Mehman Ağayev, Sultan Əliyev ÄÈÀËÈÇ Bakı – 2010

Ekstrakorporal konurda qanın laxtalanmasına 

səbəb olan faktorlar

Qanın hərəkət sürətinin azlığı;

Yüksək hematokrit;

Yüksək ultrafi ltrasiya;

Damar yolunda resirkulyasiya;

Dializ zamanı qan yaxud onun komponentlərinin infuziyası;

Yağ məhlulların dializ zamanı infuziyası;

Hava tutucularının olması.

Ekstrakorporal konturda qanın laxtalanmasının qarşısını almağa 

və dializ aparmağa imkan verən  heparinin təyini indi standart bir üsul 

sayılır. Heparin müsbət yüklənmiş, sulfatlanmış mukopolisaxarid 

173

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

(molekul kütləsi müxtəlifdir) olub donuzların bağırsağından və 

ya inəklərin ağciyərindən alınır. Heparin dövr edən antitrombin 

III birləşdirir və sonra I, IX, XI və XII koaqulyasiya faktorlarının 

serin proteazaları ilə kompleks əmələ  gəlməsi səbəbindən sürətli 

dezaktivasiya baş verir. Heparinin yarımparçalanma müddəti 30-120 

dəq-yə bərabərdir və antitrombin III, yaxud heparini neytrallaşdır-

maq üçün istifadə olunmuş protamin sulfat kompleksindən azad 

olduqda bu dövr uzanır.

Heparinin arzuolunmaz yanaşı  təsirlərindən dəri qaşınması, 

allergiya, osteoporoz, hiperlipidemiya, trombositopeniya və qanax-

manın artmasını qeyd etmək lazımdır.

Dializ zamanı koaqulyasiyanın monitorinqi

Vizual müşahidə zamanı magistrallarda qan laxtasını müşahidə 

etmək olar. Belə laxtaların dializatora keçməsi, onun tromblaşması 

dializin davam etdirilməsini mümkünsüz edir. Konturun T-yə bənzər 

birləşmələrində laxtanın  əmələ  gəlməsinin qarşısını almaq üçün  

heparin infuziya olunmalı və periodik fi zioloji məhlulla yuyulmalıdır 

(cədvəl 6.8).

                                      

Cədvəl 6.8

Ekstrakorporeal konturda qanın laxtalanmasına 

səbəb olan faktorlar

1. Qan cərəyan sürətinin aşağı olması;

2. yüksək Het;

3. yüksək UF;

4. resirkulyasiya, damar yolunda;

5. dializ zamanı qanın və ya qan komponentlərinin infuziyası;

6. dializ zamanı yağ məhlullarının infuziyası; 

7. hava tutucularının olması (hava ilə ekspozisiya, köpük əmələ 

gəlmə, qanın turbolent hərəkəti).

Ekstrakorporal konturda təzyiq.

 Arterial və venoz təzyiq ləri 

ölçən ötürücülərin göstəricilərinin dəyişməsi trombun lokaliza-

174

Dializ

siyasından asılıdır. Arterial ötürücüdə  təzyiqin yüksəlməsi arterial 

hava tutucusunda və ya dializatorda trombun olması hesab olunur, 

əgər tromb venoz hava tutucusunda yerləşirsə, onda hər iki ötürücü-

də təzyiq qalxır. Venoz iynənin pis oturması və ya trombozu da venoz 

təzyiqin artmasına səbəb olur.

Qanın ekstrakorporeal konturda qatılaşması:

1. çox tünd qan;

2. dializatorda qara sahələr və ya zolaqlar;

3. venoz tutucuda köpük və tromb;

4. təzyiq ötürücüləri xəttinin qanla tez dolması;

5. qanın dializatorla venoz tutucu arasında rəqsi hərəkəti;

6. dializatorun arterial ucunda laxtalar.

Dializdən sonra dializatorun vizual nəzarəti

Dializdən sonra dializatorda bir neçə tromblaşmış kapilyarlar 

aşkar edilir. Adətən, kapilyarın tromblaşmasını xarakterizə etmək 

üçün – əgər 10%-ə  qədər kapilyarlar tromblaşıbsa  – 1, 50%-dən 

az – 2, 50%-dən çox – 3 rəqəmi ilə qiymətləndirilir və bundan asılı 

olaraq gələn dializlərdə heparinin dozası dəyişdirilir.

Qan laxtalanması testləri

Laxtalanma üçün qan arterial magistraldan heparindən  əvvəl 

götürülür. Qanın hissəvi tromboplastın vaxtının təyini (HTV). Bunun 

üçün 0,2 ml aktin FS-reagenti (trombofaks) 0,4 ml qan üzərinə əlavə 

edilir. Qarışıq qızdırıcıya qoyulur. 10 s.-dən sonra hər 5 s. laxtalanana 

qədər tərpədilir. HTV heparinin miqdarından asılıdır.

Laxtalanmanın aktivləşmə vaxtı (LAV), yuxarıda qeyd olunan test 

kimi aparılır, amma aktivator kimi  kremnium qumu götürülür.

Li-Uayta görə laxtalanma müddəti.  Sınaq  şüşəsinə 0,4 ml qan 

götürülür və o, hər 30 s-dən bir laxta əmələ gələnə qədər çevrilir. 

Bu üsulun mənfi   cəhəti təyin olunma müddətinin uzun olmasıdır. 

175

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

Bu üsul dializ zamanı laxtalanmanın təyin olunması üçün az istifadə 

olunur.

Müxtəlif mərkəzlərdə qanın laxtalanma vaxtı müxtəlif olduğu 

üçün hər mərkəz öz normativlərini hazırlayır (cədvəl 6.9).

Antikoaqulyasiya texnikası

Heparinləşmənin standart sxemi iki yolla aparılır:

1. Daimi infuziya ilə standart doza heparinləşdirmə. 

İlkin 

bolyus doza heparin (2000V) yeridilir. 5 dəq gözlədikdən sonra 

(heparin tam paylanır) arterial magistrala heparin infuziya olunur 

(1200V/saat sürəti ilə). Laxtalanma HTV, ALV və ya Li-Uayt üsulu 

ilə  hər saat yoxlanılır. HTV, ATV səviyyəsi +80% səviyyəsində 

saxlanılır, amma xəstənin orta ilkin göstəricisini 180%-dən çox 

olmamalıdır. Li-Uayt üsulu ilə isə laxtalanma vaxtı 20–30 dəq. 

saxlanılır. Dializin axırına 1 saat qalmış heparin yeridilmir.

 Cədvəl 6.9

Dializ zamanı lazım olan laxtalanma vaxtı

Test

Reagent

Başlanğıc 

səviyyə

Adi rejim

Yüngül 

heparinləşdirmə 

rejimi

Tələb olunan səviyyə

Tələb olunan 

səviyyə

Dializ 

zamanı

Dializin 

sonunda

Dializ 

zamanı

Dializin 

sonunda

HTV

Aktin FS

60-85 s

+80%

(120-140)

+40%

(85-105)

+40%

(85-105)

+40%

(85-105)

LAV

Kremnium 

qumu

120-150 s

+80%

(200-250)

+40%

(170-190)

+40%

(170-190)

+40%

(170-

190)

Li-

Uayt 

testi

yoxdur

4 - 8

dəq

20-30

dəq

9-16

dəq

9-16

dəq

9-16

dəq

176

Dializ

2. Təkrari bolyus üsulu ilə standart doza heparinin yeridilməsi. 

Başlanğıc bolyus doza yeridilir (4000 V), hər saatdan bir qanın 

laxtalanması yoxlanılır. HTV və ATV ilkin səviyyənin +50%-dən 

aşağı saxlanılır. Li-Uayta görə laxtalanma vaxtı 20 dəq-dən aşağı 

saxlanılır. Heparin 1000–2000 V bolyus üsulu ilə yeridilir və yarım 

saatdan sonra laxtalanma vaxtı yoxlanılır (şəkil 6.1).

Səkil 6.1. Ìöõòÿëèô ñõåì èëÿ éåðèäèëìèø ùåïàðèíèí ãàí ëàõòàëàíìàñû âàõòûíà òÿñèðè 

(ùèññÿâè òðîìáîïëàñòèí âàõòû ÙÒÂ)

Dozanın artırılması.

 Daimi heparin infuziyası zamanı başlanğıc 

bolyus 2000V bütün xəstələrdə HTV və ALV ilkin göstəricidən 

+80% artırılır, ona görə  bəzən heparinin dozasını 4000 V qədər 

artırmaq lazım olur. Bu, heparinin aktivlik dərəcəsi və xəstənin fərdi 

həssaslığından asılıdır. Başlanğıc bolyus doza heparini (2000V) 

yeritdikdən 3 dəq. sonra HTV və ya ALV təyin olunur, əgər artım 

+80%-ə çatmırsa, onda yenə 1000V heparin yeridilir.

Dozanın azaldılması. 

Ağır uremik intoksikasiyası olan xəstə-

ÙÒÂ

áaøëàíüûú

áîëéóñ

òÿêðàð

áîëéóñ

àäè ðåæèìäÿ 

ìÿãñÿä ËÂ

áàçà ËÂ

Äèàëèç çàìàíû ñààòëàð

“êè÷èê àíòèêîàãóëéàñèéà 

çàìàíû  ìÿãñÿä ËÂ

äàèìè 

èíôóçèéà

177

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

lərdə, trombositlərin və endoteliumun uremik disfunksiyası olduqda 

qanaxma vaxtı uzandığı üçün heparinin dozası azaldılır. Qısa 

dializdə (2 saat) 4000V ilkin bolyus heparin dozası artıq ola bilər 

və  hətta dializin axırına qədər laxtalanma müddətinin uzanmasına 

və dializi qurtardıqda çıxarılmış iynə yerindən qanaxmaya səbəb ola 

bilər. çəkisi 50–90 kq olan xəstələrdə heparinin dozası dəyişdirilir.

Heparinin infuziyası zamanı orta sürət 1200 V/saat seçilir, amma 

bu 500–3000 v/saat arasında dəyişilə bilər. HTV və ALV heparinin 

infuziya sürətində düz mütənasib dəyişir. Heparinin 1200 V/saat 

infuziyası HTV-ni 60 san. uzadır, 1800 V/saat 90 san. uzadır, 600 V/

saat 30 san. uzadır.

Heparinin tam kəsilməsi. 

Heparinin yarımparçalanma dövrü 

dializ xəstələrində 50 dəq. (30–120 dəq. arasında) olur. HTV hepa-

rinin dozasından düz mütənasib qaydada asılı olduğu üçün qanın 

laxtalanma vaxtını  dəqiq hesablamaq olar. Dializin axırına 1 saat 

qalmış heparin infuziyasının saxlanması HTV və ALV +40%-ə 

düşməsinə  səbəb olur, bu da arzu etdiyimiz nəticədir. Heparinin 

qanda səviyyəsi 0,2 V/ml olduqda dializatorun laxtalanma riski 

5%-dən az olur. Hazırda sistem heparinizasiya dializ zamanı anti-

koaqulyasiyanın qızıl standartı hesab olunur.

Yüngül heparinləşdirmə rejimi. 

Az qanaxma riski olan xəstə-

lər üçün yüngül heparinizasiya rejimi seçilir. Laxtalanma HTV və 

ALV ilə nəzarət olunur və göstəricilər ilkin nəticədən +40%-ə qədər 

artırılır. İlkin bolyus heparin dozası venoz xəttə yeridilir (arteriyaya 

yox!). Bundan sonra daimi infuziya rejimi seçilir.

Daimi infuziya rejimi ilə yüngül heparinləşdirmə.

1. İlkin laxtalanma vaxtı təyin olunur;

2. Başlanğıc bolyus doza 700V yeridilir;

3. 3 dəq. sonra HTV ya ALV yoxlanılır;

4. HTV, ALV ilkin göstəricini +40%-ə çatdırmaq üçün lazım 

gəldikdə əlavə 500V heparin yeridilir.

Heparinin infuziyası sürəti 600 V/saat seçilir.

178

Dializ

Heparinin ağırlaşmaları

Qanaxmadan başqa, heparin qanın lipidlərinin səviyyəsini yük-

səldir, trombositopeniya yaradır, hipoaldosternizm təhlükəsi yaradır, 

hiperkaliyemiyanı gücləndirir, dəri qaşınması  və allergik reaksiya 

müşahidə oluna bilir.

Heparinsiz dializ. 

Qanaxmalar olduqda, ya onun yüksək riski 

olduqda və ya heparinə  əks göstəriş olduqda (heparindən asılı 

trombositopeniya) heparinsiz dializ aparılır. Sistemin tez-tez fi zio-

loji məhlulla yuyulması tibbi personal üçün çox zəhmət tələb edən 

iş olsa da, heparinsiz dializ sadə olub bütün kəskin dializdə tətbiq 

edilə bilər.

Heparinsiz dializə göstəriş

Perikardit (qanaxma qorxusu az olduqda az heparinləşdirmə 

rejimi).

Əməliyyatlar – ürək-damar cərrahiyyəsi;

– göz cərrahiyyəsi (torlu qişa, katarakta);

– böyrək transplantasiyası;

– beyin cərrahiyyəsi.

Koaqulopatiya;

Trombositopeniya;

Kəllədaxili hematoma;

Davamedici qanaxmalar;

Bütün kəskin dializlərdə.

Heparinsiz dializin texnikası.

 Ekstrakorporeal kontur tərkibində 

3000 V/l heparin olan fi zioloji məhlul ilə yuyulur. Qoşulanda bütün 

məhlul xəstənin qanı ilə sistemdən çıxarılır. Qan cərəyan dövranı 

nisbətən yüksək (100–500 ml dəq.) seçilir, hər 30 dəq-dən bir, arterial 

xətti bağlamaqla, dializator 100–200 ml fi zioloji məhlul ilə yuyulur. 

Yuyulma tezliyi artırıla və azaldıla bilər. Yuyulma zamanı içi boş 

kapilyar dializatorlarda çoxlu tromb olduqda o, dəyişdirilə də bilər.

Metodikaya  əməl olunduqda dializatorun tromblaşması tezliyi 

təqribən 5% olur.

179

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

Antikoaqulyasiyanın regionar sitrat üsulu. Bu üsul heparinsiz 

dializin alternativi sayıla bilər. Bu zaman qanda ionlaşmış kalsiumun 

azaldılması hesabına laxtalanma vaxtı uzadılır. Arterial magistrala 

yeridilmiş natrium sitrat qanda kalsiumu birləşdirir, həmçinin diali-

zata kalsium əlavə olunmur. Belə kalsiumsuzlaşdırılmış qanın xəstə-

yə qayıtması qorxulu olduğu üçün venoz magistrala kalsium xlorid 

yeridilir. Yeridilmiş sitratın 1/3 hissəsi dializ olunur və 2/3 hissəsi 

bədəndə metabolizmə uğrayır. Bu üsulun üstünlüyü laxtalanmanın 

olmaması  və yüksək qan cərəyanının lazım gəlməməsidir. Mənfi  

cəhəti iki infuziyanın lazım olmasıdır: natrium sitrat və kalsium 

xlorid. Bədəndə sitrat bikarbonata çevrildiyi üçün metabolik alkaloz 

yaranma təhlükəsi mövcuddur.

Metodika. Sitrat 30 ml fl akonlarda 46,7%-li məhlul kimi buraxı-

lır. 3 fl akon bu məhluldan 1 l distillə olunmuş su ilə qarışdırılır (132 

mmol/l). Kalsium xloridin 50 ml – 10%-li məhlulu 100 ml fi zioloji 

məhlulda durulaşdırılır (son konsentrasiya 3,33%, yaxud 467 mekv/l 

kalsium). Perfuzorların köməyi ilə Na sitrat arterial magistrala, 

kalsium xlorid venoz magistrala infuziya edilir. Qanın cərəyan sürəti 

200 ml/dəq-yə bərabər olmalıdır.

– Laxtalanma vaxtı və kalsiumun qanda qatılığı yoxlanılır.

– Dializ məhlulu verilir.

– Sitrat 270 ml/saat verilir, qan nasosu 200 ml/dəq sürəti ilə işə 

salınır. Bu rejimdə dializatora daxil olan qanda onun konsentrasiyası 

30 mmol/l olur.

– Venoz magistrala kalsium xlorid 30 ml/saat sürəti ilə yeridilir. 

– Dializatordan çıxan qanda kalsiumun konsentrasiyası 12 mekv/l 

olur.

– Dializ başlayandan 30 dəq. sonra arterial magistraldan qan 

götürülür və Ca qatılığı yoxlanılır.

– Kalsiumun səviyyəsi normal olmalıdır və bunun az-çoxluğu 

CaCl

2

 yeridilmə sürəti ilə requlə olunur.

– Periodik HTV və ALV yoxlanılır (qan arterial magistraldan, 

sitrat yeridilən yerdən qabaq götürülür) və onların artımı ilkin 

180

Dializ

rəqəmlərdən 100% artıq olmalıdır, az olsa sitratın sürəti artırılır.

– Dializator yanından keçmə (bypass) rejiminə keçdikdə CaCl

2

 

dayandırılır və Na sitratın infuziya sürəti 50%-ə endirilir.

– Dializin sonunda sitrat və kalsium infuziyası eyni vaxtda 

dayandırılır və xəstə dializatordan ayrılır.

Kiçikmolekullu heparinlər. 

Təmizlənməmiş heparindən (mole-

kul kütləsi 2000–50000D) kimyəvi deqradasiya, yaxud təmizləmə 

yolu ilə kiçikmolekullu heparin (molekul kütləsi 4000–6000D) 

alınır. Kiçikmolekullu heparin Xa, XIIa faktorlarını, kallikreini 

inhibisiya edir, amma trombinin, IX, XI faktorların fəaliyyətini cüzi 

azaltdığı üçün HTV və trombin vaxtı az uzanır və qanaxma təhlükə-

si olmur. Kiçikmolekullu heparin ilə dializin aparılması təhlükəsiz 

və effektivdir. Yarımparçalanma dövrü uzun olduğu üçün onu 

dializin başlanğıcında bir dəfə yeritmək olar, amma kiçik dozalarla 

yeridilməsinə üstünlük verilir. Bahalı olduğu üçün geniş istifadə 

olunmur.

Prostaqlandinlər

Təbii və sintetik prostaqlandinlər (PGİ

2

, PGE

2

, epoprostenol, 

iloprost) trombositləri aqreqasiya edirlər və onlar dializ zamanı 

antikoaqulyasiya məqsədi ilə  işlədilə bilər. Amma hazırda geniş 

tətbiq olunmur.

Hirudin.

 Hirudin polipepted olub, trombini inhibisiya edir. 

Tibbi zəlinin (Hirudo medicinalis) udlaqyanı  vəzilərində  əmələ 

gəlir. Hirudin həm trombin aktivləşdirən  fi brinogen  çökməsini, 

həm də trombin – aktivləşdirən trombosit aqreqasiyasını blokadaya 

alır.  İndiyə kimi ancaq elmi məqsədlə istifadə olunmuşdur və 

göstərilmişdir ki, hirudin ilə dializ aparmaq olar.

Heparini tutan xüsusi kartriclər hazırlanmışdır ki, o, heparinaza 

köməyi ilə dializdən sonra heparini tutur. Ekstrakorporeal  konturun 

elementlərinin bioloji aktiv heparinlə ötürülməsi və ya qeyri-

trombogen materialdan hazırlanmış membranların (məs. PAN/

polietilen oksid) istifadə olunması antikoaqulyasiya effektini 

təhlükəsiz artırmağa xidmət edir.

181

Fəsil 6. Proqram hemodializi (PH)

Beləliklə,  HD normal böyrəklərin  funksiyalarını tam əvəz edə 

bilmir. Xəstələr pəhriz rejiminə, maye qəbulunun məhdudiyyətlə-

rinə və bəzi dərmanların istifadə olunmasına məcbur olurlar (cədvəl 

6.10). Bütün bunlardan başqa PH prosesində orqanizmin bir sıra 

sistemləri tərəfi ndən çoxsaylı  ağırlaşmalar da müşahidə olunur və 

proseduranın özünün mənfi  təsirləri vardır, məsələn bədəndən suda 

həll olan vitaminlərin çıxarılması və s.

 Cədvəl 6.10

Böyrəklərin itirilmiş funksiyasını əvəz etmək üçün dializdən 

əlavə lazım olan müalicə tədbirləri

Funksiya

Əlavə terapiya

Hüceyrəxarici mayenin həcmi

Müvafi q natriun və su qəbulu, ilgək 

diuretikləri (diurez varsa)

Plazmanın osmolyarlığı

Müvafi q maye qəbulu

Turşu-qələvi müvazinəti

Yoxdur (bəzən NaHCO

3

)

Kalium balansı

Pəhriz məhdudiyyəti, PD zamanı 

əlavə verilir

Kalsium/fosfat balansı

Fosfat birləşdiriciləri, kalsitriol

Maqnezium balansı

Artıq maqneziumdan çəkinmək

Kiçik ölçülü molekulların 

ekskresiyası

Yoxdur

Böyük ölçülü molekulların 

ekskresiyası

İmkanı yoxdur

Zülalların metabolizmi

İmkanı yoxdur, lazım deyil

Sintez:

•  eritropoetin

Eritropoetin, yaxud analoqları

•  renin-angiotenzin

Bəzən AÇFİ, yaxud ARB

•  lokal hormonlar

İmkanı yoxdur, lazım deyil

25-hidroksixolikalsiferolun 

aktivləşməsi

Kalsitriol

182

Dializ

Fəsil 7

 

Dializ xəstələrin problemləri

                        

7.1. Psixoloji problemlər 

D

ializ xəstələrin həyat tərzi qeyri-normaldır, çünki onlar 

daim dializ cihazına bağlıdırlar. Bütün dializ xəstələri 

daim prosedura, cihaz, tibb personalı və başqa stress faktorlarından 

asılıdırlar. Bundan başqa, hər bir xəstənin xəstəlikdən qabaq 

xasiyyəti, şəxsi xüsusiyyəti, dostları, ailəsi tərəfdən onun qayğısına 

qalmaları  dərəcəsi və  xəstəliyin gedişi xüsusiyyəti onun psixoloji 

reaksiyalarını formalaşdırır. Terminal XBX ilə müalicəyə  qəbul 

olunmuş  xəstələrin təxminən 10%-ində psixikasının pozğunluqları 

olur.  Ən  əsas psixoloji problemlərdən depressiya, demensiya, 

dərman və ya alkohol asılılığı, qorxu və şəxsiyyətin deqradasiyası 

müşahidə edilir. Bəzən psixotik pozğunluqlar aşkar edilir. Diabeti 

və damarlarında aterosklerotik dəyişikliklər olan xəstələrdə seksual 

disfunksiyalar tibb personalının nəzərini cəlb etməsə də, xəstə üçün 

böyük əhəmiyyət kəsb edir. İşə düzəlmək və reabilitasiya, xüsusən 

yaşlı  şəxslərdə, xəstə üçün böyük problem yaradır. Bütün bunlar 

vaxtında aradan qaldırılmadıqda suisid halları ilə  nəticələnə bilər, 

yaxud xəstə dializdən də imtina edə bilər.

Dializin stressə səbəb olan təsirləri:

1. pəhrizin qorunması, maye qəbulu, dərman istifadəsi;

2. dializ proseduru;

3. xəstəlik halı (daima narahatlıq);

4. çoxlu itkilər: iş, hərəkət azadlığı, ümidsizlik;

5. seksual disfunksiyalar.

Depressiya – itirilmiş ümidlərin nəticəsində baş verir, ən müntəzəm 

müşahidə edilir. Xəstəliyin düzgün vəziyyəti, özünəqiymətin enməsi, 

183

Fəsil 7. Dializ xəstələrin problemləri

köməksizlik hissi ilə başlayır. Yuxu pozulur, iştah və  çəki azalır, 

ağızda quruluq, qəbizlik, cinsi həvəs və potensiyanın enməsi və s. 

kimi somatik ağırlaşmalar müşahidə edilir. Depressiyanın, koqnitiv 

simptomları, köməksizlik, günahkarlıq hissi, suisidal fi kirlər kli-

nisistə uremiya əlamətləri ilə depressiya arasında differensial 

diaqnoz aparmağa kömək edir.

Suisid.

 Dializ xəstələrinin təxminən 500-dən biri öz həyatına 

son qoyur. Xəstələrin pəhrizə əməl etməməsi, həkimin tövsiyələrini 

yerinə yetirməməsi, dializ proqramına  əməl etməməsi (dializi 

buraxması, dializ müddətlərinin azalması) son nəticədə onların 

ölümünə  də  səbəb ola bilir ki, bunları da düşünülmüş, yaxud 

düşünülməmiş suisidal məqsəd hesab etmək lazımdır.

Demensiya və delirioz vəziyyət.

 Bu vəziyyət interkurrent 

xəstəliklər (hipotireoz, hiperparatireoidizm, septisemiya, hipoq-

likemiya), sinir sistemi xəstəlikləri (beyin damarları  xəstəlik ləri, 

subdural hematoma və s.), bəzi dərmanların qəbulu, alkoholun 

qəbulu və ya ondan imtina edilməsi, dializin kifayətsizliyi və s. səbəb 

olur. İlk növbədə dializ proqramını yenidən qurub yaxşılaşdırmaq, 

qidalanmanı adekvatlaşdırmaq və proqress edən nevroloji xəstəlikləri 

(Alsheymer xəstəliyi) müalicə etmək lazım gəlir. Demensiya baş 

verdikdə  xəstənin qohumları ilə dializ proqramını bitirmək haqda 

danışıqlar aparılır.

Xəstələrin tibb personalı ilə  əməkdaşlıq etməməsi, yüksək 

qıcıqlanma, dializ xəstələrində tez-tez təsadüf olunur və onlar 

özlərini kobud aparır, personalla yüksək tonla danışırlar. Ən yaxşısı 

xəstələrin özlərini belə aparmasına fi kir verməmək lazımdır. Bəzən 

xəstələrin davranışı nə özlərinə, nə də tibb personalına aydın olmur, 

onda onun ev və  iş  şəraitini  ətrafl ı öyrənmək lazım olur. Amma 

bəzən xəstələrin hərəkətlərində başqa xəstələr və tibb personalı üçün 

təhlükəli olan davranışa dözmək olmaz, psixoz olduqda psixiatr ilə 

məsləhətləşmək lazım gəlir.

Seksual disfunksiya.

 Təqribən dializdə olan kişilərin 70%-ində 

seksual disfunksiya müşahidə edilir, qadınlar isə orqazmın tezliyinin 

184

Dializ

azalmasını qeyd edirlər. Cinsi funksiyanın dializ xəstələrində aşağı 

düşməsi pis öyrənilmişdir. Kişilərdə psixoloji faktorların təsiri 

böyük rol oynayır. Bunlara depressiya, işini itirdiyinə görə ailədə 

rolunun dəyişməsi, sidik ifrazının kəsilməsi (kişi orqanı iki işi 

görür: həm sidiyi xaric edir, həm də cinsi orqan rolunu görür) də 

təsir göstərir. Qadınlarda aybaşıların kəsilməsi, fertil qabiliyyətinin 

enməsi və  cəlbediciliyin azalması rol oynayır. Kişilərdə seksual 

disfunksiya üzvi mənşəli olur, yəni hormonal pozğunluqlar, diabet, 

damar çatışmazlığı və hipotenziv dərman preparatlarının qəbulu ilə 

əlaqədar olur.