MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

8.7. Elektromaqnit  çirklənməsi 

Elektromaqnit dalğalarının  təbii  mənbələri: yer  səthinin  daimi  elektrik  və  maqnit  sahəsi,kosmik (günəş, 

ulduzlar  və  s.)  və  atmosfer  proseslərindən (ildırım  boşalmaları  və  s.)  ibarətdir. (Əliyev, Həmidov, Hüseyi-

nov, 2003). 

Yerin  təbii  elektromaqnit  sahəsi  onun  səthində  açıq  yerlərdə  adətən  100 + 500 V/m  gərginlikli  izafi  

mənfi  yükün  yaranmasıdır. Qara  buludlar  gərginlik  sahəsini 10 – 100 000  V/m – ə  qədər  yüksəldə  bilər. 

Təbii elektromaqnit  mənbələri  zəif  olduğundan  canlılara  bir  o  qədər  də  ziyan  deyil. Canlılar  üçün  süni  

(antropogen)  elektromaqnit  mənbələri  daha  ziyanlıdır. 

Hazırda  iri  şəhərlərdə, hətta  yaşayış  mənzillərində  güclü  elektromaqnit  çirklənməsi  müşahidə  olunur. 

Gündəlik  həyat  tərzimizə  müdaxilə  edən  radiocihazlar, televizorlar, məişət  cihazları, açıq  ərazilərdə  isə  

elektrik  nəqliyyatları, yüksək  gərginlikli elektrik xətləri, transformatorlar, radiolokator stansiyaları  elektorom-

aqnit  çirklənməsinə  səbəb  olur. 

Elektromaqnit  sahəsinin  antropogen  mənbələri  2  qrupa  bölünür,(Əliyev, Həmidov, Hüseyinov, 2003). I 

qrup – generasiya  olunan  (0 – 3 khs ) ən  yüksək  gərginlikli  mənbələr; II – qrup – 3khs – 300 Qhs  diapazo-

nunda mikrodalğalar daxil olmaqla radiogərginlikli diapazonlarda generasiya olunan şüalar. Bunlardan  canlılar  

üçün  ən  təhlükəlisi  radiolokatorlar (hava  əlaqəsi, gəmiçilik  nəqliyyat  radiolokatorları, hava  nəqliyyatına  nə-

zarət)  sayılır.  

Elektromaqnit  şüalarının  canlılara  təsirinə  kömək  edən  amillərdən  biri  atmosfer  ionlaşmasıdır. Atmos-

ferdə  olan  ionlar  3  yerə  bölünürlər: ağır, orta  və  yüngül  ionlar.Atmosferin  1 sm

3

  - da  ağır  ionlar  64%, 

---

 

119

orta  ionlar  20%, yüngül  ionlar  isə  10%  təşkil  edir. İonların  atmosferdə  sıxlığı  temperaturdan  asılı  olaraq  

dəyişir: ağır  ionlar  qışda  çox,  yayda  az,  yüngül ionlar isə qışda az, yayda çox olur.