Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Əsərləri IV cild

447

Möhtərəm “Novbahar” müdiri diyor: Qafqasiya Azərbaycan türklə- 
rinin  islamiyyət  evində  özlərinə  məxsus  otaq tutmağa həqləri yoxdur: 
məgər inke özlərinə məxsus  olan bu otağı bizə, yəni  İrana,  yainki  Os- 
manlı  türklərinə  ilhaq  edələr.  Vəlainə  sabiqki  qərar üzrə  imrari-həyat 
etməlidirlər.
Əcəba:  biz  Qafqasiya  Azərbaycan  türklərinin  arzuları  əksinə  olan 
bu qədər məhəbbətsizlik haradan nəşət etmişdir?
“Müsavat”  islam  aləminin  mərzəsində  ittihad  toxumu  səpdigi  za- 
manda  böylə  məna  və  imkanlara  rast  gəldigi  acınacaq  bir  haldır. 
Təəssüflər!  Təəssüflər!
“Novbahar” özünün bir səhv və iştibahı  ilə bu müqəddəs toxumları 
öz səhifəsində puç edir!  Bütün bizim bədbəxtliklərimiz cəhalətdən na- 
şıdır.  Əlbəttə,  bir vəqt gələcək ki,  “Novbahar” müdiri  özünün tutduğu 
və yazdığı şeylərdən peşiman olub öz vicdanı yanmda məsul olacaqdır. 
“Novbahar” diyor ki:  bizi təcəlli ediyorlar.
“Müsavat”  firqəsinin  məslək və  proqramma büsbütün  zıdd və  mü- 
xalif olduğu üçün biz bunu ciddən təkzib ediyoruz. Yuxarıda zikr olun- 
duğu kibi “Müsavat” firqəsi İran dövlətinə və onlarm hüququna təərrüz 
və təcavüz edən dövlət və ya millətin böyük bir düşmənidir:
Budur  ki,  “Novbahar”  müdiri  möhtərəm  Azərbaycan  adından  na- 
haq  xof  və  dəhşətə  düşmüşdür.  Hərçəndi  “Açıq  söz”  qəzetəsində 
Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadə  cənabları  “İrşad”  qəzetəsinin  yazdıqla- 
rma cavab  olaraq  bəyanat vermişdilər və bu bəyanatı  “Rədd”  qəzetəsi 
tərcümə və inşa etdikləri üçün nəzərimizcə bir şübhə yeri qalmamışdı.
Bununla bərabər təkrar ediyoruz,  Azərbaycan yüz  on il bundan qa- 
baq havayi-ruzigardan  təqsim olundu və  Araz çaymın  Şimal tərəfində 
olan qitələri rus aldıqdan sonra Azərbaycan adım  götürüb Zaqafqasiya 
adlandırdılar ki, Məvarayi-Qafqaz olsun.
“Açıq söz”, 2  fevral  1918, JVe671
İştibah -  səhv, yanlış 
Dara -  sahib 
N a b u d -y o x  
Təməddün -  mədəniyyət 
Xahan -  istəyən 
Mərzə -  sərhəd, hüdud
448
Bakı bolşeviklərinin kadetlərə “təslirai”
Bu gün Bakının siyasiyat səhnəsində qərib bir hailəyi-məzhəkə (tra- 
gi-komediya) tamaşası oynanıyor.  Bolşeviklik, bir ilə qədər kadetlərlə 
boğuşmuş olan bolşeviklik, bu gün kadetlərə, daşnaklara, menşevik və 
sairlərə təslim oluyor, kapitulasiyon ediyor.  Hailədir, onunçün ki, bol- 
şeviklik istər nə səbəblə olursa-olsun, kadetlərin, daşnakların hüzuri- 
qələbəsində  bayrağxnı  endirərək  təslim  oluyor.  Bütün  şüarlarilə,  bü- 
tün  bir  sənəlik  müddəa və  dühullarilə,  bütün  mübarizə  və  qanlarx  ilə 
müxaliflər  ayağxna  kəndini  qurban  ediyor.  Məzhəkədir,  onunçün  ki, 
kadetlər  və  daşnaklar  bolşeviklərlə  fikirdə,  sözdə  öpüşüyor,  qucuşu- 
yorlar.
Bu gün kənar sol partiya başçıları nümayəndələri kənar sağ partiya 
başçılarx,  vəkillərinə  əl verib  əl  sıkışıyorlar.  Yəni  bolşeviklik -  kadet, 
daşnak və sairlərlə bir çalğıyı çalıyor, bir şərqiyi oxuyor, bu günə qədər 
biri-birini  boğmaqda  olan  bu  iki  cərəyan  müməssilləri  hal-hazırda 
məclislərdə bir sözü söylər, bir qərarə səs verir, bir mətləbi  təsdiq edər 
oldular.  Bu  gün bunların naşiri-əfkarı  olan mətbuat biri-digərinin  fik- 
rini təqviyə və təkid edər. Biri-digərindən mütalimə və fıkirlər iqtibas- 
la kəndi fikirlərini də onlara qoşar və bu surətlə təzvici-əfkar elərlər.
Bu uyuşma  və  anlaşma hər nə  qədər zahirdə  kadetlərin,  daşnakla- 
rın bolşevikligə bir  güzəşti  (ustupka)  kibi  görülürsə  də,  həqiqət halda 
bütün  mənasilə  bolşevikligin  müxaliflər hüzurunda bayrağını  endirib 
təslimi və bütün-bütününə iflas və  şikəst etməsidir.  Çünki  bunlar bol- 
şeviklik şüarları üzərinə birləşməyib yalnızdan-yalnız kadetlik və daş- 
naklıq amalları naminə əqdi-vəfaq ediyorlar.
Bakı kadetlərinin müvərrici-əfkarx və eyni  zamanda erməni millət- 
çilərinin  qəhrəman  şücaətşarı  olan  “Baku”  səhifələrində  həftələrdən 
bəri  ortada böylə bir uyuşma və  anlaşma amalları  hüsulinə  zəmin ha- 
zırlayan  və  bəlkə də  artıq  bunun  hasil  olduğuna  dəlalət  edən  əlamətli 
yazılar görülməkdə bulunuyordu.
Bu  günə  qədər  bolşevik  partiyalarını  sögə  bildikcə  sögüb-sa- 
yıb,  onlarxn başçılarilə  qeyri-təlaq  qeyri-təlağə  gələn,  ya  ölüm,  ya di- 
rim  -   deyə  boğuşan  “Baku”  qəzetəsi  nə  oldu  da  birdən-birə  havası- 
nı  dəgişdirib,  bolşevik mətbuatı  ilə həmavaz  olmağa və onların  çaldı-
449

ğı havalara ahəngdaş olub, onlarla eyni şərqiyi oxumaya başladı -  sua- 
lı xatirlərə gəliyordu.
Bunun əlbəttə, mühüm bir nöqtəsi olduğu məlum idi.  Çünki birdən- 
birə vaqe olan pək ziyadə əmmarəli bir hal idi. Həm bu günlərdə bunun 
əsl mənası da, nöqtəsi də zahir oldu.
Son  günlərin  məclislərində  söylənən  sözlər  və  fikirlər  bütün  bu 
hikmətlərin iç üzünü tamamilə açıyordu. Yuxarıda zikr olunan partiya- 
lar təntənəli bir surətdə əl-ələ verib işə girişdiklərini bildirdilər.
Fəqət bunlar nəyin  ətrafmda  birləşdilər?  Hanki  siyasət  yürütməgə 
bilaittifaq səslarini bir etdilər?
Bakmm  və  bütün  Qafqazın  müsəlman,  gürcü,  erməni  və  rus  de- 
mokratiyası  bundan  xəbərdar  olmalı,  bu  günə  qədər  özlərini  əmələ, 
kəndçi və soldat mənafeinin müdafei adlandıran başçıların bu dol'o noyə 
təşəbbüs etdigini bilməli və imdiyə qədər burjua, əksinqilabçı, millətçi 
və sərmayəçi və daha kim bilir nə qədər ləqəblərlə damğalanıb tam bir 
sənə boğuşduğu güruhlarla bu gün nədən ötrü bir sözü  söylədigini və 
nə  üçün bunların  ayağma bayrağmı  endirdigini  iş  başmda  olanlardan 
soruşmalıdır.
Məlum ki, bolşevik hökumət adamları və onlarm vilayətdəki orqan- 
ları Kadet partiyasım  “xaric  əz qanun” elan  etdi və xəlq düşməni deyə 
miliətlərə elan elədi. Menşevikləri, hakəza yalançı sosialist və kadetlor 
quyruğu adlandırdı, daşnaksütyun partiyasım -  bunlardan daha bedtər 
mütəəssib millətçidir -  dedilər.  Bolşevik partiyaları  və onlarm məhəlli 
qəzetələri  bu  güruhlarm  cümləsilə  şu  qədər  aylardan  bəri  sögüşdülor, 
dögüşdülər,  bir-birinə  verilməyən  nam  vo  ləqəb  qalmadı.  Şimdi  nasıl 
oldu  da  bunlarm  cümlosi  birdən-birə  tövhidi-lisan  elodi  və  hanki  bir 
məsələ üzərində birləşdilər?
Məlum  ki,  kadetlər  bolşevik  partiyası  ilə,  yonı  kəndçi  və  əmoiə 
nümayəndələrilə əl-ələ verib sinif mübarizosinə girişmiyəcəklor, kapita- 
listlərə  qarşı  amansız  müharibə  açmayacaqlar.  Eynisilo  daşnaqsütyun 
partiyası da beynəlmiləlçi demokratiya ilə bir amal vo məqsədin arxa- 
sından mübarizəyə  getmiyəcək və bunlardan  daha  ziyadə bolşevikləri 
“vətənsatıcı” adlandırmış menşeviklər də onlarm mənfəəti naminə itti- 
faq edib mövqeini buraxmayacaq.
450
Böylə  olan  surətdə  hankı  mosolo  üzorindo  hərəkotlori  uydurmaqla 
siyasi “blok” hasil oldu?
İştə,  Qafqasiya  demokratiyasmın  və  bilxassə  müsəlman  demok- 
ratiyasımn  cəvabmı  bilmək  istədigi  və  bilməsi  vacib  olan  məsəlonin 
can  alacaq  nöqtəsi  buradadır.  Burasmı  mülahizə  edərkən  biz  biliyo- 
ruz ki, hali-hazırda kadetləri, menşevik və daşnakları bolşeviklərlə bir 
nöqtəyə  toplayacaq  yalnız  iki  maddə  ola  bilər:  buniardan  biri  “milli 
mübarizə”, ikincisi də “sonuna qədər hərbə dəvam!” şüarıdır. Onlar heç 
bir  vəchlə  bu  şüardan  əl  çokəcək  degil  və  yalnız  bu  uğurlarda  başqa 
məslək ərbabilə birləşə biləcəkdir.  Binaənileyh, bunlarla “blok yapan” 
bolşeviklərin də mütloq bu iki  maddənin birini və ya ikisini bəyan et- 
miş və yalmz bu şüarlar ətrafmda onlarla birləşə bilmiş olmalan ehti- 
mah qalır.
Böylə  olan  swətdə,  əcəba,  “millətlərin  qardaşlığını”  elan  edən  və 
“bilatəxir sülh istəyiriz!” sədalanm yüksəldən və bunun üçün şu qədər 
fədakarlıqlara  qatlanan  demokratik  təbəqələrin,  xüsuson  bolşeviklik 
cərəyanma  mənsub  olan  omələ  və  kondçilorin  monfootləri  kadetlərin 
mənafeilə  birləşo  bilərmi?  Bu  qədər  müddət  zərfmdə  tökülən  qanlar 
və  şu  qodər verilən  qurbanlar azmıdır ki,  bir  daha bu  gün  kadetlərin 
mənafei uğrunda bu qanlara bpğulmaq təşəbbüsləri görülsün? Bu qan- 
lan kim bilir daha nə qodər dəvam etdirməkdə Qafqasiya demokratiya- 
sı monfəətdarmıdır?
İştə,  bu  məsələyi  məzkur  Qafqaz  millətlərinin  demokratiyası  özü 
həll  etməlidir.  Bu dcmokratiya,  kondisinin  qarşısına hazırlanan  təşəb- 
büslorin nədən ibarət olduğunu gözəlcə hesaba almalı vo anın namindən 
kəndisinə daha no qədər qan həmlolori tərtib edildigini bilmolidir.
Bu  qədər  zəmandan  bəri  dəvam  edən  qanlı  kabus  pəncosində  bo- 
ğulub da acından ölmək dorocosinə gəlmiş olan demokratiya qətiyyən 
böylə siyasi dolablara qurban ola bilməz. Qarşısına hankı oyunlar hazır- 
landığmı  gözəlcə dərk edorso,  onları  dof etməyə və bu oyunları hazır- 
layan adamları hesaba çəkməyə onun güci çatacaqdır. Qafqaz və xtisu- 
sən Bakı demokratiyasınm mənafei məzkur partiyalarla birləşib də on- 
ların önündə bayrağını endirərok təslim olmaqda degil, bu günə qədər 
dəvam etdirdigi sülh siyasətində sabitqodəm qalıb, nə olursa-olsun, sül- 
hi  vücudə  gətirməkdədir.  Artıq  maskalar  açılmışdır.  İş  başında  olan-
451

ların  bu  gün  kimlorlə  vo  hankı  firqə  və  güruhlarla bir  sözü  söylədigi 
və  nə  surətlə  demokratiya mənafeini  qurban  etməgə tədarüklər görül- 
dügü  meydandadır.  Xəlqin  gözü-başı  açıq  və  ayıq  olub,  ayağı  altma 
hiyləgəranə qurulmuş tələ Və torlara (duzaq və dama) düşməməlidir.
Demokratiyamn  əsl  məqsədi  və  şüarı  kadetlərin  özlərilə  və  onlara 
bənzər  əksinqilab  və  əkshərəkət  güruhlarilə  mübarizə  etməkdən  ibarət 
ikən,  iş baş.nda olanlar biləks, anın gözünü yalandan uydurma duman- 
larla pərdələyib kadetlərlə olbir olaraq milli mübarizələr meydanma so- 
xulmaq istiyorlar.  Kəzalık mərkəzi bolşevik hökuməti Türkiyə  ilə  sülh 
imza etmiş olduğu halda,  “müharibəyə dəvam!”  şüarilə milyonlarla de- 
mokratiyä təbəqatım qanlara boğmuş kadetlərə quyruq olub yeni başdan 
kim bilir daha nə qədər qan və qurban meydanları açmaq üçün tədarükiər 
görüyorlar.  Dörd ildən bəri sülhə susanmış demokratiya birdəfəlik bun- 
lara  “dəf ol!”  sədasını  eşitdirməli.  Bu  günə  qədər  əksinqilabçı,  kapita- 
list,  burjuy  və  filan  deyə  boğaz-boğaza  gəldigi  firqə  və  güruhlarla  bir 
mənada  söz  söyləmək  demokratiya  üçün  faciəli  bir  təslim,  bir  bayraq 
endirişi  olduğu  kibi,  yalmz  kadetlər üçün  bir məzhəkə  tamaşası  təşkil 
edəcək və  şübhəsiz hər  şeydən  əvvəl “bu tamaşanm”  qanlı hailəsi  (tra- 
gediyası)  oynanacaqdır.  Məzhəkəsi  pərdəsində  meydana  çıxan  yalnız 
kadetlər və sair hürriyyət və demokratiya düşmənləri olacaqdır.
Bir sənə dəvam edən bu qədər qovğa və davalardan sonra da “sülh!” 
yerinə  “hərbə  dəvam!”  şüarı  ilə  kadetlərə  səsdaş  olmaq  və  “sinfi  mü- 
barizələr!” yerinə də “millətləri millətlərə saldırış!” havasma çalğı çal- 
maq demokratiya üçün  faciəli bir təslim təşkil  edər və  bütün bu qədər 
gurultularm nə qədər mənası olduğunu dəxi göstərir hallardandır.
Demokrat
“Açıq söz”, 6 mart  1918, JVs697
Hailə -  tragediya 
D ü h u l-tə b il 
Şikəst -  məğlub olma 
Əqdi-vəfaq -  uzlaşma bağlantısı 
Hakəza -L' bunun kimi, beləcə 
Kəzalık -  eləcə, onun kimi 
Əmmar - əmr edən, çağıran
452
“Müsavat”da 
Rəsulzadənin istefası yalandır
Son  günlərdə  “Müsavat”  nümayəndələrindən  Məhəmməd  Əmin 
Rəsulzadə cənablarınm Zaqafqasiya Seymindən istefa verdigi həqqində 
bir xəbər çıxmışdır. Aldığımız mövsuq (mötəbər) və mühəqqəq xəbərlərə 
görə Məhəmməd Əmin əfəndi hal-hazırda sülh murəxxəslərilə bərabər 
Trabzondadır və  Seym əzalığından istefa verməmişdir.
“Açıq söz”,  13  mart 1918, ^T®700
Mühəqqəq-doğruluğu müəyyən edilmiş 
Murəxxəs-vəkil, müvəkkil, səfir
453

MÜNDƏRİCAT
ÖN SÖZ..................................................... .............. ,........ ...............................................................3
AZƏRBAYCAN TƏŞƏKKÜLÜNDƏ “MÜSAVAT’
(M. Ə. RƏSULZADƏ ƏFƏNDtNİN MÜHAZİRƏSİ)............................ ............................... ......... 7
AZƏRBAYCAN DAVASI................................................................................................................ 19
MÖVLUD BAYRAMIXÜSUSUNDA.............................. ........................................... .................. 25
1916-CIİL....................................................... ................................................................................ 28
HEYRƏTLİ XƏBƏR HƏQQİNDƏ............................................. .................................................... 32
BÖYÜK VÜQUAT QARŞISINDA VƏ ONUN ƏLAMƏTLƏRİ.....................................................36
GÜRCÜ QƏZETƏLƏRİNİN TƏL0Bİ MÜNASİBƏTİLƏ............................................................. 40
VİLSONUN İKİNCİ NOtASI HƏQQİNDƏ............................ ....................................................... 42
VİLSON NİTQİNİN İKİNCİ CƏHƏTİ............................................................................................ 45
“AŞIQ SÖZ” İDARƏSİNDƏN.........................................................................................................47
“MİLLƏTLƏRİN TƏMİNİ-HÜQUQ” MƏSƏLƏSİ........................................ ............................... 48
BİR TƏRCÜMANIN HEKAYƏSİ....................................................................................................50
İBTİDAİ TƏLİM MƏSƏLƏSİ..........................................................................................................53
GÜRCÜLƏRLƏ MÜSƏLMANLAR............................................................................. .................. 56
GÜRCÜ-TÜRK ETİLAFI............................ ....................................................................................60
BİR ETİRAF MÜNASİBƏTİLƏ...................................................................................................... 63
MÜSƏLMAN İDAREYİ-RUHANİYYƏLƏRİ............................ ................................................... 66
İSLAM DİNİ VƏ ANA DİLİ........................................................................ ....................................68
BÖYÜK İNQİLAB........................... ................................................................................................73
HÜRRİYYƏT QARŞlSlNDA........................................... ............................................................... 75
NOVRUZ........................................ ...... ...........................................................................................78
NOVRUZİ-HÜRRİYYƏT....................................................... ......................................................... 80
BAHARİ-HÜRRİYYƏT................................................................................................................... 81
MƏCLİSİ-MÜƏSSİSANA HAZIRLAŞALIM..................................................................................85
CÜMHURİYYƏT.................................... .........................................................................................88
POLYAK MİLLƏTİNƏ XİTABNAMƏ...... ............................. ......................................................... 91
4 GÜN XƏLQ İÇİNDƏ..................................................................................................................... 93
BİR BÖYÜK. BAYRAM DAHA...................  ................................................................................ 110
RUSİYA MÜSƏLMANLARININ İCTİMAİ VƏ
BAKI MÜSƏLMAN CƏMİYYƏTLƏRİNİN BORCU................................................................. 112
İKİ BAXIŞ ORTASINDA.................................. ............................ ..................................................115
İKİ HÖKUMƏT............................................................................................................................... 118
GENERAL KUROPATKİNİN HÜRRİYYƏTİ...........;.................................................................. 120
CÜMHURİYYƏTİ-ƏNAM ŞÜARI
KADET FIRQƏSİ VƏ MÜSƏLMANLAR......................................................................................123
KADET FIRQƏSİ VƏ MÜSƏLMANLAR.................................... .................................................127
MİLYUKOV HƏQQİNDƏ...............................................................................................................129
MƏQSUDOVUN FACİƏSİ................................................................... .........................................130
RUSİYA MÜSƏLMAN İCTİMAt HARADA OLMALIDIR........................................................... 132
CƏMAƏT İDARƏSİ....................................................................................................................... 134
QAFQAStYA MÜSƏLMAN İCTİMAİ MÜNASİBƏTİLƏ............................................................. 142
HÜRRİYYƏT BORCU....................................................................................................................144
MÜHİTİMİZDƏKİ HƏRƏKƏTLƏR MÜNASİBƏTİLƏ................................................................ 146
454
BUXARA İLƏ XİVƏDƏ............................................................................................................. 148
QAFQASİYA QURULTAYI..........................................................................................................150
QAFQASİYA MÜSƏLMAN QURULTAYINDA
SİYASİ-MİLLİ MƏQSƏDLƏR.................................................................................................... 152
İRANDA RUS ÇARİZMİ............................................................................................................. 158
QƏFLƏT ZAMANI DEGİL!......................................................................................... ...............160
NƏRƏYƏ GEDİYORUZ?..................................................................................................... 7T....162
BİZİM NÖQTEYİ-NƏZƏRDƏN RUSİYADA
CÜMHURİYYƏTİ-ƏNAM.......................................................... ................................................166
ÜMUMRUSİYA MÜSƏLMAN SYEZDİ.......................................................................... ..........169
MOSKVA MÜSƏLMAN SYEZDİNDƏ OXUNAN SALİKOV MƏRUZƏSİ.............................. 220
SOLLARIN SƏHVİ......................................................................................................................223
RUS İMPERİALİZMİ HƏQQİNDƏ............................................. ...............................................226
FİTNƏLƏRƏ QARŞI.................................................................................................................. 229
DUMA SEÇKİLƏRİ..................................................................................................................... 231
İYUNUN BİRİNDƏKİ İĞTİŞAŞ HƏQQİNDƏ........................................................................... 234
TAZƏ DUM SEÇKİLƏRİ MÜNASİBƏTİLƏ..............................................................................237
SOSİALİZM HƏQQİNDƏ....................................................................................................... ;...240
FİTNƏLƏR HƏQQİNDƏ.......................................................................................... ................. 244
SEÇKİLƏR.................................................................................................................................. 247
BU NƏDİR?................................................................................................................................. 250
TAZƏ RƏFİQİMİZİ TƏBRİK..................................................................................................... 252
EYDİ-FİTR MÜNASİBƏTİLƏ.................................................................................................... 255
BÖHRANI-İNQİLAB...................................................................................................................258
TAZƏ ŞURAYİ-MİLLİ............................................................................................... ................ 260
BƏLƏDİYYƏ SEÇKİLƏRİ HƏQQİNDƏ...................................................................................262
SOLDAN SAĞA.......................................................................................................................... 264
FEDERALİZM VƏ DEMOKRATİZM........................................................................................267
ƏTRAFIN BİTİŞDİRİLMƏSİ......................................................................................................274
HARADA MƏDƏN ORADA BƏN!............................................................................................ 276
ƏMƏLƏLƏRLƏ MƏDƏNÇİLƏR.............................................................................................. 279
MİLİSYA TƏŞKİLATI.................................................................................................................281
YENƏ MƏDƏNLƏR MƏSƏLƏSİ...............................................................................................283
ÜÇ QURULTAY.......................................................................................................................... 285
MOSKVA ŞURASI.................. ....................................................................................................288
MƏCLİSİ-MÜƏSSİSAN DƏVƏTİ QARŞISINDA...................................................................... 291
MƏKULAT ÇƏTİNLIGI..............................................................................................................293
MİI.Lİ TƏLƏBLƏR.....................................................................................................................295
ƏQL HAKİM OLDU!..................................................................................................................299
6 AY İNQİLAB.............................................................................................................................301
ƏKSİNQİLAB............................................................................................................................. 303
VƏZİFƏ BAŞINA........................................................................................................................306
KORNİLOV MACƏRASI............................................................................................................309
DİVİZİYANIN BƏYAN ATI......................................................................................................... 311
BAKIKƏNDLƏRİNİN MÜQƏDDƏRATI............................... ...................................................313
CÜMHURİYYƏT ELANI............................................................................................................316
TÜRKÜSTANLIQARDAŞLARIMIZA.......................................................................................318
455

BİHUDƏ TƏKLİFLƏR............................................. ................................................................... 321
MfLLƏTLƏR QURULTAYI................ ........................................................................................ 324
BİR DƏRS DAHA......................................................................................................... ...............328
MƏKULAT BÖHRANI................................................................................................................ 329
ÇÖRƏK YOXDUR...................................................................................................................... „331
QURBAN BAYRAMI........................................................... .......................................................333
PETJERBURQ DEMOKRAT ŞURASI.......................................................................................... 335
FEDERALİZMİN QƏLƏBƏSİ.................................................................................................... 338
BAKl UYEZDİ HƏQQİNDƏ ÜÇ NƏZƏR...................................................................................341
BÖYÜK BİR İTİK........................................................................................................................ 346
MƏDƏNLƏRDƏ ZABASTOVKA...............................................................................................350
YÜRÜDÜGÜMÜZ YOL.............................................................................................................. 352
AVAZI-MÜSAVAT........................................................................................................................ 354
FİNLANDİYADAN DƏRS.......................................................................................................... 356
“MÜSAVAT’IN MÜHAZİRƏSİ.................................................................................................. 359
'BmW 'QƏRƏZW foT............ .................................................................................................. 360
YENİ HÖKUMƏTİN TAZƏ BÖYANNAMƏSİ............................................................................363
MƏSULİYYƏTLİ BİR ETİNASİZLİQ........................................................................................ 365
NÖMRƏLİ SEÇKİLƏR................................................................................................................368
BİRİNCİ FİRQƏ QURULTAY!.................................................................................................... 370
“NAGƏHAN” BİR QƏLƏBƏ...................................................................................................... 372
BU GÜN İMTAHAN GÜNÜ........................................................................................................ 375
“MÜSAVAT” QURULTAYI.......................................................................................................... 376
XÜSUSİ TELEQRAF....................................................................................................................391
MÜŞAHİDAT............................................................................................................................... 392
TÜRK ƏDƏMİ-MƏRKƏZİYYƏT FİRQƏSİ “MÜSAVAT”..........................................................397
TÜRK ƏDƏMİ-MƏRKƏZİYYƏT FİRQƏSİ “MÜSAVAT”..........................................................399
MƏCLİSİ-MÜƏSSİSAN SEÇKİLƏRİ.......................................................................................... 401
QİYAMƏT.................................................................................................................................... 404
MİLLƏTLƏRİN HÜQUQU VƏ HƏRƏKƏTLƏRİ...................................................................... 407
BUGÜNKİ İBTİDA.......................................................................................................................409
HƏMİYYƏT GÜNÜ..................................................................................................................... 411
MİLLİ HAL VƏ HİSSİYYAT........................................................................................................ 412
XAN SARAYININ TƏSLİMİ........................... '...........................................................................414
1917-Cİ İL.......................... ...........................................................................................................417
MƏCLİSİ-MÜƏSSİSAN................. ............................................................................................. 423
1918-Cİ İL YANVARIN  12-DƏ MİLLİ ŞURANIN
İCLASINDA M.Ə.RƏSULZADƏNİN ÇIXIŞI.............................................................................. 425
SÜLH ƏTRAFINDA TÜRKİYƏ İLƏ MÜTARİKƏ......................................................................426
ƏSİRLƏR GÜNÜ..............................................................