MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

14.8. Adi qozun (Yuglans regia) yetişdirilməsi və  

artırılması yolları 

Qoz ağacının hər bir hissəsi insan həyatı və xalq təsərrüfatı üçün faydalıdır. Onun oduncağından sənayenin 

müxtəlif sahələrində istifadə olunur. Bu, üst oduncaqdan və nüvədən (özəkdən) ibarətdir. Özəyi boz-qəhvəyi, 

üst oduncağı isə boz rəngli olur. İsti rayonlarda qoz oduncağının rəngi tündləşir. Rütubətin təsirindən qabarmır, 

əyilmir, əlverişsiz hava şəraitinə qarşı çox davamlıdır, yaxşı yarılır, kəsilir və cilalanır. Odur ki, onu müxtəlif 

məqsədlər üçün işlətmək asan olur. Oduncağı, xüsusilə  fırları yaraşıqlı teksturaya malikdir. Sənayedə yüksək 

çeşidli, keyfiyyətli mebellərin hazırlanmasında geniş istifadə olunur. Həyətyanı bağlarda bitən qozun bağ 

formaları bu baxımdan xüsusilə qiymətli sayılır. Belə ağacların oduncağından möcüzəli bəzəkli hissələr almaq 

məqsədilə dibindən kəsilir, hətta bəzən torpaqda yerləşən enli gövdə hissəsilə birlikdə  çıxarılır. Qozun 

meyvəsinin qabığından linolium, sumbata, tol alınmasında və dinamit hazırlanmasında istifadə edilir. Ondan 

aktivləşdirilmiş kömür də alınır. Ağacın gövdəsinin qabığından yun və ipək parçaları boyamaq üçün rəngi 

çıxmayan boyaq alınır.  

Son zamanlar qoz ağacının müxtəlif hissələrindən və meyvəsindən xalq təbabətində və elmi təbabətdə daha 

geniş istifadə edilir. Yarpağı və meyvəyanğılığı böyük müalicəvi əhəmiyyətə malik olub, tərkibində çoxlu «C» 

---

 

304

vitamini, «B», «P» və «A» provitamini, boyayıcı və aşılayıcı maddələr, tannid, efir yağı (0,012-0,029%), inulin, 

qlikozid, flafonid, inozit, yuqlon və mineral duzlar vardır. Dünyanın müxtəlif ölkələrində xalq təbabətində qo-

zun yarpağını dəmləyərək ondan mədə-bağırsaq, həmçinin dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edirlər. 

Qozun yetişməmiş qozalarının yaşıl qabığı «C» vitamini ilə çox zəngindir. Sütül meyvələri tərkibində olan 

«C» vitamininin miqdarına görə o, hətta limon, itburnu və qara qarağatdan da üstündür (M.M.Tımko, 1950). 

Odur ki, ondan «C» vitamini almaq və mürəbbə bişirmək üçün istifadə olunur.  

Qozun yarpaqları iriləşdikcə  tərkibində «C» vitamininin miqdarı artır, vegetasiyanın ortasında (iyulda) 

maksimuma çataraq yaş çəkisi 2000 mq% təşkil edir, sonra azalmağa başlayır. Sentyabr-oktyabr aylarında vita-

minin miqdarı maksimumun 1/3-1/6-ni təşkil edir. A.K.Qerqelejiuyaya (1938) görə qozun yetişməmiş 

meyvəsində «C» vitamininin miqdarı (Moldaviya) 3036 mq%, meyvəyanlığında isə (avqustda) 831 mq% təşkil 

edir.  

Qozun yetişməmiş meyvəsindən alınan askorbin turşusunun konsentratı tünd-qəhvəyi rəngli (xüsusi çəkisi 

1,2-1,3) olub qoz yarpağının ətrini verən, bir qədər büzücü xassəli mayedir. Onun tərkibində 1,0-2,0% askorbin 

turşusu, 1-3% tanin, 2,2-2,9% üzvi turşular olub, həmçinin dəmir və kükürd (kalsium-fosfat şəklində) də qeyd 

edilir. Tərkibində 1,0% askorbin turşusu olan konsentrat xroniki mədə pozğunluğu olan uşaqlara verildikdə 

(gündə 12 q ekstrat) xəstələrin vəziyyəti 2-3 gündən sonra yaxşılaşır.  

Alimlərin bir qrupu (A.K.Qerqelejiuya, 1938; Bezzubov, 1949 və s.) qozun yetişməmiş meyvələrindən 

konsentrat almağı düzgün hesab etmirlər, onlar bu məqsədlə qozun yarpağından istifadə olunmasını daha çox 

məqsədəuyğun sayırlar. 

Qoz ağacı kökünün qabığı yaxşı işlətmə dərmanı hesab olunur. 

Qoz ləpəsinin tərkibində 58-77% yağ, 12-25% zülal, 5-25% karbohidratlar, 0,3 mq% askorbin turşusu 

vardır. Odur ki, qozun ləpəsi yüksək kaloriliyə malik olub, həmin miqdarda mal ətinin kalorisindən 7 dəfə 

artıqdır. 1 kq qoz ləpəsinin 6120 kkal qidalılığı vardır və ya onun verdiyi kalorinin miqdarı 1 kq mal əti və 2 kq 

buğda çörəyinin birlikdə verdiyi kaloriyə bərabərdir. İ.V.Miçurin adi qozu meyvəsini «gələcəyin çörəyi» kimi