104. Yetakchining an’anaviy kontsepsiyasi. aqliy markaz, g‘oyalarning manbasi, eng murakkab masalalar bo‘yicha maslahatchi boladi.
Ikkala holda ham u jamoaning birlashtiruvchisi, uning faol harakatlari tashabbuskori va tashkilotchisi, boshqalar o‘zlarining flkrlari va harakatlarini solishtirish uchun namunadir. Yetakchilik hodisasining deyarli yuz yillik tadqiqotlari konsepsiyalarning katta miqdorini bergan. Bu hammadan avval yetakchining an’anaviy konsepsiyasi. Dastlabki tadqiqotlar yetakchi muqarrar ravishda ma’lum sifatlarga ega bolishini ko‘zda tutganlar, keyingilar yetakchi xulq namunalarini aniqlash tomoniga siljiganlar.
106. Yetakchilik xulqi kontsepsiyalari Yetakchilik sifatlari nazariyasi. Bu yetakchilikni o‘rganishdagi eng dastlabki yondashuvdir. Tadqiqotchilar yetakchilar egalik qilgan sifatlarni aniqlashga harakat qilganlar. Ular, yetakchilar ularning boshqalardan ajratib turuvchi barqaror sifatlarining noyob majmuasiga egalar deb hisoblaganlar. Shundan kelib chiqqan hol216 da, olimlar yetakchilik sifatlarini belgilash va ulardan yetakchini aniqlash uchun foydalanishga harakat qilganlar. Yetakchi bo‘lish mumkin emas, yetakchi bolib tuglladi, deb hisoblaganlar. Keyingi izlanish yetakchilik sifatlarining to‘rtta guruhlarga ajratishga olib kelgan: fiziologik, psixologik (tuyg‘uli), aqliy, shaxsiy ishga doir. Yetakchilik sifatlari nazariyasi kamchiliklarga ega. Birinchidan, salohiyatli muhim yetakchilik sifatlari amalda cheksiz bolgan, shuning uchun yetakchining «yagona ishonchli» obrazini yaratishning iloji bolmagan. Ikkinchidan, ko‘rib chiqilayotgan sifatlar va yetakchilik o‘rtasidagi yaqin aloqani o‘rnatish hamda yetakchilarni aniqlashga yordam ko‘rsatish mumkin
106. Yetakchilik xulqi kontsepsiyalari Ular (oldingi nazariyadagi) kim yetakchi boladi savolidan yetakchilar nima va qanday qiladilar savoli tomon siljiganlar, ya’ni yetakchilarni maxsus dasturlar bo‘yicha tayyorlash imkoniyatini ko‘zda tutganlar. Bunda quyidagilar eng ahamiyatli konsepsiyalar sanaladi. 1. Rahbarlikning uchta uslubi konsepsiyasi. 0 ‘rganish uchta yetakchilik usullari: avtoritar, demokratik va passivdan foydalanishni samarali solishtirishdan iborat bolgan. Ammo qandaydir bitta uslubning samarali yetakchilik bilan bevosita aloqasi topilmagan. 2. Ogayo shtati universitetining tadqiqotlari. Rahbarlikning ikki omili nazariyasini ishlab chiqishga baglshlangan. Ikkita o‘zgaruvchanlar: munosabatlarning tuzilishi va ushbu tuzilma doirasidagi munosabatlar asos qilib olingan. Birinchisiga yetakchi tomonidan guruhda yaratilgan munosabatlar tuzilmasi: rollarni belgilash, kommunikatsion oqimlar, ish qoidalarini belgilash kiradi. Ikkinchisi o‘z ichiga yetakchi va ergashuvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni oladi. Tadqiqotchilar ikkita xulosa chiqarganlar. Birinchisi, munosabatlarning tuzilishi va ishga qanchalik ko‘p e’tibor qaratiladi4. Boshqaruv tizimi konsepsiyasi (R.Likert). Michigan universiteti yondashuvlariga asoslangan holda, u samarali yetakchilar tomonidan foydalaniladigan boshqaruvning umumiy namuna218 larini o‘rganishni o‘tkazdi. Keyingilar asosiy e’tiborni insoniy omilga qaratayotganliklari va maqsadlarga erishish bo‘yicha ishni bajarishga guruhli yondashuvni rivojlantirishga intilayotganliklarida topdi. Ular tomonidan yetakchilar ikki toifaga ajratilgan: — xodimlarga qaratilg.
