın fe-
derasyondan başqa bir şəkli-idarə qəbul edə bilməyəcəgi mühəqqəqdir.
Yalnız vilayətlərlə millətlərin bütün hərəkətlərində görünən bir şey var-
dır ki, o da muxtariyyətlərin birər olmuş iş kibi Məclisi-Müəssisan hü-
zuruna çıxmasıdır. Bu xüsusda Qafqasiya millətlərindən gürcülər dəxi
öz tədarüklərini görmüş, milli-məhəlli muxtariyyətlərinin əsaslarmı
milli qurultaylarında qət eləmişlərdir.
Geridə qalan yalmz biziz. Yalmz Zaqafqasiya müsəlmanları, daha
doğru bir təbirlə Azərbaycan bu günə qədər sözünü söyləməmişdir.
Rusiya türkləri arasında birinci dəfə olaraq federasyon əsasmı elan
edən Azərbaycan türkləri proqramlarındakı Başqırdıstan, Türküstan,
Krım muxtariyyətlərini hala kəndi muxtariyyəti naminə degil, komitə
və ya firqələri adından təbrik etmək məcburiyyətindədir. Bunun əlbəttə
ki, məlum səbəbləri vardır.
Fəqət bütün bu səbəblərlə bərabər Azərbaycan muxtariyyəti haman
bir əmri-vaqe halını almalıdır. Bunun üçün lazımdır ki, hər şeydən
əvvəl Azərbaycan Məclisi-Müəssisanı dəvət olunsun. Bu dəvətin şəkil
və tərtibi milli komitələr konferensiyası tərəfindən milli Zaqafqasiya
komitəsinə həvalə olunmuşdur. Zaqafqasiya Komitəsi bu məsələyi cid-
di surətdə həll edib tələsməli, bir an əvvəl Məclisi-Müəssisan dəvətinə
başlamalıdır. Vəqt keçiyor, ötürülən vəqtlərin məsuliyyətindən çıxmaq
müşküldür.
M .Ə.Rəsulzadə
“Açıq söz”, 8 d ek ab r 1917, JVs624
408
Bugünki ibtida
“İslam asari-ətiqə cəmiyyəti”nin təşəbbüsü ilə bu gün Bakı
müsəlmanları Şah Evlərinin yüz illik əsarətdən çıxmasını görəcəklər.
Türklər xanlarından qalma o asari-ətiqəni görməklə istiqbala qarşı
ümidlər qazanacaqlar.
Rusiya Qafqasiyayı aldıqdan, Azərbaycanı fəth etdikdən sonra mil-
liyyətimizi, mədəniyyətimizi bizə xatırladacaq nə varsa hamısını orta-
dan qaldırmaq, yıxmaq, dağıtmaq istədi. Yıxamadığı asarı isə əsarət al-
tında bulundurdu. “Xan Sarayı” (Şah Eyvam) da böylə əsarətə məhkum
edilmiş binalardan idi.
Bakı duması vəqtilə müraciət eləmiş, Qafqasiya hökumətindən
diləmişdi ki, “Xan Sarayı” kəndi idarəsinə verilsin. Bu təşəbbüsə rədd
cavabı verilmişdi. Bu cavabm rəsmi sübutları nə olmuş, onunla işimiz
yox. Fəqət məşhurdur, məsələ müzakirə olunurkən rus generallarından
birisi demiş ki: “olmaz, Xan Sarayı açılamaz. Çünki açılarsa o zaman
yerli müsəlmanlar onu görər. Sabiqki istiqballarım xatırlarlar”.
Müstəbid Rusiyanın qara və cəbbar generalları, istiqlali-milliyyə-
mizin bir abideyi-mədəniyyəsini təşkil edən Saraylarımızı bizə gös-
tərmək cəsarətində bulunmayırdılar. Fəqət hürriyyət və inqilab gəldi.
Rus demokratiyası tarixdə misli görülməyən xariqüladə bir cəsarət
göstərdi. Millətlər azaddır. Kim nə cür istərsə özünü idaro eləsin - dedi.
Zəhmətkeşlərlə məzlum millətlərin inqilabı nəticəsində elan olu-
nan böyük həqiqətdən, millətlərini, milli istiqlallarını təmin eləmək
imkanından Rusiyadakı millətlər muxtariyyətlərini elan eləmək, milli
hökumətlərini qurmaq kibi qədəmlər götürməklə istifadə etməkdə ikən
biz Xan Sarayım təslim almaqla qaneyiz.
Qoy bu gün 110 ildən bəri əsir bir halda bulunan Şah evlorindəki
müsibətdən azad bir səda ilə çağrılacaq əzan səsi böyük ibtidalərin
müqəddiməsini təşkil eləsin!
Qoy mədəniyyəti-islamiyyənin o qiymətdar binası, qoy türk varlı-
ğının o dəgərli xatireyi-istiqlalı sitareyi-ümid arayan elpərvər simala-
ra gülsün.
409
Bu gtiltiş bizi sərşaraid etməklə bərabər, qoy ciddiyyətimizi də təh-
rik eyləsin.
Qoy vəlvəleyi-aləm içində pək kiçik görtinən bugtinki ibtida daha
böytik ibtidaların mtiqəddiməsini təşkil eləsin!
M .Ə.Rəsulzadə
“Açıq söz”, 22 d ek abr 1917, JV»635
İbtada - başlanğıc
Vəlov - hətta belə də
Təcənnüm - xəyalət, xəyalda
Ey van - burada qəsr mənasındadır - Ş.H.
Sitarə - ulduz
Sərşar - məst, kefli
410
Homiyyot güıfü
Məlum olduğu üzrə Nargin cəzirəsində neçə min əsir var ki, bunlar-
dan 3900-dan ziyadəsi türkdtir. Əsirlər məzkur cəzirədə nəhäyət dərəcə
fəna bir hal keçiriyorlar.
İçməgə su, yeməgə azuqə, geyməgə libas və yatmağa yorğan-döşək
tapmıyor və hər gün aclıqdan, soyuqdan 20-30 adam ölüyor.
Axır zamanlar, fəlakət içində qalmış bu biçarə Adəm övladına yar-
dım qəsdilə Bakıda bir cəmiyyət təşkil edilmişdir. Məzkur cəmiyyət
müsəlmanlardan ianə yığaraq əsirlərə (bilafərq din və məzhəb) pul,
məkulat və sair veriyor. Fəqət yalnız məkulat vennəklə onları amansız
əcəlin əlindən qurtarmaq olmaz, bunları soyuqdan da hifz etmək la-
zım gəliyor. Lakin imdiki zamanda on min əsirə libas və yorğan-döşək
hazırlamaq üçün milyonlar lazımdır. Həm də pul olsa da vəqt yoxdur.
Ona görədir ki, “Möhtaclara kömək” cəmiyyəti bu gün, dekabrın 24-də
evləri gəzərək əsirlər üçtin əşya yığmayı təhti-qərara almışdır.
Üzümüzü həmişə himmət və həmiyyətini göstərmiş olan
cəmaətimizə tutaraq yüzlərcə insan balası, vətən müdafisi, namus və
heysiyyət xadimi olan bu əsirləri ucuz-baha ilə ölüm çəngəlindən qur-
tarmaya dəvət ediyoruz.
Qoy cəmaət bu gün cəmiyyət adamlarım hüsni-qəbul və əllərindən
gələn ianə etsin. Qoy cəmaət bilsin ki, bu gün ianə edilən hər bir yor-
ğan, bir döşək, bir paltar bir adamı ölümdən xilas ediyor.
Cəmaət bilsin ki, Nargin cəzirəsindəki üsəra cümləsində 4000-
ə qədər din və qan qardaşımız bizdən türklük, islamhq və insanlıq
naminə həmiyyət və himmət gözlüyor.
Bu gün Bakı cəmaəti qardaşhq hissini göstərməli və əlindən gələn
qədər onlara kömək etməlidir.
|
“Açıq söz”, 24 d ek ab r 1917, JV§636
Üsəra - əsirlər
411
Milli hal və hissiyyat
“İslara Asari-Ətiqə cəmiyyəti”nin taşəbbüsü i b Xan sarayı təsliminin
keçən cümə gününə təyin olunan mərasimi mütəşəbbüsbrin intizarın-
dan son dərəcədə yüksək milli bir nümayiş şəküni aldı, İsmailiyyə bi-
nası saət 11-ə doğru o qədər böyük bir kəsrət və izdiham toplamış-
dı ki, m ühəndisbr zalın bu qədər siqlətə davam gətirəməyəcəginə za-
hib olmuşlardı. Yalmz böyük salon degil, qarşıdakı balkon pillələri, qa-
pılar, Nikolayevski küçədəki səkilər dəxi müxtəlif bayraqlarla gələn
cəmaətlə dolu idi.
İsmailiyyədən xəlqin İçəri şəhərə Xan sarayı yolundakı yerə getməsi,
oradan dəstələrlə nəğmələr oxuyaraq Tazəpir həyətinə axm etməsi, pir
həyətindəki böyük mitinqimizi muxtariyyət babətdə söyləyən nitqləri
alqışlamaq, muxtariyyət müməssili olan Türk Ədəmi-Mərkəziyyət
“Müsavat” firqəsi bayraqlarımn hər yanda məzhər olduğu hüsni-istiqba-
lını təbriklər, milli ehtiyat zabiti məktəbi şagirdanının könüllərə verdigi
sevinclər, cəmaətin bir-birini təbrik etmələri, xülasə əksər ürəfamızca
belə məchul bulunan bu milli hissi-təbarıqlığı hal və hissiyyatın nə yol-
da olduğunu göstəriyordu.
Hal və hissiyyat müəyyən idi. Xan sarayı təslimində görülən bu mil-
li şənlik millətin bilasinif və firqə muxtar olmaq, muxtariyyətə ma-
lik bulunmaq niyətində olduğunu göstəriyordu. Millət artıq özünü bil-
miş, istərsə rəyi-aləm qurunuz, nə edərsəniz ediniz, millətin rəyini so-
runuz, o rəy müəyyəndir - muxtariyyət, özü-özünü idarə etmək, mil-
li hökumət qurmaq.
Millətin hal və hissiyyatı bu yoldadır. Biz bunu daha hürriyyət elan
edildigi gündən etibarən yəqin eləmiş, xətti-hərəkətimizi do o yolda
tutmuşduq. 8 ayın ərzində bizimlə çox bəhslər etdilər, bu bəhslər əsl
məqsədi əldə etməgə az əngəllər çıxarmadı. Fəqət imdi ortada bəhs
etməgə, biri-digərini qandırmaya nə məhəl var, nə səbəb!
Bundan səkkiz ay qabaq muxtariyyət siyasi böyük bir fikirdən çıx-
ma şüar idisə, imdi artıq bir zərurətdir. M ilbtin yalmz amalları degil,
vücudunu dəxi saxlayacaq şey ancaq muxtariyyətdir.
412
Bunu cümə günki hal və hissiyyatmı bəyan etməgə söyləyən yalnız
türk milləti degil, bugünki gündə Qafqasiyamn bütün milbtləri, bü-
tün demokratiyası etiraf etməkdədir və Rusiyadakı böhrandan çıxmaq
üçün başqa heç bir çarə görməməkdədir.
Millətin müqəddərati-siyasiyyəsini idarə etmək kibi ağır bir vəzifeyi-
tarixiyyə ilə mükəlləf olan millət başçılarına millətin bu coşub daş-
maqda olan hal və hissiyyatı qarşısında böyük məsuliyyətli bir vəzifə
yükləniyor. Bu vəzifə bu vəqtə qədər gövşək gedən millət işlərini daha
ciddi bir hala qoymaq, toplanan hissiyyata təbii bir məcra verməkdən
ibarətdir.
Rus siyasilərindən birisi demiş ki: “Bizdə m ilb t sağlaşacaq, höku-
mət isə sollaşacaqdır”. Bizim mühitimiz təqdid olunursa bu tərifin
tam am ib əksi meydana çıxar: “Millət hərəkətə gəliyor, amma başda
olanlar ağırlaşırlar”.
Bu hal qeyri-təbiidir. Qoy muxtariyyətimizin kiçicik bir bəraəti-
istihlalmı təşkil edən Xan sarayı təslimində görünüb ölçülən bu mil-
li hal və hissiyyat bizə örnək olub həqiqi yolumuzu göstərsin. Bizi
hərəkətə gətirsin, işə vadar eləsin. Çünki bütün qüvvətbri ancaq sözdən
ibarət olan sərdarların bir göz qırpmada süqutları həm vaqe, həm müm-
kün, həm də təbiidir!
M.Ə.Rəsulzadə
“Açıq söz”, 24 d ek ab r 1917, JVs636
Siqlət - ağırlıq
Zahib - gedən, yoxa çıxan
Dostları ilə paylaş: |