MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

Azərbaycanda təbii yem sahələrinin təbii-iqtisadi rayonlar üzrə paylanması (min ha) 

 

---

 

279

Təbii-iqtisadi 

zonalar  

Qış 

otlaqlar

ı  

Yay 

otlaqları  

Kənd-

ətrafı 

örüşlə

r 

Biçənək-

lər  

Zonal

ar 

ücrə 

cəmi  

 

1 2 

3 

4 

5 

6 

Gəncə-Qazax  

272,9 

86,1 

223,2 

30,6 

612,8 

Şirvan  

218,8 

58,9 

209,6 

7,9 

495,2 

Muğan-Salyan 233,8  - 

99,4  0,8 

334,0 

Mil-Qarabağ 336,5 164,5  249,2 

16,0  766,2 

Quba-Xaçmaz  

14,3 

76,3 

108,1 

29,8 

228,5 

Şəki-Zaqatala  

69,0 

104,9 

103,2 

4,1 

281,2 

Lənkəran  

10,6 

21,1 

72,6 

16,1 

120,4 

Abşeron 230,5 

10,0 

58,5 

1,0 300,0 

Dağlıq Qarabağ   2,4 

31,1 

69,2 

4,6 

107,3 

Naxçıvan  

71,2 

36,6 

40,5 

2,5 

150,8 

Cəmi  

1460 

589,5 

1233,5  113,4 

3396,4 

 

Eroziya və bitki formasiyalarının deqradasiyası  bəzi regionlarda son onillikdə daha da sürətlənmiş  və 

otlaqlardan istifadənin ekoloji problemləri yaranmışdır.  

Alp və subalp çəmənlərindən ibarət olan yay otlaqları respublikada heyvandarlığın inkişaf etməsində yem 

bazası olmaqla bərabər, bu landşaft komplekslərinin böyük su tənzimedici və torpaq bərkidici kimi böyük 

ekoloji  əhəmiyyəti də vardır. Azərbaycanın yay otlaqları,  əsasən dəniz səviyyəsindən 1600-3000 (3200) m 

yüksəklikdə olan dağlıq zonalarda yerləşmişdir. Yaylaqlar öz coğrafi mövqeyinə görə coğrafi dağlıq və dağətəyi 

qurşaqlardakı meşələrin sərhədləri ilə birləşir. Həmin hissədə isə təbii bölgüyə əsasən, meşələrdən sonra əmələ 

gələn subalp çəmənlikləri geniş yayılmışdır.  

Ümumiyyətlə, respublikamızdakı yay otlaqlarının bitki örtüyünün 80%-dən çoxu çoxillik otlardan ibarətdir. 

Ot örtüyünün botaniki tərkibi, yemlik dəyəri və məhsuldarlığı bir tərəfdən onu təşkil edən bitki qruplaşmalarının 

müxtəlifliyi, digər tərəfdən isə ayrı-ayrı otlaq sahələrinin relyefi, iqlim və torpaq şəraiti ilə əlaqədardır.  

Subalp çəmənlikləri yay otlaqlarının inkişafında olduqca böyük rol oynayır. Yaylaqlarda yayılmış bu 

çəmənliklər təkcə otarılmaq üçün deyil, həmçinin süni biçənək kimi də istifadə olunur. Subalp çəmənliklərində 

yayılmış otlaqların bitki örtüyünün botaniki tərkibinin əsasını taxıl fasiləsinə aid olan bitkilər və qarışıq tərkibli 

müxtəlif çəmən otları təşkil edir.  

Subalp çəmənliklərinin bitki örtüyü alp çəmənliklərinə nisbətən daha zəngindir. Subalp çəmənliklərindəki 

bitki qruplaşmalarının tərkibində 100-ə yaxın bitki növü iştirak edir. Burada ala tonqalotu, qoyun topalı, 

yerəyatıq topal, bənövşəyi tonqalotu, acar tonqalotu, çəmən tonqalotu, yumşaq süpürgə, qırtıc, müxtəlif növ 

paxlalı bitkilər və başqa ot növlərinin qarışığı da yayılmışdır. Dağlıq zonalarda yayılmış paxlalı bitkilərin 

əksəriyyəti çoxilliklərdir. Birillik və ikiillik növlərə  də rast gəlmək olur. Yay otlaqlarının  əsasını  təşkil edən 

subalp və alp çəmənliklərinin bitki örtüyünün tərkibində təxminən 50-yə qədər paxlalı bitki növü vardır. Onların 

95%-ni çoxillik, az hissəsini isə birillik bitkilər təşkil edir.  

Paxlalılar fəsiləsindən olan bəzi bitki növlərinin kök sistemi güclü inkişaf etdiyinə görə dağlıq zonadakı 

torpağın yuyulmasının və baş verəcək eroziya prosesinin qarşısın alır.  

Respublikamızın yüksək dağlıq zonalarındakı otlaqların bitki örtüyünü təşkil edən subalp və alp 

çəmənliklərinin, bozqırlarının tərkibində  qırmızı  çəmən yoncası, ağ  çəmən yoncası,  şübhəli çəmən yoncası, 

çəhrayı çəmən yoncası, aralıq çəmən yoncası, bulaq çəmən yoncası, çöl çəmən yoncası, əvəzotu, iyli paxladən 

və s. paxlalı bitki növləri geniş yayılmışdır. Həmin bitki növlərinin bəzilərinin yemlik əhəmiyyəti isə orta 

dərəcədədir.  

Yay otlaqlarında mal-qaranın vaxtından tez və otlaq dövründə sistemsiz olaraq hədsiz otarılması, eyni yol 

ilə aparılması yamaclardan çim və torpaq qatının pozulmasına, eroziya prosesi və sel axınlarının mənbələrinin 

əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bunun da nəticəsində otlaqlarda onlara məxsus ekoloji problemlər yaranmışdır.  

Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda alp və subalp zonasının bir sıra yerlərində mal-qaranın sistemsiz otarılması 

nəticəsində yay otlaqları başdan-başa eroziya prosesinə məruz qalaraq maldarlığı lazımi yemlə təmin etmir və 

tamamilə istifadədən çıxaraq daşlı və ya bitki örtüyü olmayan sahəyə çevrilmişdir. Bu cür yerlərin ümumi sahəsi 

257,1 min hektar olub, yay otlaqlarının 43,6%-ni təşkil edir.  

Alp və subalp çəmən və çəmən-bozqırlarının eroziya proseslərinə məruz qalmış torpaqlarının təbii-iqtisadi 

rayonlar üzrə paylanması 13.3.saylı cədvəldə verilir.  

Cədvəldən göründüyü kimi, bütövlükdə, Azərbaycanın alp və subalp zonası torpaqlarının (yay otlaqları 

kateqoriyasına aid edilən və onun kənarda qalmış sahələrlə birlikdə)    70,7%-i (630,8 min hektar) eroziya 

---

 

280

prosesinə məruz qalmışdır. Bundan 22,9%-i (204,4 min ha) zəif, 42,7%-i (380,4 min ha) orta, 28,1%-i (250,3 

min ha) şiddətli dərəcədə yuyulmuş torpaqlar hesab olunurlar.  

Azərbaycanın qış otlaqları da təbii-coğrafi şəraitinə və bitki örtüyünə görə çox rəngarəngdir. Bu hər şeydən 

əvvəl respublikamızın iqlim-torpaq şəraiti ilə əlaqədardır. 

 

---

 

281

Cədvəl 13.3. 

 

Azərbaycanın təbii-iqtisadi rayonlarının alp və subalp zonası torpaqlarının eroziyaya məruz qalması