81
ehtimal qurd olmaq demokdir ki, qurd kibi yol bulub bu mühasirədən
çıxmağa dəlalət edir.
Şərqin iki böyük milləti novruz ilə qurtuluşunu mart ayında bul-
muşdur.
Yalnız Şərqmidir? Bu gün qaliba martda və ya apreldə saxlanan
xristian eydi-fəsxi (pasxası) xristianhqdan əvvəlki qərb aləminə biganə
degildir. Bahar bu tərəflərdə Şərqdən bir az gec gəldigindən Qərbin
“novruz”u gün batanın, “qurtuiuş”u da bittəbii bir az sonra gəlmişdir.
Xristianhq aləmi pasxa bayrammda həzrət İsanın tazədən dirildiginə
etiqad ediyor, ondan əvvəlki bütpərəst Avropa isə təbiətin dirildigini
bayram saxlarmışL.
İnsan mövcudiyyətini ancaq təbiətlə mübarizədə hiss cdər və bu
mübarizədəki müvəffəqiyyəti nisbətində də kəndisini bəxtiyar ədd edər.
Zaman keçdi; boşəriyyət təbiətlə elədigi mübarizə nəticəsində ha-
sil elədigi qənimətləri bölüşmək üstündə bir-birilə boğuşmağa başla-
dı. Yekdigəri ilə boğuşmaqda olan insanların münasibatım tənzim
etmək üçün hökumətlər quruldu. Hökumətlər qurulunca insanlardan
ən qüvvətliləri o birilərinə faiq gəlməyə başladılar və təbiətdəki
qüvvətli ünsürlər kibi insan övladmı qorxuya salıb özlərinə tabe qıldı-
lar. Hökumətdə istibdad vücuda gəldi. Bu istibdad bir növ “Əhrimən”
bir növ “mühasirə” idi. Bəşəriyyət bir gün gələcək böyüyəcək, əqli
şey kəsəcək, bu “Əhrimən”i də basacaq, bu “hasar”dan da qurtula-
caqdı. Siyasətdə də novruz olacaq, hökumət üsuli-idarələrinin də ba-
harı gələcəkdi.
Bu “bahar”ı dünyamn böyük müsəlləhləri tövsiyə etdilər. Şairbr,
ədiblər məsləhət gördülər. Hökumət əhrim ənbrinə yalvardılar. Rəhmət,
şəfqət və rəiyyətpərvərlik yaxşı olduğunu anlatmaq istədibr. Cəmaətlər
yalvardılar, yaxardılar. Fəqət olmadı. Yalvar yaxarla müstəbidlər şirin
kam olduqları iqtidarı əllərindən vermək istəmədilər. Millətlər ağladılar,
nalə etdilər, ahu-fəqanə gəldilər. Fəqət onlar bu əhvaldan mütəəssir ol-
mayıb biləks ondan bir növ zövq aldılar. Nəhayət, bəşəriyyət təngə gəldi.
Dua ilə donuzun bağçadan çıxmayacağını anladı. Bu dəfə meydanə
gələn Fransa inqilab mütəfəkkir və mühərrirləri yalvarmaq degil, tələb
etməgə başladılar. Millət öz hüququnu almalıdır, dedilər. Sədilərin
82
nəsihətini dinləməyən müstəbidlər Russolarm üsyanmdan mütəəssir
olmaq, Monteskyo fəlsəfəsinə qarşı baş əgmək məcburiyyətində idilər...
Fransa inqilabi başladı, dünyanın ən müqtədir müstəbidi sayılan
Lüdovik təxtindən salındı. Avropa sənələrcə qaynadı, çalxandı, çaylar
qana bulandı. Dənizlər xünin oldu. Topraqlar vətəndaş qanı ilə suvarıl-
dı, nəhayət, cümhuriyyət paydar oldu.
Nə təsadüfdür ki, Fransa Cümhuriyyətinin istiqrarı da marta təsadüf
eləmiş, siyasi bahar təbii bahara rast gəlmişdi...
Fransa inqilabmdan sonra Avropa hökumətlərindən əksərində inqi-
lablar çıxmış, hökumətlər qismən cümhuriyyətlə əvəz olunub, qismən
də məşrutiyyətli hökmdara razı olmuşlardı...
Bu surədə məzkur inqilablarm hanki ayda baş tutduqlarını araşdır-
maq mümkün olmasa da inqilablardan bir neçəsinin haman m art aym-
da olduğu xəyala gəliyor. Məsələn, Amerika inqilabı və amerikalıla-
rın ingilis səltənəsindən qurtarması martda vaqe olmuş, Sultan Həmid
martm 31-də xəl edilmiş, İran inqilabı martda zühur eləmiş, sair bir çox
inqilablar dəxi mart və ya apreldə, yəni bahar aylarmda başlamış və ya
qurtarmışdır.
Bu kərə vaqe olan bütün Rusiya inqilabı dəxi bahara təsadüf elə-
miş və m artm 12-si bütün Rusiyada mütəntən surətdə bayram sax-
lanmışdır:
Hürriyyət bayramı!
Martın 12-də Bakıdakı o böyük məhşər ənamı, xəlqdəki o tərif və
tovsifə gəlməz ruh genişligini, sevinc payansızlığım, hər növ xüsusi
bənligdən müərra olaraq sözün bütün mənasilə xəlqin birər qardaş və
vətəndaş kəsildigini, yüz minlərə varan izdihamın cəmiyyən sərməsti-
zövqi-hürriyyət olduqlarmı görüb də bilaixtiyar böyük Namiqin:
“Nə əfsunkar imişsən ah, ey didari-hürriyyət
Əsiri-eşqin olduq, gərçi qurtulduq əsarətdən!”
beytini təkrar etməmək qabil degildir.
M artın 12-dəki mənzərə Rusiya xəlqinin qazandığı hürriyyətə nə
qədər layiq olduğunu və hürriyyət əsasına binalanmış üsuli-idarənin nə
dərəcədə müvaflq bir üsuli-idarə olduğunu göstərdi.
Yüz əlli minə qədər müxtəlif cins, dil və sinfə mənsub olan xəlq Bir-
ja meydanına toplanmış və bu xəlq bütün günü şəhər küçələrində do-
83
lanmışdı. Bu qədər izdiham içində sabiq polis idarəsi zamanmda bir te-
atr qabağında yığışan cüzi xəlq arasında görülməsi təbii olan qovğalar
belə üz verməmiş, burada əli qırmanclı, ağzı sögüşlü, üzü zəhrimarlı
nizam saxlayanlar olmadığı halda nümuneyi-imtisal bir nizam və qaidə
bərpa olmuşdu. Bu gün nə (von ot suda), nə (idi çort qlolubı), nə (doloy
von solyonni) nə də “provalivay von şalapay” sözü eşidilir, nə də qam-
çılarla tüfəng dibləri xəlqin boynu ardmda işliyordu. Bu gün eşidilən
sözlər - vətəndaş, qardaş, yoldaş sözləri olub, hər kəs özünü ağa hiss
eləmiş və sairləri ilə bərabər olduğunu dərk edərək qardaşca, yoldaş-
ca yola getmiş, odur, heç bir ixtilaf, heç bir nizamsızlığa məhəl qalma-
mışdı. Çünki hər kəs əsiri-eşqi-hürriyyət olub, hər kəsin qəlbi bir nöqtə
üçün dögünmüş, hər kəsin gözü bir hədəfə baxmışdı. Başqa dürlü də
olamazdı.
Hürriyyət günəşi doğmuş, azadhq baharı gəlmiş, hər kəs martın saf
və canbəxş havası altında şollar suyunun göylərə qalxan saf və bərraq
şəlaləsi kibi ciladar olan hürriyyət havasım tənəffüs etmiş, hürriyyətlə
yaşamış və hürriyyətlə də bağırmışdı ki:
Yaşasın bahari-hürriyyət!
M.Ə.Rəsulzadə
“Açıq söz”, 15 mart 1917, JNs424
Giyah - ot, göy
Xəl - vəzifədən kənar etmə
Payan - son, axır, nəhayət
Müsəlləh - silahlanmış
84
Məclisi-Müəssisana hazırlaşalım
Müvəqqəti inqilab hökuməti məmləkətin nə kibi əsaslar üzərinə qu-
rulacağmı təyin etmək üçün yaxmda məclisi-müəssisan çağırılacağını
elan eləmişdir.
Məclısi-Müəssisan nədir?
Cəmaət nümayəndoligi ilə idarə olunan məmləkətlərdə məclisi-
məbusan olduğu məlumumuzdur. Məbus ərəbcə bir kəlmə olub türkcəsi
göndərilmiş - deməkdir. Məclisi-məbusan göndərilmişlər məclisidir
ki, buna məclisi-milli, Rusiyada Q.Duma, Osmanlıda məclisi-məbusan
deyilir.
Məclisi-Məbusan həmişəlikdir. Vəqtdən-vəqtə seçkiləri tazələnib
göndərilmişləri dəgişilor. Bu məclis az-çox Q.Duma seçkiləri vasitəsilə
xəlqimizə aşina bir məclisdir. Fəqət məclisi-məbusan (Q.Duma)la
bərabər imdi bir də (yMpeAHTejıtııoe coöpanne) Məclisi-Məbusandan
bəhs olunuyor. Bu məclis necə məclisdir? Və əvvəlkisindən fərqi nədir?
Məclisi-Müəssisamn Məclisi-Məbusandan fərqi əsasla fəradəki
forqdir. Məclisi-Müəssisan kötük, Məclisi-Məbusan şax və budaqdır.
Məşrutiyyət və ya cümhuriyyətlə idarə olunan məmləkətlərdə əsas
qanunları vardır ki, digər qanunların hamısı o əsaslardan çıxar. Bəzi
məmləkətlərdə bu əsas qanunları yuxarıdan, iqtidar sahibi olan padşah
tərəfindən elan olunar ki, bu halda Məclisi-Müəssisan çağırmaya ehti-
yac qalmaz, necə ki, 1905-ci ildə 17 oktyabr manifesti böylə olmuş və
Rusiya məmləkətindən ötrü əsas qanunları elan edilmişdi. Fəqət padşah
təxt və tacından əl çəkib, iqtidar tamamilə müvəqqəti millət hökuməti
əlinə keçincə bittəbii əsas qanunları yazmaq millətin özünə möhəvvəl
olunuyör.
İştə, bu qanunları yazmaq üçün millət xüsusi bir məclis təşkil ediyor,
bu məclisə özü tərəfindon nümayəndələr göndəriyor. Bu göndərilmişlər
gəliyor, Məclisi-Müəssisan - yoni əsas qanunlar məclisi vücuda gəti-
riyorlar.
Bu məclisinsə seçkiləri də haman Məclisi-Məbusan seçkiləri ki-
bi icra olunuyor. Əvvəlcə partiyalar, firqələr, müxtəlif məslək və cərə-
85
yani-siyasi əhlləri məqsədlərini, məsləklərini elan ediyorlar. Diyor-
lar ki, bizimcə məmləkətin əsası gərək bu, ya o qaidələr üzrə qu-
rulsun. Məsələn, padşah olmayıb 4 ildən bir seçilən cümhur rəisi olsun.
Məmləkətdə milliyyət fərqi olmasın, rəsmi din olmayıb, dinlər hamısı
bir dərəcədə və bir hüquqda olsun. Yazıya, sözə, cəmiyyətlərə, tətillərə
azadlıq təmin olunsun. Və sairə və yainki Rusiyada gərək məşrutiyyətli
padşah təyiiı olunsun. Tazə bir sülalə seçilsin. Provaslaviya məzhəbi
dövlətin dini-rəsmisi olsun.
Bu firqələr hamısı simalarını, sifətlərini açıb bildirir. Xəlq də baxar,
hankı tərəfi hala müvafiq görərsə, səsini o tərəfin adamma verər. Bun-
Jar gedərlərPetroqradda və yainki Moskvada mütəntən surətdə açılacaq
Məclisi-Müəssisana əza olarlar. Orada fikirlər çaqqışar, layihələr qarşı-
laşdırılar. Əksəriyyət hanki tərəfdə, hanki proqram tərəfində olarsa, o
zaman o proqram məmləkətin əsas qanunlan hökmünü alar. Dövlətin
şəkli-idarəsini Və əsas qanunlarını təyin elədikdən sonra Məclisi-Müəs-
sisanm işi bitmiş olar.
Mıivəqqəti inqilab hökumətinin elan elədigi vəchlə əvvəlinci işi
iştə bu Məclisi-Müəssisanı çağırmaqdır. Çünki onsuz heç bir hökumət
özünü milli hökumət hesab edə bilməz. Çünki milli hökumət millət
tərəfindən verilən bir qüvvətdir. Millət göndərilmişləri bir yerə yığışıb
əksəriyyətlə nə kibi hökumət istədiklərini bildirməyincə, o hökumət
qanuni olamaz.
Milli hökumətdə, əsas cəmaətin göndərilmişləri tərəfindən quru-
lan məmləkətdə ən böyük rol oynayan şey say və təşkilatdır. Hanki
məsləkin tərəfdarları çox olsa və hanki firqənin intizam və təçkilatı
mükəmməl olsa, söz onundur.
Sayca biz müsəlmanlar ruslardan sonrakı gələn bir ünsürüz.
Məclisi-Müəssisan 100.000 nüfusa bir adam hesabilə toplaşacaq olar-
sa, bizdən azı 200 adam Məclisi-Müəssisana gedə biləcək. Bu ikı yüz
adam böyük qüvvədir. Məclisdə ayrılmaları qəti olan firqələr arasında
200 adamlıq qüvvənin müəyyən milli əməli və müəyyən idraki olursa,
böyük iş işləyə bilər. Bu vəqtə qədər köhnə hökumət bizə etina etmi-
yor, sayımıza baxmıyor, istədigi hüququmüzu alıyor, özümüzü təhqir
ediyordu. İmdi öylə degil, imdi bütün millətlərə bərabərcə hüquq ve-
rildigi elan olunmuşdur. İntixabi-ümumi olmuşdur. Ümumi intixab-
86
da sayımız nisbətində nümayəndələrimiz çıxmazsa, artıq hökumət de-
gil, günah özümüzdə olacaq. Buna görə çalışmalı, sayımızdan istifadə
edə biləcək bir halə gəlməliyiz. Bunun üçün birləşmək, üzviyyət pey-
da etmək, biri-birimizlə anlaşmaq, təşkilat vücudə gətirmək lazım-
dır. Artıq toplaşmaq, danışmaq, birləşmək imkanı var. Bu xüsusda
hürriyyət elan olunmuşdur. Yetişər ki, bizdə təşəbbüs, fədakarlıq ol-
sun. Bunun üçün hər şeydən əvvəl ürəfamız aralarında az-çox aşnalıq
və həmməsləklik hiss olunan heyətlərimiz birləşməli, uzaq proqram-
lardakı ixtilafdan sərfi-nəzər eləyib hər tərəfdə milli məclislər vücudə
gətirməlidirlər. Bu məclislərin vazifəsi xəlqi tazə üsulla aşina etmək,
Moclisi-Müəssisan seçkilorinə hazırlamadan ibarət olmalıdır. Bu xü-
sus bilxassə Bakı, Gəncə ürəfasmı düşündürməlidir. Bu vəqtə qədər
böylə bir müəssisanın tamamilə təşkil olunub da meydana çıxmadığına
təəssüf olunur. Biliyoruz ki, Bakıda bu xüsusda təşəbbüs olunmuşdur.
Hər növ kəcəndişəlik və müşkül fəhmliklər kənar edilib də təşkilatə
tələsməli, bir mərkəz vücudə gəlməlidir. Böylə bir mərkəz təşkili va-
cibdir. Çünki bizim ayrı-ayrı mərkəzlərə dağılmaq üçün qüvvəmiz çox
azdır. Çox qüvvəlilər belə birləşməgə, qüvvələrini birləşdirməgə səy
etməkdə ikən biz bu zəif və məhdud qüvvətlərimizlə müttohid bir təş-
kilatə istiğna göstərəcəkmiyiz?
M.Ə.Rəsulzado
“Açıq söz”, 16 mart 1917, JVs425
Möhəvvəl - həvalə olunan
İstiğna - kifayətlənmə
87
Cümhuriyyət
Məclisi-Müəssisan yığışdıqda Rusiya məmləkəti üçün hanki üsuli-
idarəni qəbul edəcək?
İştə, bu gün əfkari-amməni düşündürən bir məsələ. Bu məsələnin
qəti cavabım əlbəttə ki, Məclisi-Müəssisan özü verə biləcəkdir. Fəqət
əhvahn nə yolda cərəyan etdigini və xəlq əfkarınm nə mərkəzdə dolan-
dığmı görərək bu xüsusda imdidən dəxi bir taqım təxminlərdə bulun-
maq mümkündür.
Bilməlidir ki, cümhuriyyət əsası ta əskidən bəri Rusiyada dcmokra-
tik və sosialist firqələrin qırmızı bayraqlarında yazılmış bir şüar ıdi. Bu
gün o bayraqlar kəmali-hürriyyətlə ortaya çıxmış, üzərində “Var olsun
cümhuriyyəti-ənam!” şüarı yazılmışdır.
İstibdadın əvvəlinci günlərində öylə təsəvvür olunuyordu ki, bu şüar
ancaq əmələ qismini, demokratiyanı ruhlandırar və bayraq altma yal-
nız sosialistlər toplaşarlar. Fəqət ildırım surətilə gedən günlər əsrdidə
binaları alt-üst eləyən il əhəmiyyətli saətlər keçdikcə monarxiya əsasına
yanaşan məhfillərin yıxıldığı meydanə çıxmışdır. Degil, əmələ vəkil-
ləri şurası, sosial-demokratiar, sosialist-revolyusionerlər, məşrutiyyətli
padşah tərəfdarı olduğunu bildirmişdir. Guman olunuyordu ki, ordu
bəlkə əski ənənəsinə mərbut qahb da yeni bir tacdar istəsin. Fəqət ordu
naminə cümhuriyyət əsası aşkara elan olunmuyorsa da, bu əsası elan
edənlərə qarşı heç bir növlə narazıhq da göstərmiyor. Biləks, əmələ
vəkillər şurası ilə soldat vəkillər şurası arasmda sıx bir rabitə və olaqə
mövcud olduğu hiss olunuyoR
Rusiya çarizmi nə çürüfc bir- zəmin üstündə dayanıyor, no özəksiz
bir qoz təşkil ediyormuş ki, ən şiddətli tərəfdarları belə bu gün “monar-
xizmə” yanaşmaq istəmiyorlar. Tanrınm “Novoye V rem yr’sı belə
cümhuriyyəti daha müvafiq hal buluyor.
N ədir bu əqlləri heyran buraxan inqilab? Əvət, bu böyük inqilabdır.
Fəqət təsəvvür olunduğu kibi gözlənilməz bir şey dəxi degildir.
Əvvəlcə tərəqqipərvər rus cəmaət xadimləri arasmda məşrutiyyətli
padşah fikri qüvvətli idisə, səbəbi o idi ki, sülaləni yıxmaq, padşahı
88
taxtdan salmaq müşkül olduğunu bilir, daha yaxm və daha müvafiq bir
yol olmaq üzrə ancaq məsuiiyyətli vəzarətə qane oluyorlardı.
“Ədu şod səbəb xeyr əgər xuda xahəd”1*. Əgər Nikolay bir az
əqilli olsa, əgər müqəddərati-hökuməti Rasputin kibi şöhrətpərəst bir
dərbədərin əlinə verib də, Protopoviç kibi bir macəraçıya tapşırma-
sa idi, məmləkət nümayəndələrinin yalvara-yaxara istədiklərinə əməl
etsəydi, heç şübhəsiz ki, yerində qalacaq, işlər bu şəkildə bitməyəcəkdi.
Fəqət:
“Gələndə çün qəza quş damı görəməz,
Gözünü kor edər, əncamı görəməz”
Rusiya cümhuriyyəti haman o zaman təmin olunmuş idi. Tarixi bir
zaman keçirdigimiz bu böyük, bu dəhşətli günlərdə səri-hökumətdə
“əncamı görəməz” iradəsiz bir çar otuyurordu.
“Nahaq” qandan, “lüzumsuz” həyəcandan qorxan və yalnız buna
görə məşrutiyyətli padşah əsasma tərəfdar olanlar üçün artıq təğyiri-
məslək etməgə bir hail qalmamışdır.
Əksəriyyət köhnə padşahdan keçə bilmədigi üçün cümhuriyyət
istəmiyordu. İmdi köhnəsi yox. Tazə padşah seçəcəginə rəisi-cümhur
seçmək daha iyi degilmidir?
Demokrasiya nöqteyi-nəzərindən Rusiyada yaşayan və çariz-
min təcavüzkar siyasətinə məruz qalan sinif, silk və millətlər üçün
cürnhuriyyətdən daha münasib bir üsuli-idarə təsəvvür olunamaz.
Fəqət cümhuriyyətdən cümhuriyyətə də fərq var. Cümhuriyyət öylə
əsaslar üzərinə qurula bilər ki, yenə ənamın məhkum millətlərin hü-
ququnu tamamilə təmin etməyib xəlqin mümtaz qismi mənafeinə uy-
durulsun, biistilah cümhuriyyəti-xass olsun. Ola da bilər ki, bu gün
müvəqqəti hökumət-tərəfindən elan olunan əsaslar üzərinə ümumi, mü-
savi, gizii və doğru surətdə icra olunan seçkilərin iqtiza elədigi hür-
riyyətlərə bina olunub amməyi-xəlqin (ənamın) mənafeini gözətsin, qa-
nun nəzərində xassi-əvam görməyib cümhuriyyəti-ənam şəklini alsın.
Məhkum sinif və millət gözü ilə baxıldıqda işıqlı istibdad qara-
sından, məşrutiyyət işıqlı istibdaddan: cümhuriyyət məşrutiyyətdən,
cümhuriyyəti-ənam da cümhuriyyəti-xassdan daha faidəli və daha mü-
vafiq məramdır.
1 Əgər Allah istəsə düşmənçilik xeyrə çevrilər
89
Fəqot Rusiya bugünkü dərəcəyi təmoddün və tərəqqisi ilə cümhu-
riyyətlə idarə olunacaq bir halə gəlmişmidir. Dünyanın ən böyük is-
tibdadmı, ən kiçik bir zərbə iiə devirən bir cəmaotin özünü idarəyə ha-
zır olub-olmadığı həqqində şübhələnmək insafsızlığm ən böyügüdür.
Rusiya xəlqi o dərəcəyə gəlmişdir ki, istədigi üsuli-idarəni qura bilsin,
istərsə cümhuriyyəti-ənam da paydar edə bilər.
Var olsun cümhuriyyəti-ənam!
M.Ə.RasuIzado
“Açıq söz”, 17 mart 1917, jY«426
Cümhuriyyoü-onam - xalq cümhuriyyəti
M ətb\A -bağl\
Dərbədər - avara
Hail - maneə
II'
90
Polyak millotino xitabnamə
Bu ünvan ilə dünki teleqrafnamələr müvəqqəti hökumətin polyak-
lara milli istiqlal vermək həqqində bir xitabnamə nəşr etdigini
bildirdilər. Polyaklarla imdiki hökumət heyəti çoxdan bəri polyaklar
həqqində iləri sürdügi poqramım daha geniş bir əsasla qövldən-felə
gətirməgə başlamış oluyor. Polyaklara dair onsuz da kadetlərin proqra-
mında muxtariyyət idarə maddəsi var idi. Bu surətlə polyakların milli
mətləbləri müəyyən bir proqram dairəsində məlum olduğu halda, yal-
mz müsəlmanlarm milli və siyasi dilək və arzuları hökumət tərəfmdən
heç bir proqram dairəsinə idxal edilməmiş. Hətta əski istibdad idarəsi
müsəlmanlarm idarəsi müsəlmanlarm özləri tərəfindən tərtib olunan
proqramın da varlığı ilə yoxluğu arasında əsla bir təvafüt qoymamış
idi. Fraksiyanm dedigi kibi on sənəlik “məşrutiyyət” dövrəsində bir
danə olsun müsəlmanlar mətləbinə osla qulaq asılmadı və qövldən-felə
gətirilməsinə çalışılmadı.
Bu dəfə hökumət heyəti bütün nazirlərin imzasilə polyaklara xitabən
nəşr etdigi müraciətnamədə böylə diyor:
Polyaklar! - Rusiyamn bizim və sizin əsirlik və ayrılıq mənbəi olan
əski hökumət və idarə üsuli əbədi olaraq yıxıldı. Azadlanmış Rusi-
ya məmləkəti sələtayi-kamiləyə malik bulunan müvəqqəti hökumət
vasitəsilə sizlərə qardaşcasma təbrik və səlamla müraciətə məsarreət
eliyor və sizi yeni həyat və hürriyyətə dəvət edıyor. Əski hökumət sizə
riyakaranə vədələr veriyordu. Fəqət bu vədələri ifa etməgə qadir oldu-
ğu halda ifasını istəmiyordu. Orta Avropa hökumətləri bu hökumətin
səhvlərindən istifadə edərək, yalmz Rusiya və onun müttəfiqlərilə
mübarizə üçün sizin ölkənizi zəbt elədi. Onlar sizə xəyali dövlət hü-
quqları verdilər. Fəqət vədə bütün Lehistan ölkəsinə olmayıb, yalnız
onun bir qisminə, düşmənlər tərəfindən zəbt olunan qisminə verdilər.
Bu məqsədlə onlar ömürlərində heç bir zaman mütləqiyyət tərəfdarı ol-
mayan bir millətin qan bahasını istibdal etmək istədilər. Polyak milləti
bundan sonra da hürriyyəti çeynəmək uğrunda vuruşmaya getməyəcək
,və kəndi ölkəsini əsirləşmiş düşmənin komandası ilə iki parçaya ayır-
maya razı olmayacaqdır.
91
Polyak qardaşlar! Sizin üçün doxi böyük qərar doqiqoləri hülul
edocokdir! Və Rusiya sizləri raillotlərin azadlığı uğrundamübarizo edən
fodakarlar sırasma dəvot ediyor. Üzorindon istibdad və mütloqiyyət bo-
yunduruqlarını sıyırıb atmış olan rus xəlqi qardaşı polyak millətinin də
öz baş yazısını özü bəllomək həqqini tanıyor. Müttəfiqlorin müahidəsinə
sadiq olan cənkpərvər cermanizma ilə mübarizə həqqindəki planların
birliginə sadiq qalan müvəqqəti hökumot oksəri polyak millətləri ilə
moskun olan Polşanın üç qitəsindon mütoşəkkil və müstəqil bir Lehis-
tan dövləti ehdas etməgin iləridə yeniloşən Avropanm sülh və səlammı
mühafizə üçün motin bir zamin və rəhin olacağım ümid ediyor. Rusiya
ilo bağlanan sorbəst bir ittifaqnamə ilə birloşəcək Lehistan dövləti, Orta
Avropa dövlotbrinin slavyanlıq üstünə saldırmasma qarşı möhkəm bir
sədd və bənd olacaqdır.
Azad vo müttəhid polyak m ilb ti özünün üsuli-idareyi-dövlot vo
hökumot həqqində fikrini, Lehistan paytaxtmda çağrılacaq və ümumi
intixab üsulilo seçilocək Müossisan Məclisi vasitəsilo bəyan edor. Rusi-
ya inanıyor ki, Polşa ib əsrlərdən bəri həyat və məişət keçirməklo bağ-
lı olan m ilbtlor Lehistanda özbrinin milli və mülki varlıqlarma sağlam
və mətin tominat alacaqlardır. İlərido Rusiyanm Müəssisan Məclisində
polyaklarla yeni və qardaşcasına ittifaq ohdnamosi oqdü-təşbiət olu-
nacaq vo bununla borabər, bu gün bir-birindən ayrı olan Polşanın hər
üç qitosindon bitişik Lehistan vücudə gətirmək üçün lazım olan tor-
paq təbəddülatma Rusiyanm rizalığı veribcəkdir. Polyak qardaşlar, bu
gün siz azad Rusiyanın uzatdığı bəradəranə əlini qobul ediniz. Mazi-
nin təamül və onənatım sodaqətlo mühafizə edon sizlər bu gün tarixi-
nizin parlaq və rövşən bir gününü, Polşanm dirilocəgi günü, qarşıla-
yacaqsmız. Varsm bizim dövlətbrimizin ittifaqmda, sizlərb sabiqdəki
şanlı həqtələb qəhrəmanlar yenərək “ol-əb, omuz-omuza bizim və si-
zin azadlığmız uğrunda mübarizə üçün ib ri!” dəvotlori bu gün veni və
basılmaz bir qüvvə ilə təninəndaz olsun!”.
“Açıq söz”, 20 mart 1917, JVa428
Məsarr - sevinclər
Zamin - zəmanət verən
İstibdal - dəyişiklik, təbəddülat
Təamül - işin adi surətdə baş tutması
Ehdas - meydana gətirmə, yaratma
Təninəndaz - uğuldayan
92
4 gün xəlq içində
Böylə əhəmiyyətli bir zamanda qəzetə başında duran bir adamm
nə qədər işi çox olduğunu, əlbəttə əhli bilir. Bu işindən, bir gün do
olsa ayrılmaq, bir baş mühərrir üçün no dorəcədə çətin və bir qəzetə
üçün nə əndazədə ağır olduğu da əlbəttə toslim edilir. Bununla bərabər
Bakı icra komitəsi ilə müvəqqəti qubernator İlyuşkinin toklifləri ilo
lənkəranlı vətəndaşlarm xahişlərinə qarşı mənəvi bir borc hiss etdim
ki, Lənkəran uyezdinə komissar gedəm. Keçon pəncşənbə günü axşam
vətəndaş Kuznetsov ib bərabər “İvan Kolesnikov” paraxoduna min-
dim, Lənkərana azim oldum. Dörd gün bu uyezd xolqi içindo dolandıq-
dan sonra Bakıya qayıtdım.
Xəlq içində keçirdigim bu dörd gün ərzində aldığım zövqi-mənovinin
təşəkkürünü kimə orz edim? Lənkərana getməmi təklif edənlərə, yox-
sa ora gəlməmi xahiş ebyənbrəm i? Heç birinə degil. Xəlqinə xadim
olmaq istəyən bir mühərriri kəmali-azadlıqla məxdumi olan xəlq ilə
görüşdürən hürriyyəto, azadlıq hökumətinə.
- Yaşasm tazə hökumət!
Cümə günü saət 8-də bizi istiqbal üçün doniz kənarma yığı-
şan lənkəranlı vətəndaşlara söylədigimiz ilk sözümüz bu olmuş,
müqabilində isə qırmızı bayraqlarla səf bağlayan cəmaət:
- Yaşasın tazə hökumət, ura! - deyə pəhnavər bir dağ kibi sosimizə
səs vermişdi.
Dənizdən və dəniz kibi qaynamaqda olan Lənkəran comaətindən
həbligə vida edib ilk borcumuz azadlıq üçün millotə böyük xidməti
dəgən orduya salam vermək idi. Bu moqsədimizi bizi alqışlar içində
faytona mindirən cəmaətə söylədik və sonra məhəllələrə gəlib onlarla
ayrıca “söhbət edəcəgimizi” bildirdik.
Cəmaətin gülər üzü, rast gələn vətəndaşların iltifath alqışları al-
tmda faytonumuz gediyor, bizi “Avropa” mehmanxanasma aparıyor-
du. Bir az sonra mehmanxanaya enmiş, nömrə tutmuşduq. Fəqət meh-
manxana bəlləmədən əvvəl adam göndərmiş, qarnizon naçalniki Us-
tan-Sakan cənablarma xəbər vermişdik ki, o fiserb rb soldatları hazır
Dostları ilə paylaş: |