Mekdebe çenli çagalarda sözleýiş dilini ösdürmegiň usulyýeti

 
Öwrenijilik işleriniň ösüşiniň sözlügiň ösüşi bilen birligi; 

 
Sapak döwründe öwrenijilik we sözleýiş işjeňliginiň maksatlaýyn 
guralyşy; 

 
Sözleýiş we öwrenijilik işjeňliginiň görkezme esbaplylygy; 

 
Her bir sapakda sözlük işiniň ähli meseleleriniň amala 
aşyrylyşynyň birligi. 
Mekdebe çenli döwürde çaga öz deň-duşlary, ulular bilen gepleşer 
ýaly, mekdepde üstünlikli okar ýaly, edebiýatlara, tele we radio 
gepleşiklere düşüner ýaly derejede sözlüge eýe bolmaly. Şonuň üçin hem 
mekdebe çenli pedagogika çagalarda sözlügiň ösüşine sözleýşiň 
ösmeginiň möhüm meseleleriniň biri hökmünde garaýar. Dildäki sözleriň 
hemmesi birlikde diliň sözlük düzümi bolup, onuň özeni esasy sözlük 
gorumyzdyr. 
Jemgyýetdäki özgertmeler - önümçiligiň, medeniýetiň, ylmyň, 
tehnikanyň ösmegi, diliň sözlük düzüminiň üýtgemegine-de sebäp bolýar. 
Ençeme täze sözler sözlük düzüminiň üstüne goşulýar, käbir sözler 
ulanylyşdan galýar. 
Terbiýeçi ýa-da mugallym syn etmegiň üsti bilen özüne gerek bolan 
birnäçe maglumatlary toplap biler. Bir gezek syn edip, belli netije 

---

MEKDEBE ÇENLI ÇAGALARDA SÖZLEÝIŞ DILINI ÖSDÜRMEGIŇ USULYÝETI 
80 
çykarmak bolmaz, şonuň üçin syn edýän zadyňy 
4-5 gezek
synlap, 
öwrenip, umumulaşdyryp belli bir netije çykarmaly. Çaga ýa-da okuwçy 
özüniň synlanýanyny, gözegçilik edilýänini bilmeli däldir. Syn, 
gözegçilik edýäniň takyk meýilnamasy bolmalydyr. 
Täze öwrenilýän zat öňki öwrenileniň esasynda bolmalydyr. 
Maksatnama şol esasda düzülendir. Okatmak tejribesi hem şu esasda 
bolýandyr. Terbiýeçi maksatnama materiallary meýilnamalaşdyranda 
berk yzygiderlilik saklanmalydyr. „Güýz“ diýen temada surat çekdirmek 
üçin güýz aýlary baglara, agaçlara syn etmek, güýz barada gürrüň 
geçirmek, goşgy okamak, soňra „Güýz“ diýen temada özbaşdak surat 
çekdirilse gowy bolar. 
Çagalar tebigata gezelenje çykanlarynda daş-töwerekdäki gözellige 
olaryň ünsüni çekip, gözellige düşünmekligi gazanmak möhüm işleriň 
biri bolup durýar. Çagalarda gezelenç döwri daş-töwerek bilen tanyşmak, 
gözelligi görüp, duýup bilmek endigi ösýär. Her bir şahsyýet gözelligi her 
hili duýýar. Çagalarda gezelençler olaryň daş-töwerek bilen 
tanyşmagyna, tebigat baradaky düşünjeleriniň kemala gelmegine, 
duýgularynyň ösmegine ýardam etmek bilen aň derejesiniň 
kämilleşmegine getirýär. Tebigat hadysalaryna syn etmek çagalaryň ol 
baradaky düşünjeleri terbiýeleýär. 
Daş-töwerek bilen tanyşlyk diňe akyl ýetirmek arkaly 
tanyşdyrlanda öz manysyna doly eýe bolup bilmez. Çaganyň durmuş 
hakykatyna göz ýetirmeginde söz güýjüniň täsiri uludyr. Durmuş 
hakykaty bilen tanyşlyk, oňa düşünmek söz arkaly söz arkaly beýan 
edilende, duýgularyna täsir etmek bilen çagada daş töweregine, adamlara 
bolan guwanç duýgularyny oýarýar hem-de sözlük goruny baýlaşdyrýar. 
Daş-töwerek bilen tanyşlyk boýunça alynyp barylýan işler 
çagalarda admlara, öz ýaşaýan ýerine, mähriban tebigatyna bolan söýgi 
duýgularyny oýarmaly, daş-töwerege akyl ýetirmeli, çaga şatlyk 
getirmeli. Çagalar bagynda çagany daş-töwerek bilen tanyşdyrmak 
maksatnama esasynda sapaklar arkaly amala aşyrylýar. 

---

MEKDEBE ÇENLI ÇAGALARDA SÖZLEÝIŞ DILINI ÖSDÜRMEGIŇ USULYÝETI 
81 
