MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Çöküntü  süxurların  təsnifatı 

 

Qırıntılardan  əmələ  gələn (mex.) 

Yumşaq Sementləşmiş Kimyəvi Orqanogen 

Çaqıl daşları  və 

daş qırıntıları 

Konqlomerat, 

brekçiya 

Karbonatlı sü-

xurlar 

Əhəng daşları 

diatomit 

Çınqıl Xırda  dənəvər 

konqlomerat 

Sulfat - 

Qum Qumlucalar  - 

Silisiumlu 

şist-

lər 

---

 

204

Gil  və  gillicə Gilli 

 

şistlər Holloidlər Daş  kömür 

Lös Gilli 

 

şistlər Dəmir  oksidi 

- 

Vulkanik  kül 

Vulkanik tuflar 

Olit    dəmir kül-

çəsi 

Neft 

 

II – Çöküntü  süxurlar.  Bu  süxurların  əmələ  gəlməsində  4  mərhələ  ayrılır: 1) aşınma  nəticəsində  materi-

alların  toplanması, 2) Aşınmış  materialın aparılması, 3) Onların  çökməsi, 4) Daşlaşması. 

Çöküntü  süxurlar  püskürmə  süxurlarından  tərkib  və  quruluşlarına  görə  fərqlənirlər. Onlar  yumşaq, sə-

pələnən  və  sementləşmiş  olur.Çöküntü  süxurların  tərkibində  dəmir  oksidi çox olur, ümumi  kalium  natriu-

ma  nisbətən  üstünlük  təşkil  edir. 

Çöküntü  süxurlar  mexaniki, kimyəvi  və  orqanogen  olur  (cədvəl 11.2). 

Genetik  xüsusiyyətlərinə  görə  çöküntü  süxurları  elüvial, delüvial, prolüvial, alüvial  və  kolüvial  süxurla-

ra  bölünür. 

Elüvi və ya elüvial  çöküntü  aşınmış  dağ  süxurlarının  aşındığı  yerində  qalmasıdır. 

Delüvi  - xırda  hissəciklərin  yamacların  aşağı  hissələrində  toplanmasına  deyilir. Belə  çöküntülərin  xa-

rakterik  cəhəti  onun  təbəqə – təbəqə  olmasıdır. 

Prolüvi – yamac  su  axınlarının  gətirmə  konuslarında  topladığı  materiala  deyilir. 

Allüvial  çöküntülər  nisbətən  az  sürətlə  axan  böyük  və  kiçik  çayların  gətirdiyi  çöküntülərdir.Yaxşı  çe-

şidləşmiş  və  yuvarlanıb  hamarlanmış  xırda  hissəciklərdən  ibarətdir.Çaybasar  sahələrdə  tipik  allüvi  çökün-

tüləri  toplanır. 

Kolyuvi – dağlıq  ərazidə  yamacların  aşağı  hissəsində  öz  ağırlığı  ilə  və  ya  şaxtaların  təsirilə  toplanan  

qırıntı  (parçalanmış)  materiala  deyilir. 

Aşınma  məhsullarının  külək  vasitəsilə  bir  yerdən  başqa  sahəyə  aparılması  aşınma  məhsulunun  xüsu-

siyyətlindən  və  küləyin  sürətindən  asılıdır. Süxurların  külək  vasitəsilə  uzaq  məsafələrə  daşınması  səhra  

və  yarımsəhra  şəraitində  daha  intensiv  gedərək  eol  mənşəli  çöküntülər  əmələ  gətirir. 

Respublikamızın  ərazisində  torpaqəmələgətirən  süxurlardan  əsasən  karbonatlı  löslər, lösəbənzər  gillicə-

lər, karbonatsız  gillicələr, allüvial  gillicələr, qumlar, duzlu  süxurlar  və  başqalarını  göstərmək  olar.  

 

---

 

205