Mexaniqa-mashinasozlik fakulteti

3.2-rasm. Bir shponli arikchali val ko‘ndaling kesmi yuzasi.



We=(  /32) d³ - {[bh(2d-h)²] 16d}


W_=(  /32) d³ - {[bh(2d-h)²] 16d}


F=(  /4) d² bh/2

bu yerda, - shponka ariqchasining eni va chuqurligi;

- val diametri;

Kundalang kesim yuzasining ikkla karama-karshi tomonida shponka arikchalari bo‘lgan val uchun.

Xafli kesimdagi nomenal ekivalent kuchlanish quydagi formula bilan aniqlanadi.

bu yerda, va - val materialining egilish va buralishdagi okuvchanlik chegaralari;

Val va o‘q turdagi detallarning puxtaligini ta’minlash, oshirish.
Val va turdagi detallarning ishonchligini ta’minlash juda muxim axamiyatga ega bo‘lib, uni amalga oshirish quydagi tadbirlar bilan bajariladi.
Val yuzalarining kerakli giometrik o‘lchamlarni aniq belgilash.
Materialni tug‘ri tanlash.
Valni tayyorlashning aniqlik darajasini kerakli sinflar bo‘yicha ta’minlash.
Ishlatish shart- sharoiti va talablaria to‘lik rioya qilish.
Yuklanishni statik qabul qilish kabinetini xisoblashda yemirilmassalik sharti quydagiga aniqlanish mumkin.

bu yerda, - yemirilishmassalik extimolligi n- mustaxkamlik bo‘yicha extiyotlik koeffitsenti:

Agar (14.4) ifodani quydagiga yozish mumkin.



Masshtab bo‘yicha faktor va kuchlanishlar konsentratsiyasi koeffitsenti 1- jadvaldan tanlanadi.
1-jadval.

Yuklanish va material turi.	Val diametri -bo‘lganda masshtab bo’yicha faktor - kiymatlari.
	15	20	30	40	50	70	100	200
Uglerodli po‘lat, egilish.	0,95	0,92	0,88	0,85	0,81	0,76	0,7	0,61
Yuqori mustaxkam legirlangan	0,87	0,83	0,77	0,73	0,7	0,65	0,59

Val va o‘qlarning egilishi va buralishdagi extiyotli koeffitsentliri mashina detallari mustaxkamligi oshirilganda quydagiga aniqlanadi.

bu yerda, va -kuchlanishlar o‘zgarishning simestrik kaytarilishda egilish va buralishdagi chidamlik gegorlari; - Kaytarilishlar amplitudasi; Kaytarilishning egilish va buralishdagi o‘rtacha kuchlanishlar;  _unp- yuzaning mustaxkamlanish koeffitsenti; - kuchlanishlar qayrilish asimietriyasini mustaxkamlikka ta’sirini xisobga oluvchi koeffitsent.
Tarmoq mashinalari ishonchligi xisobida  va  va koeffitsentlarning miqdorlari ko‘p xolatlarda quydagiga bo‘lishi mumkin;
yumshoq uglerodli po‘latlar uchun o‘rtacha uglerodli po‘latlar uchun
Xromanelli va shu kabi po‘latlir uchun
koeffitsent mikdorlari maxsus tablisadandan olinadi
Masalan, Uglerodli va legirlangan konstruksion po‘latlardan tayyorlangan diametri 7- 20 mm bo‘lgan val polinlar yordamida obkotka-qilinganda kiymatga ega. Shu valning diametri 30-40 mm bo‘lsa kiymatga ega.
Val va o‘q turidagi detallarni ishlatishda, ba’zi xolatlarda (mashinalarni kayta loyixalashda) ishonchligini oshirish zarur bo‘ladi.
Puxtalikni oshirish asosan quyidagi usullar bilan amalga oshiriladi;
detal konstruksiyasini o‘zgartirish (bunda detalga qo‘shimcha yuzalar ko‘shiladi yoki olib tashlanadi);
detal materialini qisman yoki to‘liq o‘zgartirish;
detal yuzalariga ta’sir etayotgan yuklama va kuchlar yo‘nalishini o‘zgartirish;
detal yuzalariga qo‘shimcha qatlamlar koplash;
detal yuzalariga ishlov berish sifatini oshirish;
detal yuzalarini plastik deformatsiyalab mustaxkamligini oshirish.
Detal konstruksiyasini qo‘shimcha ishchi yuza ko‘shib o‘zgartirilganda ta’sir etuvchi yuklanishning solishtirma mikdori kamayadi va buning xisobiga detal yuzasining mustaxkamlik bo‘yicha extiyotlik koeffitsienti mikdori ko‘tariladi va bu o‘z navbatida puxtalikning oshishiga olib keladi.
Ba’zi xolatlarda detal materiali mustaxkamligi yuqori ish sharoitiga chidamli bo‘lgan materiallar bilan almashtirishi sababli puxtalik oshishi mumkin.
Keyingi davrlarda val va o‘qlarning asosiy ishchi yuzalariga yeyilishga va agressiv muxitga chidamli bo‘lgan katlamlar koplanishi xisobiga (xrom, polimer) puxtalikni oshirish tadbirlari qo‘llanilmoqda.