Mekdebe çenli çagalarda sözleýiş dilini ösdürmegiň usulyýeti

“Kim owadan sözlem düzer?

Howa sowap başlandygy sebäpli, durnalar ýyly ýurtlara göçýärler. 

Howanyň sowamagy bilen, ýylyny gowy görýän guşlar ýyly ýurtlara 
uçup gidýärler we ş.m. 

---

MEKDEBE ÇENLI ÇAGALARDA SÖZLEÝIŞ DILINI ÖSDÜRMEGIŇ USULYÝETI 
134 

Ýagyş ýagýandygy sebäpli, ejem saýawanyny aldy. 
Çagalar mazmunly suratlar boýunça eýerjeňli goşma sözlem 
düzýärler. Terbiýeçi çagalara ugrukdyryjy soraglary ("Näme üçin", 
"Näme sebäpden?" we ş.m. ) berýär. Terbiýeçi sapakdan daşary wagtda-
da (irki maşkda, gezelençde we ş.m) sözleýşiň ses medeniýetini 
ösdürmeklige üns bermelidir. 5-6 ýaşly çagalarda çeper edebiýata, halk 
döredijiligine gyzyklanma döretmek, goşgyny labyzly äheňde aýtmak, 
çeper eseriň mazmunyny özbaşdak, yzygiderli gürrüň bermek 
öwredilmelidir. Çagalara öz ene dilini ýürekden söýmegi, hormatlamagy 
öwretmek hem möhümdir. 
"Böwenjik", “Aldanan möjek", "Ýartygulak", "Akpamyk", "Tilki 
we geçi", “Ejekejan", “Eşek, horaz we tomzak", “Möjek we ýedi owlak" 
ýaly ertekiler çeper edebiýata bolan gyzyklanmany ösdürmek bilen 
çagalaryň sözleýşiniň hem ösmegine ýardam edýär. 
Çagalar baglarynda terbiýe bermegiň hemme usullary çaganyň 
hemmetaraplaýyn sazlaşykly ösüşini üpjün etmeklige gönükdirilendir, 
şeýle- de özbaşdaklygy, tutanýerliligi, işjeňligi şahsyýete mahsus kemala 
gelmegine ýardam etmelidir. Bu meseleleriň amala aşmagy üçin dürli 
terbiýeçilik işlerini kompleksleýin peýdalanmak zerurdyr. Oýunlar we 
gyzyklanma çäreleri çagalar bagynda-da, maşgalada-da çaganyň 
aýrylmaz hemrasydyr. Mekdebe çenli ýaşly çagalar dürli oýunlary 
oýnamagy gowy görýärler: hereketli didaktiki, döredijilikli oýunlar. 
Terbiýeçi bu oýunlary çaganyň hemmetaraplaýyn sazlaşykly ösüşini 
üpjün etmekde peýdalanyp biler. Oýunlary, esasan, açyk howada 
geçirmek peýdalydyr. 
Oýunlar, gyzyklanma çäreleri, maşklar çagalaryň hereketleniş 
işjeňligini ösdürýär. Köpçülikleýin oýunlaryň pedagogik gymmaty 
çagalaryň biri-birine bolan hoşniýetli, dostluky gatnaşygyny ýola goýýar.
Biri-birinden öwrenmek
-
bu çaganyň ösüşiniň zerur şertleriniň 
biridir. Geçirilýän çäreler estetik terbiýäni hem öz içine alýar. Estetiki 

---

MEKDEBE ÇENLI ÇAGALARDA SÖZLEÝIŞ DILINI ÖSDÜRMEGIŇ USULYÝETI 
135 
terbiýe estetiki döredijiligiň ösüşidir. Her bir çaga öz mümkinçiligine 
görä, her bir estetiki gymmatlygy döredijidir. Jaý gurmak bilen ol 
arhitektorlyk ukybyny, surat çekmek, ýasamak bilen çeper nakgaşlyk 
ukybyny görkezýän bolsa, tans-aýdym bilen meşgul bolup edýän 
hereketleri - bir söz bilen aýdanyňda, çaganyň çeper döredijiligidir. 
Çaganyň döredijiligine özbaşdak çeper işjeňlik diýip hem düşünmek 
bolýar. Sapakdan daşary geçirilýän çäreler şol özbaşdak çeper işjeňligiň 
döremegine ýol açýar. 
Kiçi ýaşly çagalar bilen işlenilende çagalaryň aýdylýan zada 
düşünmegine üns berilýär. Uly ýaşly çagalaryň özbaşdaklykda sözi 
üýtgetmegi, täze sözýasamagy, sözlem düzmegi göz öňünde tutulýar. 
Berilýän ýumuşlar çaganyň ýaş aýratynlygyna görä çylşyrymlaşdyrylyp 
bilner. Mysal üçin, kiçi ýaşly toparda çagalar predmetleri dogry 
atlandyrmaly bolsa, uly ýaşda eýýäm predmeti toparlamagy we 
umumylaşdyrmagy başarmalydyr.