MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Azərbaycan respublikasının iri göllərinin  

əsas morfometrik səciyyəsi (Ş.Xəlilov) 

 

Gölün adı Yerlşdiyi yer, 

çay hövzəsi 

Dəniz  

səthin-

dən  

yüksəkli

k, m 

Sahəsi 

, km

2

 

Maksim

um  

dərinliyi

Suyun  

həcmi, 

mln.m

3

 

Sarısu   

Kür sağ sahili   -12 

65,70  3,5 

60 

Ağgöl   

Kür sağ sahili  -5 

56,20  2,2 

45 

Mehman   

Kür sağ sahili  -7,8 

35,00  2,3 

30 

Hacıqabul  

Kür sol sahili 

-19,6 

8,40 

2,5 

13 

Duzdaq   

Kür sol sahili 

-24,1 

4,0 

1,6 

3,5 

Acınohur   

Acınohur  - 

çölü  

107,3 11,0  

 

Goy – Gol 

Kürəkçay   

1553 

0,80 

93 

30 

Maralgöl   

Kürəkçay   

1899 

0,25 

61 

6 

Böyük  

Al

l

Arpaçay   

2729 

5,20 

9,4 

24,5 

Kiçik  Alagöl  Tərtər   

2739 

1,20 

4 

 

İşıqlı  

Q

l

Həkəri   

2666 

1,80 

10 

10 

Pəriçınqıl   

Həkəri   

2988 

1,00 

 

 

Alagöllər   

Həkəri   

2961 

0,95 

5,4 

2,5 

Ağzıbir   

Taxta körpü   

-25 

37,00  4 

40 

Böyükşor   

Abşeron 

d

12 10,00 

2,5 12,5 

Masazır   

Abşeron 

d

7,9 11,0 

1,7 7,0 

Binəqədi   

Abşeron 

d

12,1 4,0 1,7  2,0 

Kürdaxana   

Abşeron 

d

3,0 3,30 

 

3,0 

Xocahəsən Abşeron 

d

13,7 1,60 

3,2  3,5 

Qırmızı  

(Krasnoye)  

Abşeron 

yar.ad. 

-15,0 2,0 2,5  2,0 

Olxovka   

Viləşçay   

-25,1 

4,90 

3,0 

10,0 

Kultuk   

Viləşçay   

-5,0 

5,20 

3,0 

5,2 

2. Abşeronda 150-yə qədər göl vardır, onların ümumi sahəsi 50km2 təşkil edir. Onlar –20m-dən 120m-dək yüksək-

likdə yerləşir. Göllərin çoxu kiçikdir, yalnız 6 gölün ( Böyük Şor, Masazır,  Binəqədi,  Kürdəxanı,  Xoca-Həsən, 

Krasnoe)  sahəsi 1-12km2-dir. 

Yay dövründə xırda göllərin çoxusu  quruyur,  bütün  göllər duzludur, duzluluq dərəcəsi 5-dən 300 q/l –ə qə-

dər tərəddüd edir,  tərkibində  xlor və natrium ionları üstünlük təşkil edir. 

Göllərin əksəriyyəti xörək duzunun toplayıcılarıdır. Təbii şəraitdə  ilin soyuq dövründə göllər atmosfer ya-

ğıntıları ilə dolur, ilin isti dövründə isə  onların suyu azalır və ya quruyur. Göllərin belə vəziyyəti 1960-cı ilə qə-

dər qalmışdır. Sənayenin (xüsusilə neft istehsalı) və kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı ilə əlaqədar son 50 ildə 

göllərə daxil olan buruq, sənaye və məişət çirkab sularının həcminin sürətlə artması onların kəskin çirklənməsi-

nə, sahələrinin böyüməsinə və yeni göllərin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur.  

Xəzər dənizi sahilində bir neçə laqun (dənizdən ayrılmış kiçik göl) gölə təsadüf olunur (Ağzıbirçala, Olxov-

ka) ,onların sahəsi dəniz suyunun səviyyəsinin tərəddüdü ilə bağlı olaraq xeyli dəyişir. Xəzər dənizinin son illər-

də səviyyəsinin qalxması ilə əlaqədar  bu göllər faktiki olaraq dəniz körfəzlərinə çevrilmişdir. 

---

 

167

Vaxtilə Abşeron gölləri öz təbiətinə görə nadir göllər olmuşdur. XVII-XVIII əsrlərdə onlardan xörək duzu və 

müalicəvi  lilli - palçıqlı su kimi istifadə olunmuşdur.

 

XX əsrin ortalarında bu göllərdə xörək duzu istehsalı 10 min tona çatırdı. Bu duzdan həm Cənubi Qafqazda , 

həm də İran və Türkiyədə istifadə edilmişdir.Ən çox duz ehtiyatı Masazır, Fatmayı və Qabu göllərindədir. Ma-

sazırın bir gölündə xörək duzunun ehtiyatı 200 min tondan artıqdır( Ş.Xəlilov,2003). 

Bir çox göllərdə təbii rejim buruq suları ilə pozulduğundan onların tərkibində xeyli yod və brom vardır.1920 

–ci ildə keçmiş SSRİ – də ilk yod zavodu Romananın gölü bazasında tikilmişdir.Masazır gölünün dib çöküntü-

lərindən - palçığından hazırda da müalicə məqsədilə istifadə olunur. 

Abşeron yarımadasında vahid kanalizasiya sistemi yoxdur , bir çox yaşayış məntəqələri və sənaye müəssisə-

ləri çirkab sularını  təmizləmədən yaxınlığındakı göllərə axıdır.Odur ki , göllərin  əksəriyyəti hədsiz dərəcədə 

çirklənməyə məruz qalmışdır.Göllərdəki çirkli sular fauna və floraya öldürücü təsir göstərir.Hazırda göllərdəki 

suyun keyfiyyətinin vəziyyəti onların nəinki rekreasiya üçün ( çimmək, su turizmi və s. ) , hətta texniki ehtiyacı 

ödəmək məqsədilə də istifadə olunması yararlı deyil.Bu isə regionda ekoloji gərginlik yaradır.Göllərin çirklən-

məsinin qarşısını almaq, onların rekonstruksiya etmək və yarımadada ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün aşa-

ğıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir: 

- Sənaye və məişət çirkab sularının göllərə axıdılmasının qarşısını almaq məqsədilə bütün sənaye və komu-

nal müəssisələrdə təmizləyici qurğular sistemi yardılmalıdır ;  

- Kəsgin çirklənmiş və yenidən əmələ gəlmiş göllərin qurudulması; 

- Yarımadada suvarma şəbəkələrini tam rekonstruksiya etmək və kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılması da-

ha proqressiv üsullarla aparılmalı; 

- Drenaj sistemi yaratmaq yolu ilə qurunt sularının səviyyəsini aşağı salmaq və quyulardan istifadə etmək; 

- Neftlə çirklənmiş torpaqların rekultivasiyası. 

3. Kiçik Qafqazın dağ gölləri dəniz səviyyəsindən 1400 – 3000 m yüksəklikdə yerləşir . Onların sayı 20 – yə 

çatır.Ən böykləri Alagöl, Qaragöl,Göy - göl hesab olunur , bütün göllərin ümumi sahəsi 12 km

2 

təşkil edir. 

Kiçik Qafqazın gölləri təbiətin nadir abidələri sayılır, onlar mənfi antropogen amillərin təsirindən qorunmalı-

dır.Onların su resurslarından istifadə olunması məqsədə uyğun sayılmır.Bu göllərin təbii şəkildə gözəlliyini sax-

lamaq turizm məqsədilə istifadə etmək lazımdır. Göllərdə abadlıq təsərrüfatının yaradılması su rejiminə və ətraf 

mühitə mənfi təsir göstərməz. 

Böyük Qafqazda dağ göllərinin sayı 70 – dən artıqdır.Onların 50 - sinin sahəsi 1 ha – ra qədərdir, 21 gölün 

sahəsi 1 – dən 3 ha arasındadır.Göllərin ümumi sahəsi 2 km

2   

- dan bir qədər artıqdır. 

Dağ çaylarının əksəriyyəti əhalisi az olan, yaşayış məntəqələrindən aralı, su ilə yaxşı təmin olunmuş və mü-

layim - soyuq iqlimli ərazilərdə yerləşir.Belə şəraitdə onlar antropogen amillərin təsirinə çox az məruz qalır, su-

yun həçmi və keyfiyyəti demək olar ki, dəyişməmiş qalır.