436
şayış şəraiti sair vilayətlərə nisbətən bambaşqadır və ikinci, Qafqasi-
yada bolşeviklər yerlilərə nisbətən qayət az olmaqla bərabər, Rusiya
daxilindən də Zaqafqasiyaya qüvvə yürütməkdən acizdirlər.
Bolşeviklərin Zaqafqasiyada baş qaldıra biləcəkləri iki mühüm nöqtə
vardır; birisi Tiflis və digəri Bakıdır. Keçənlərdə Tiflisdə müxtəsər
bir hərəkət oldusa da, öylə qəti nəticə vermədi; bundan böylə də Za-
qafqasiyada ümumiyyətlə, hanki tərəfdən olur-olsun qəti çıxış imkan
xaricində olmaq dərəcədə müşküldür. Bilxassə Zaqafqasiyada şəraiti-
mohəlliyədən dolayı bir tərəfə qəti üstünlük verəcək qüvvə toplamaq və
onun gücilə xüruc etmək çox çətin, digər tərəfdən də əfkari-ümumiyyə
hər dürlü çıxışlar əleyhindədir.
Bolşevik hökumətinin bu qədər daxili və xarici düşmonləri sırasına
əski Rusiya müttəfiqlərindən olan Romaniya hökuməti də əlavə olun-
du. Romaniya hökuməti Rusiya inqilabı başlandıqdan sonra nə qədər
ki, iş başmda Kerenski və Milyukov hökumətləri duruyordu, Rusiya-
nm haman müttəfiqlərindən ədd olunuyordu və Rusiyamn “inqilabçı”
hökuməti kimi axıra qədər hərbi davam etdirmək şüarını yürüdüyordu.
Lakin iş başma bolşeviklər keçəndən sonra haman əski şüarmda baqi
qalıb, rus əskərlərinin Romaniya cəbhəsində bolşeviklərin təlimatilə
ictimai inqilab törətmək hərəkətlərinə məmaneət göstərdi və nəhayət,
Bessarabiyayı zəbt etmək fikrinə düşdü və bu məqsədlə Romaniya
əskərləri hücuma keçərək bir neçə yerləri zəbt və işğal etdilər. Bolşe-
vik hökuməti əvvəlcə bir ultimatum verərək bu hərəkətlərin dayandırıl-
masını tələb etdi; fəqət cavabi-kafi almadığmdan diplomasi münasibatı
kəsərək, Romaniya səfirini Petroqraddan nəfy etdi və Romaniya höku-
mətinin Moskvada saxlanılan bir milyard iki yüz milyondan ibarət qı-
zıl fondunu zəbt etdi.
Bu qərar ilə bolşevik hökuməti xarici cəbhələri buraxaraq daxildə
Romaniya, Ukrayna, Don, Terek və Orenburq kazakları və Krım tatar-
larıyla vuruşmaya başladı.
Daxildə vuruşma və çarpışmalarla keçirən bolşeviklər xaricdə də
Almaniya və müttəfiqləri ilə sülh müxabiratına girişmişdir. Müxabirat
həqqində bolşevik mətbuatmm verdigi son məlumata nəzərən almanlar
Rusiyadan işğal etdikləri yerləri özlərinə mal etməkdən əlavə bir də Ru-
siyadan dörddən səkkiz milyarda qədər təzminat tələb ediyorlar. Bol-
437
şevik hökuməti bu şərtləri qəbul edəcək və ya etməyəcəkmi məlum de-
gildir; fəqət Trotski Fəhlə və Soldat Vəkilləri Şurası nümayəndələrinin
Petroqradda vaqe olan yığınında almanların bu şərtlərini yığına
bildirdikdən sonra əlavə ediyor ki, hər necə olursa-olsun, biz şərəfli
və demokratik sülhə çalışacağız, Trotskinin böylə izharatda bulunma-
sı ilə Almaniya şərtləri arasmdakı fərqin nə dərəcədə olduğunu bəyanə
hacət yoxdur. Tənbehsiz ki, almanlar güzəştdə bulunmayacaqlar, bu-
lunsalar da bir o qədər əhəmiyyətli güzəşt etməzlər. Zira almanlar bir
qalib sifətilə sülh etdiklərindən dediklərində inad göstərəcəklər və bu
inadlarmı da felə yürütmək üçün hər bir əsbab və qüvvəyə malikdirlər.
Bolşeviklərin isə demokratik əsaslarmı meydana sürsələr də alman-
larm tələblərinə riza göstərməkdən başqa bir əlac və çarələri yoxdur.
Məgər in ke bolşeviklərin amalınca Almaniyada da inqilab və ümumi
tətil baş göstərə və hökumət Rusiyadakı kibi fəhlə, soldat və kəndlilər
əlinə keçə; o vəqt əlbəttə ki, bolşeviklər öz arzularına qismən nail ola
bilərlər. Zira hökumətin Almaniyada inqilab zühur etdikdə bolşeviklər
əlinə keçəcəgini zənn etmək olmaz. Almaniyadan son gələn məlumata
görə baş göstərən fəhlə hərəkatı əgər doğru isə, o vəqt demək olar ki,
bolşeviklər Avropaya böyük bir zərbə endirdilər və Avropanm impe-
rialist və sərmayədarlar hökumətlərini böyük bir təhdid altma aldılar.
Almaniya, İngiltərə və İtaliyada sülh lehinə hərəkət başlandığı,
digər tərəfdən daxildə Orenburq, Kiyev və sairlərində bolşeviklərin
müvəffəqiyyət qazanması hər halda sosializm inqilabı olmasa da, Av-
ropada böyük bir fəhlə hərəkəti başlandığxnı göstəriyor və yeni bir ta-
rix səhifəsi açıyor.
“Açxq söz”, 25, 26 yanvar 1918, JVfi664, 665
Şirazə - nizam-intizam
Səlah - yaxşılxq
Gəştü-güzar - gəzib dolana
Təslih - silahlandırma
438
Bizim muxtariyvətinıiz və Bakı bolşevikləri
Bənim Əmələ və Əskər Şurası İcraiyyə Komitəsində söylədigim bir
nitq Bakx bolşeviklərinin vasiteyi-nəşri-əfkarx olan “B.Raboçi” qəze-
təsinə “Müsavat” firqəsi ilə Müsəlman Milli Komitəsinə hücum üçün
bir sərmayə təşkil etmişdir.
Oxuyucuları əsl məsələ ilə aşina etmək üçün bolşevik qəzetəsinin
isnadatını rədd etməkdən əvvəl mövzui-bəhs olan yuxarıdakı nitqi-
min nə kibi bir halda və nə surətdə söylənmiş olduğunu yazmaq məc-
buriyyətindəyəm.
Məsələ Bakx quberniyasınm müxtəlif yerlərində hadis olan oğur-
luqlara və quldur hücumlarına aid idi. Teleqram gəlmişdi ki, Lənkəran
uyezdi talan olunuyor. Şəhər qorxu içindədir. Petropavlovka ilə Hacı-
qabul və sair nöqtələrdən də buna oxşar teleqraflar alınmışdı. Bu qara
və vəhşətli xəbərlərlə bərabər müsəlman diviziyasmın naçalniki tərə-
findən bir məsələdən dolayı İcraiyyə Komitəsi ünvanma bir az başqaca
təhrir olunan bir məktub dəxi əlavə ediliyordu.
Burada sol eser Suxartsev söz alıb böyük bir qeyz və hiddətlə mü-
səlman təşkilatları üzərinə hücum elədi. Bu hücumu əsnasında “Mü-
savat” firqəsinə dəxi yanaşdı. Suxartsevcə bu uyezdlərdən gələn qa-
ra xəbərlərlə müsəlman divizyonu naçalnikinin məktubu arasında bö-
yük bir münasibət vardır. Bu hadisələr sadə iğtişaş degildir. Bunlar sən-
gərlərdir ki, gündən-günə Bakıya yaxmlaşıyor. Bu aşkarə bir hərəkətdir.
Siyasi hərəkətdir. Şahsevonlər neçün qarətkarhqlannda ancaq Rusiya
kəndlərinə hücum ediyorlar? Diyorlar ki, bu hücumlardan müsəlmanlar
da mütəzərrər oluyor, fəqət bu doğru degildir. Onlar zərər görüyorlar-
sa da cüzi görüyorlar. Ümumiyyətlə, tələf olanlar ruslardır. Bu Şərqə
doğru vaqe olan bir hərəkətin səmərəsidir. Bən çayxanalarda əvamlar
ağzmdan eşidiyorum diyorlar ki, “Bakı bizimdir”. İştə, bu “bizimdir”
sözü müəyyən bir siyasi məsləkin göyərtmiş olduğu nəticədir. Əvam
cəmaət bundan o mənanı çıxanyor ki, gərək nə ki xarici varsa bura-
dan çıxsxn, kəsilsin, qovulsun. Aldığımız teleqraflar iştə, bunu xəbər
veriyorlar. Bundan artıq mədara lazım degildir, vəqtdir ki, müsəlman
təşkilatlarilə qəti bir dil ilə damşaq. Ölmok lazımsa qoy şərəflə ölək, qoy
onlar bilsinlər ki, müvəffəq olsalar da bu müvəffəqiyyətləri daimi ola-
maz. Bir azdan Hacıtərxan yolu açılar, o zaman intiqam almaq asandır.
439
İştə, son dərəcədə fitnokaranə bir surətdə vaqe olub da adətən qəh-
har bir general qubernator dili ilə damşan bir ictimaiyyun-amiyyunun
çıxışı, bütün müsəlman təşkilatlarmı rus cəmaətinə qarşı siyasi bir sui-
qəsddə töhmətləndirməsi bənim acığımı tutduraraq mütəqabil çıxışı-
ma bais oldu. Dəlil və sübutlarla göstərdim ki, müsəlman quberniyala-
rında vaqe olan iğtişaşlar ümumi iğtişaşlardan başqa bir şey degildir;
anlatdım ki, şahsevənlərin eyni zamanda Lşnkəran üzərinə də hücu-
munu və hərəkətin yalnız ruslara qarşı icra edilmədigini göstərir. Çün-
ki Lənkəran rus şəhəri degil, müsəlman şəhəridir. Təəssüf etdim ki,
yalnız xəbərsiz qara cəmaət degil, İcraiyyə Komitəsində də öylələri var
ki, müsəlmanların niyəti həqqində bədgümanlara düşüyorlar. Əlavə et-
dim ki, Suxartsevin ruhu, bədgümanlığı və cəmaətimiz həqqindəki
niyyəti yalnız kəndisinə məxsus olmayıb başqalarında da var, hətta
İcraiyyə Komitəsinin qəzetəsi olan “İzvestiya” milli qoşun əleyhin-
də yazarkən şayani-etina bir cümlə işlətmişdi. “Hətta türklər, onlar da
milli qoşun fikrinə düşdülər”, nə qədər ki, “bu hətta türklər” zehniyyəti
İcra Komitosindo hökmfərmadır - quberniyadakı iğtişaşlan yatırmaq
üçün almacaq tədbirlərə lazım olan ümumi dil tapmaq çətin olacaq.
Əgər bizə imkan hasil olmazsa ki, həzrəti şahsevənlərin ittihadi-islam
qoşunu degil, yersiz qaldıqlarmdan dolayı qanani-ictimaib quldurlu-
ğa süluk edən taifə olduqlarına inandıraq, o zaman doğrudan da qor-
xarım ki, Suxartsevin elan etdigi hərbi qəbula məcbur olalım. Yalnız
onu sevindirə bilərəm ki, bu toqquşmada müvəqqəti üstünlük onun
tərəfində qala bılər.
Məsələnin müzakirəsi uzağa çəkmişdi. Müzakirə əsnasında bənə
sual vermişlərdi ki, “ermənilərlə gürcülər milli qoşun düzəltdikdə heç
olmazsa dəlilləri var ki, Qafqasiya cəbhəsini müdafiə edəcəklərdir. Siz-
dən ötrü ki, böylə bir bəhanə yoxdur”. Əcəba, müsəlmanlar neçün qo-
şun düzəldiyorlar.
Buna cavabən bən müsəlman quberniyalarının iğtişaş içində ol-
duğunu göstərib əgər imdi burada səfərə mühəyya iki müsəlman ro-
tası olseydi, Lənkəran atəş içində qalmazdı, dedim. Əlavə etdim ki,
müsəlman polklarınm təsisi müsəlman topraqlarındakı iğtişaşın qaba-
ğmı saxlamaq üçün təşkil olunuyor. Əgər siz təmin edə bilsəniz ki,
əlinizdəki beynəlmiləl qüvvətlərlə bu asayişi təmin edərsəniz, o zaman
varsın müsəlmanlar qüvvə tədarük etməsinlər.
440
İştə, bənim söylədigim nitqin müxtəsərən tərcüməsi ki, “B.Raboçi”
qəzetəsi bu nitqdən adətən əksinqilabdan bəhs edən kibi bəhs ediyor.
Şahsevənlərin hərəkətini quldur hərəkəti dedikdə və Bakı quber-
niyası ilə Gəncə quberniyasmdakı müxtəlif hadisələrə iğtişaş adı
verdikdə görünüyormuş ki, bən burjualarla mülkədarlara məxsus
əksinqilabçı bir nəzəriyyə söylüyormuşam. Görünüyor ki, Lənkəran
uyezdindəki iğtişaşlar iğtişaş degil, vətəndaş müharibəsi imiş, görünü-
yor şahsevənləri dəf etmək - iğtişaşı yatırmaq və asayişi bərpa etmək
degil, inqilabı təpələmək və istibdad nizamım bərpa etmək imiş. Çünki
“B.Raboçi” qəzetəsinin fikrinə görə başda Tağıyev ilə Nağıyev olan bir
komitə bundan başqa nizam qoymağa qadir degilmiş. Milli Müsəlman
Komitəsi bu günlərdə milli qoşunun inqilab nizamım müdafiə üçün
təşkil olunduğunu elan eləmişsə də, bolşeviklər “uşaq degildirlər ki,
Tağıyev ilə Nağıyevə inansmlar”. İş böylə bir yerdə olunca bitəbii isbat
etmək belo lazım degildir ki, Tağıyev ilə Nağıyevjn Milli Komitə başı
ilə heç bir əlaqələri yoxdur. Çünki bolşevik siyasiliginin “durbinligini”
kim aldada bilər?
Görünüyor ki, bu durbin siyasiləri “Müsavat”m inqilabdan yal-
nız muxtariyyət degil, topraqlarm bilaəvəz kəndlilərə keçməsi, səkkiz
saətlik iş günü və əmələlərin dövlət hesabına sığorta olunması -və
ələlümum bütün həyati-siyasiyyə və ictimaiyyənin demokratik əsaslar
üzərinə qurulmasım gözləməkdə olduğuna da heç tyr vəchlə inandır-
maq olamaz.
Fəqət burada bir şey anlaşılmayıb qalıyor. Bolşevizmcə biz müsəl-
manlarm şübhəsiz ki, muxtariyyətə həqqimiz var və ozümiiz öz
müqəddəratımızı təyin və təşxis edə biləriz. Fəqət “B.Raboçi” diyor ki,
bu o demək degildir ki, “Qafqasiya qüruni-vüsta qaidələri bərpa edil-
sin”. Bizim muxtariyyətimizdən yalnız qüruni-vüsta qaidəsi çıxaca-
ğına isə “B.Raboçi”nin əqidəsi kamildir. Bu da oradan görünüyor ki,
diyor: müsəlman dövlətliləri ilə bəylərinin muxtariyyəti, daha Rusi-
ya inqilabma təmas etməmiş olan müsəlman cəmaətinin muxtariyyəti
demək degildir”.
Demək ki, rus inqilabı daha müsəlman cəmaətinə çatmamışdır. Bu-
na görə də onun hər növ muxtariyyət istəməsi özünün degil, müsəlman
burjuaziyası ilə mülkdarlarmın muxtariyyətindən ibarət olub qalacaq-
dır. Buna isə “Rusiya demokratiyası qətiyyən razı olamaz”.
441
Əcəba, nərədə qaldı bolşeviklərin bütün dünya qarşısında elədikləri
elan ki, “dərəceyi-mədəniyyətlərinə baxmayaraq bütün dünya millət*-
’ lərinin muxtariyyət və istiqlal həqləri vardır” - dediniz.
Rusiya millətlərinin həqqi-muxtariyyətləri o demək degildir ki, Ru-
siya millətləri velikorus dvoryanlarının keyfindən qurtarıb velikorus
əmələlərinin keyfinə tabe olsunlar.
Bolşevik inqilabı bütün Rusiya millətləfinə Rusiyadan ayrılmağa
varıncaya qədər muxtariyyət həqqi elan eləmişdi. Qafqasiya millətl-
əri bu vədələrin nəticəsini gözlədilər, müsəlmanlar da gözlədilər. Fəqət
nəticədə tamamilə başqa bir şey çıxıyor: Türkiyə Ermənistanı mux-
tariyyət dekretinə (fərman) nail oluyor. Brmənilər “Daşnaksütyun”
firqəsi tərəfindən təyid olunan böyük amallarına yaxınlaşıyorlar. Qaf-
qasiya türklərinə gölincə, Bakı bolşevikləri diyorlar ki: “siz inqilabçı
bir millət olmadığımz üçün heç növlə muxtariyyət alamazsmız. Qoy
“Müsavat’’ firqəsi də bu xüsusda artıq çahşmasm. Çünki Qafqasiya
muxtariyyətinə nə Rusiya demokratiyası, nə də Rusiya burjuaziyası
razı ola bilət”.
Türk ədəmi-mərkəziyyətçilərinin siyasəti bizim bolşeviklərə görə
Q'afqasiyayı xarabəzara döndərə bilər, necə ki, daşnaksaqanlann
siyasəti Türkiyə ermənilərini döndərdi.
Fəqət qəzetə yenə də ümidvar oluyor ki, “bütün Qafqasiya demokra-
tiyasınm əlbirligilə bu bədbəxtligi saxlamaq olar”.
Aşkardır ki, bu “demokratiya əlbirligində” Rusiya inqilabma “daha
yanaşmamış olan” demokratiyamn hissəsi çox az təsəvvür olunuyor.
Bəlkə də müqəddərdir ki, biz muxtariyyətimizi xarabəzarlar qiymə-
tinə alalım. Müqəddərati-tarixiyyədən əlbəttə ki, boyun qaçırmaq ol-
maz. Fəqət bununla bərabər biz həqliyiz gözləyək başqa bir Lenini
ki, o da Qafqasiya müsəlmanlarmın muxtariyyətinə aid bir “dekret”
(fərman) çıxarsın.
M.Ə.Rəsulzadə
“Açıq soz”, 29 yanvar 1918, JV»667
M ədar - səbəb, əsas
Qəhhar - qüdrətli, güclü
Qüruni-vüsta - orta əsrlər
442
İcmali-əhval
Rusiya daxilində davam edən həmvətənlər müharibəsi və daxili
şurişlər, məmləkətdə ərzaq və çörək məsələsini qayət vəxim bir hala sal-
mışdır. Rusiyada və bizim Qafqazda bilxassə doğrudan achqdır. Vladi-
qafqaz və Zaqafqasiya dəmir yollarında dəvam edən binizamlıqlardan
naşi Şimali Qafqasiyadan un və taxıl gətirilmiyor və bu üzdən neçə gün-
lərdir ki, Bakıda və Zaqafqasiyanın bir çox sair şəhər və qəsəbələrində
aclıq ah və fəryadı asimana bülənd olmuşdur. Yevlax mövqifinin dağıl-
ması, Qaryagində ərzaq anbarlarının talan edilməsi, Gəncə qubemiya-
smın Şuşa, Qaryagiö, Cavanşir və Zəngəzur uyezdlərini qayət fəna böh-
ranlı bir halda buraxmışdır. Gəncə quberniyasinm mühüm bir qismini
saxlayan və onları hər növ ərzaq və mühümmat şeylərilə təmin edən
Yevlax mövqifi idi, odur ki, bu mövqif talan və qarət olunduqdan sonra,
quberniya əhalisinın qismi-əzəmini təşkil edən bu yol bərəkətlə aclığa
məhkum olmuşdur. Bu isə Şuşa bələdiyyə idarəsi rəisi tərəfindən qra-
donaçalstvo naminə göndərilmiş teleqrafdan aşkardır. Bələdiyyə rəisi
şəhərə və uyezdlərə çörək, qənd və neft göndərilməsini xahiş ediyor və
əhalinin Yevlax mövqifi dağılmasından və Şimali Qafqasiyadan çörək
və ərzaq gəlmədigindən naşi şiddətli üsrət və fəlakətlər keçirməkdə ol-
duğunu bildiriyor.
Qradonaçalstvo bu məsələni müzakirə və həlda yardımçı ol-
maq üzrə Gəncə quberniyasının erməni və müsəlman həmvilayətləri
cəmiyyətlərindən neçə nəfər nümayəndə dəvət edərək, onlarla birlikdə
tədabir yollarmı düşünmüş və bu xüsusda məzkur cəmiyyətlər
tərofindən böyük müavinət və yardım görəcəginə təminat almışdır.
Degil yalnız Gəncə quberniyası, Bakı şəhəri və Zaqafqasiya, hətta
Rusiyanın böyük bir hissəsi və o cümlədən Petroqrad şəhəri də şiddətli
aclıq çəkməkdədir. Hətta qəzetələrin yazdığına görə acından küçələrdə
yıxılıb ölənlər də vardır.
Bu vəqtə kimi Zaqafqasiya Rusiyanm sair yerlərinə nisbətən rahət
və asayiş içində yaşamaqda idi. Fəqət son vəqtlərdə milli əskərlər təş-
kili məsələsi meydana çıxdığından Zaqafqasiyada böyük bir təlaş və
443
binizamlıq asarı görünməkdədir. Zaqafqasiya dəmir yolunda müsəl-
manlar tərəfindən rus əskərlərinin tərksilah edilərək sonradan get-gedə
böyük müsadimə vo tələfata səbəb olan başlxca Zaqafqasiya komis-
sariyatımn naməqul siyasətidir. Bunu Bakıdan Tiflisə gedən beynəl-
fərq istintaq komissiyasınxn təhqiqatı da kəşf etdi. Yoxsa Zaqafqa-
siya müsəlmanları degil yalnız ruslar, hətta qomşu millətlərdən heç
birisilə sülh və səmimiyyətin pozulmasma razı degil və ola da bilməz.
Zira müsəlmanlarm mənafei sülh və asayişi müraat edərək qomşu
millətlərlə daima müttəhid müttəfiq yaşamayı iqtiza edir. Binaənileyh
bir parə qərəzkar və müfəttinlərin qomşu millətlər arasına “müsəl-
manlar xristianları qıracaq; müsəlmanlar rusları Qafqasiyadan çıxar-
maq istiyor” deyə fitnə və şuriş çıxarmaqdan ötrü şayiələr büraxmaları
fitnə və fəsaddan başqa bir şey degildir. Böylə şayiələrə qomşularımız
əhəmiyyət verməsinlər gərək; zira mətbuat və mitinqlərdə bu şayiələri
biz müsəlmanlar dəfaətlə təkzib etdigimizdən əlavə bu şayiələri qüv-
vətləndirə biləcək bir hərəkətin tərəfimizdən baş göstərdigi yoxdur.
Bolşevik hökumətinin son nəşr etdigi əmrnamələr Rusiya əhvali-
ictimaiyyəsində böyük təbəddülat vücuda gətirməkdədir. Bu əmrna-
mələrdən birisi banklarm, digəri ticarət donanmasımn milliləşdiril-
məsinə aiddir; bolşevik hökuməti məmləkətdə ictimai inqilab yapma-
ğı özünə şüar etdigindən, bütün bankları və ticarət paraxodlarım Şura
Cümhuriyyəti hökumətinin xüsusi malı ədd ediyor. Ticarət paraxodla-
rmdan yalnız həyati-adiyəyə xidmət edərək məknət və sərvətsiz bir şəxsə,
yaxud müştərək bir dəstəyə mütəəlliq olan bu qanundan müstəsnadır.
Rusiya həyati-ictimaiyyəsində böyük qarqaşalıq törədəcək son əmr-
namələrdən birisi də imdiyə kimi Rusiyada işlənən Yulian təqvimi (ta-
rixi) əvəzində Avropa dövlətlərinin əksərində tətbiq olunan Qriqoryan
tarixinin tətbiq olunmasına dair sadir olan əmrnamədir. Məlum oldu-
ğu üzrə Yulian tarixi imdiyə kimi yalnız Rusiyada və Qriqoryan tarixi
sair Avropa məmləkətlərində tətbiq olunuyordu.
Əski və yeni təqvim arasında 13 gün fərq var. Ona görə bu xüsusda
ruhanilər arasında böyük mübahisə və ixtilaf düşə bilər; zira rus bay-
ramlarında təbəddülat vaqe olacaqdır.
Bolşevik hökumətinin daxili həyati-ictimaiyyəyə aid əmrnamələrin-
dən başqa, əcnəbi dövlətlərə aid əmrnaməsi dəxi vardxr. Bu əmrnamədə
444
əski Rusiya hökumətinin gərək əcnəbi dövlətlərdən və gərək daxili
məmləkətdən əqd etdikləri bütün istiqrazların ləğv və batil ədd olun-
masına aiddir. Bu əmrnaməyə görə daxili istiqraza on min manatdan
ziyadə yazılanlarxn pullarx hədər getmişdir. On min manata qədər ya-
zılanlar isə əllərindəki kağızları verib adlı şəhadətnamə və xəzinənin
rəsmi iltizamnaməsini ala bilərlər; təbiri-digərlə bu kimi adamlarm
yollarınm tələf olmayacağma və bunları dövlət xəzinəsi qaytaracağına
xəzinə zəmanət veriyor.
“Açıq söz”, 2 fevral 1918, JVs671
Vəxim - qorxulu, dəhşətli, təhlükəli
M övqif-stansiya
Bərəkət - çoxluqla
Üsrət - çətinlik; ehtiyac
Müraat - gözləmə, riayət etmə
Mütəəlliq - asılı, bağlı, aid
445
Rəfi-iştibah
“Novbahar” qəzetəsinin 86-cı nömrəsinə cavab
“Müsavat” nədir?
“Müsavat” Qafqasiya Azərbaycan türklərindən təşkil olunmuş siya-
si bir firqə olub möhkəm və mətin bir proqrama daradır. Mərkəzi Bakı-
da, şöbələri isə bütün Rusiyada və qeyri məmləkətlərdədir.
“Müsavat” nə diyor?
“Müsavat” diyor: bütün millətlər öz müqəddəratlarmı təyin etməgə
muxtardırlar.
“Müsavat” diyor: bütün millətlərin öz müqəddəratlarım təmin
etməgə həqləri vardır.
“Müsavat” diyor: gərək cəhangirlik zənciri kəsilsin.
“Müsavat” diyor: necə ki, insan əfradı bir arzu və amala daradır, ha-
man tövr də bir millət arzu və amala dara olmaq istiyor.
Pəs lazım degil ki, zəif millətlərin tərəqqi edib amal və arzularına
çatmalarmın qabağma sədd çəkib onların siyasi və ictimai tərəqqilərinə
mane olsunlar.
“Müsavat” diyor: bütün millətlər özlərinin meyl və arzulanna görə
öz vətənlərini, evlərini idarə etməgə və öz səliqələrilə onlara bəzək və
zinət verməgə haqhdırlar.
“Müsavat” diyor: bəşəriyyət aləmi bir bağdır ki, haman bağda bü-
tün millətlər özlərinə məxsus bir baxça ayırıb o bağçada özləri üçün
rəngbərəng ədəbi, tarixi və ictimai güllər əkib özlərinin varlıqlarını
bildirməlidirlər.
Heç bir millətə demək olmaz ki, bəşəriyyət aləmindən xaric olub bu
bağda özünəməxsus baxça tutma.
“Müsavat” diyor: bəşəriyyət aləmini təşkil edən millətlərin biri də
Qafqasiya Azərbaycan türkləridir. Azərbaycan türkləri də bəşəriyyət
gülüstanında özlərinə məxsus bir baxça ayırıb Rusiya istibdadının
zülm pəncələri altında məhv və nabud olan mədəni, ədəbi, ictimai və
siyasi güllərini əkib özlərinin də varhqlannı bütün dünyaya bildirmək
istiyorlar.
446
“Müsavat” diyor: bütün islam millətləri hazırki vəqtdən istifadə
edib gələcəkdə avropahlara qul və əsir olmamaq üçün öz milli və siya-
si həyatlarxm təmin etsinlər.
“Müsavat” diyor: islam aləmi bir ev mənziləsindədir ki, haman evdə
islam millətləri hərənin özünə görə məxsusi bir otağx var və bu islam
millətləri öz əxlaq və adotləri mucibincə özlərinin otaqlarxnx təməddün
və ədəbiyyatlarx ilə zinət və tərtib verə bilərlər.
O evdə qardaşlar biri-birisinin otağxna müdaxilə etmək həqqinə ma-
lik degildir. Fəqət bu evi mühafizə etməgə bu evdə yaşayanların cümləsi
borcludur. Hərgah bu evə xaricdən bir sədəmə və yainki bir qeyrisinin
təcavüzi təhlükəsi olsa, bu evi müdafiə və mühafizə, ətrafdan gələn
bəlalarx rəf etmək cümləsinin borcudur. Daha deməsinlər ki, mana
məxsus olan otaq səlamət qalSın, qeyrilərini daği(Jıb talan edirlərsə də
etsinlər, mənə dəxli yoxdur, xeyr!
“Müsavat” nə istiyor:
“Müsavat” bütün Avropa hökumətinin zülm və məşəqqət zənciri al-
tında yaşayan və özlərinin milli və ictimai həyatlarxna vida etmiş olan
bütün islam millətlərinin azad olub hürr yaşamalarxnı arzu ediyor.
“Müsavat” İran dövlətinin tamam istiqlahnä nail və qüdrətli bir
dövlət olub tərəqqi tapmasınx xahan və arzumənddir.
“Müsavat” Bakı, Gəncə, İrəvan və qeyri əyalətlərdən ibarət olan
Qafqasiya Azərbaycanı üçün muxtariyyət və istiqlal istiyor.
“Müsavat” Türküstan, Qırğxzıstan, Başqırdıstan, Krxm və İdilbo-
yunda yaşayan tatar qardaşları üçün mux^ariyyət tələb ediyor.
“M üsavat” Rusiyada yaşayan bütün islam milləti üçün əgər mə-
həlli muxtariyyət mümkün olmasa, milli və mədəni muxtariyyət
tələb ediyor.
Bəli: “Müsavat” yuxarxda zikr olan məsələlərj diyor və istiyor!
“Novbahar” qəzetəsinin möhtərəm müdiri Məliküşşüəra nə demək
istədigini bilmiyoruz! Lakin bu qədər bizə məlumdur ki, Məliküşşüəra
cənablarmın müdiriyyətilə nəşr olunan “Novbahar.”m 86-cı nömrəsində
Qafqasiya Azərbaycan türklərinin bəşəriyyət aləmi gülüstanında
özlərinə məxsus baxça tutub orada ö?ləri üçün mədəniyyət gülləri
əkməgə ixtiyarları olmadığını bildiriyorlar.
Dostları ilə paylaş: |