Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

Tarbiya sotsiologiyasi- 
pedagogikaning asosiy mezoni-tarbiya. Tarbiya- ijtimoiy 
hayotning abadiy va umumiy mezoni. Pedagogika bolalar tarbiyasini shaxs axloqiy 
xislatlarini shakllantirshning maqsadga qaratilgan jarayoni sifatida ko’rib chiqadi.
 
Biroq, bu tarbiya jarayoni har doim ham yetarli darajada samarali bo’lmaydi. Agar 
qandaydir sababga ko’ra bolada ijtimoiy bilimlar shakllanmagan bo’lsa, demak munasabatlar 
shakillanmagan, yani unga zarur bo’lgan ijtimoiylashuvda qandaydir mos xislatlari ham 
shaqillanmagan. Shuning uchun ijtimoiy pedagogik faoliyat jarayonida boladagi shunday 
ijtimoiy ahamaiyatga ega bo’lgan xislatlar shakillangan bo’lish kerak-shuni o’zi ijtimoiy 
tarbiyani vazifasidir. Ya’ni ijtimoiy tarbiya deganda muvaffaqiyatli ijtimoiylashuv uchun zarur 
bo’lgan ijtimoiy ahamiyatli bola shaxsi xislatlarining shakillanishi maqsadga haratilgan jarayoni 
tushuniladi. 
Deviant xulq - ijtimoiy-pedagogik muammo sifatida. 
 
O'smir yoshda bolalarda o’zini anglashga bo'lgan harakati kuchayadi: «Men kimman?» 
savoliga javob topishda vaqti - vaqti qiynaladi. U o’ziga qiziqishi uyg'onadi, unda shaxsiy 
dunyoharash va muloxaza shakllanadi, har-xil hodisa va faktlarga shaxsiy baho bera boshlaydi, u 
o’z imkoniyati va xatti - harakatlariga baho berishga harakat qila boshlaydi, o’z tengqurlarining 
harakatlai bilan o’z harakatlarini taqqoslaydi. 
Bu yoshda o'smirlarda oila va maktabdan vaqtincha psixologik ajralish ko’zatiladi. 
O'smir o’ziga qulay joy qidira boshlaydi, masalan, bular sport seksiyasi, texnika tugaragi, 
bo'lmasa, uylarning podvallarida bolalar yig'iladigan gaplashib, sigaret chekib, ichkilik va 
boshqa narsalar bo'lishi mumkin. 
Odatda o'smirlik yoshda bolalarda kattalar bilan, ayniqsa, ota - onalar bilan muammolar 
kelib chiqadi. Ota - onalar bolalariga xali kichkina bolaga haraganday muomlada bo'lishi bolaga 
yoqmaydi, ular o’zini katta deb hisoblaydi. Shu bilan bir qatorda o’z tengdoshlari bilan ham 
munosabatlari o’zgaradi, o’zini namoyon qilish maqsadida munosabati talab ko'rinishlari paydo 
bo'ladi. 
O'smirlarda kattalik xis-tuygusi shakllanadi, bu esa uning mustaqil va beg'araz bo'lishiga 
intilishida kurinadi. Bu yoshda ko'pincha bolalar o’zlariga odamlar orasidan ideal topishga 
harakat qiladi. O'smirlar uchun tashqi ko'rinishi katta ahamiyatga egadir. Masalan, g'ayri oddiy 
soch turmaklari, sirgalar ikkita, uchta bo'lishi ham mumkin. Lab bo'yoqlari va boshqada shu kabi 
narsalar o'smirlarni boshqalardan ajratib turishga haroit yaratadi. 
Buning hammasi emotsional iroda doirasining o’zgarishi natijasida vujudga keladi. 

---

75 
O'smirlarda o’zini - o’zi nazorat qila olishi, o’zining fikrlari va harakatlarini boshhara 
olishi uquvi shakllanadi, qafiyatliligi, tirishqoqligi, vaznlik, chidamlilik, qanoatlilik va shu kabi 
irodaviy xususiyatlari shakllanadi. 
O'smirlarning qiziqishlari kichik yoshdagilarga qaraganda birqancha o’zgaradi. Ular 
qiziqish va badiiy faoliyatga intilishlarida kichik yoshda tarqoqlik va qat’iyatsizligi bilan ajralib 
turadi. Shu tariqa o'smirlik yoshning harakterli xususiyatlarini ajratib ko'rsatadigan bo'lsak, ular 
irodaviy xulq - atvorini boshharishda o’zini nazorat qilishda maxoratini yetarlicha 
rivojlanmaganligi xohishiga harab ish tutmoq va o’zining talablarini qondirish imkoniyatlarining 
etishmasligi, yuqori darajadagi ishonuvchanlik, o’zining o'rnini topish va katta bo'lishga harkat 
qilish. 
Xulq atvorida jamiyatda qabul qilingan norma va qoidalardan ortda qolish qiyin yoki 
tarbiya qilishi qiyin o'smir deb atashadi. Tarbiya qilish qiyin tushinchasi deganda pedagogik 
ta’sirga qarshilik ko'rsatish ya’ni ayrim ijtimoiy dasturlarni, bilimlarni, malakalarni, tarbiya va 
talimdagi talab va normalariga qarshilik ko'rsatuvchilar tushiniladi. 
O'smirlarda tarbiyasi qiyinchilik, yashab turgan jamiyatdagi belgilangan norma va 
qoidalarga amal qilmaslik ilmda devlatsiya ko'rinishida ko'rib chiqiladi. Devlatsiya - so’zi 
og'ishi, bo'lishi ma’nosini anglatadi. 
Insonga va yashab turgan atrof - muhitga xos bo'lgan o’zgarishning bir ko’rinishi 
deviatsiya (ortda qolishi, ogishi, chetga chiqish, burilish) hisoblanadi. O’zgaruvchanlik ijtimoiy 
sohada har doim faoliyat bilan bog'liq bo'lib, inson xulq - atvorida o’z aksini topadi va uning 
atro`l bilan o’zaro ta’sirini ko'rsatib beradi, u o'smirlarning ichki va tashqi faoliyatida ko'rinadi. 
Xulq - atvor normada va normadan ortda qolgan bo'lishi mumkin. 
As the driving force behind the social 
development of the human person needs 
the influence of objective factors, the 
ordinary people, the biological and 
physical (material) needs, the higher 
(spiritual) needs opportunities to meet 
their needs, as well as a set of relations 
between the states.Needs or create 
reasons for this activity. People looking 
for means and resources to meet their 
own needs. There are options to meet 
the needs of people happy. Otherwise, 
he will be unhappy to learn that the 
driving force.If moral education, and 
social development. Moral education 
and faulty human social breakdown and 
social benefit (theft, extremism, lies, 
fraud, etc.) face. Moral education to 
meet the needs of people looking for 
ways to communicate with people and 
to improve the quality of social. 
These mutual influences aimed at 
the efficient use of power leading 
educational interaction to be successful 
in the. 
Одам ижтимоий ривожланишини hаракатга 
келтирувчи куч деб, киши эhтиёжлари таъсирида 
юз берадиган объектив омилларни, одамларнинг 
оддий, биологик ва жисмоний (моддий) 
эhтиёжларидан бошлаб, олий (маънавий ва руhий) 
эhтиёжларига qадар бo’лган эhтиёжлар мажмуи 
hамда уларни qондириш имкониятлари орасидаги 
муносабатларга айтилади. 
Агар одамнинг ахлоqий тарбияси тo’g’ри 
бo’лса, у ижтимоий ривожланади. Ахлоqий 
тарбияси носоз одамнинг ижтимоий сифатлари 
нурай бошлайди ва ижтимоий иллат (o’g’рилик, 
нашавандлик, ёлg’он сo’з, фирибгарлик ва hоказо) 
ларга дучор бo’лади. Ахлоqий тарбияси яхши одам 
эhтиёжини qондиришнинг тo’g’ри йo’лларини 
излайди hамда одамлар билан мулоqотда бo’либ, 
яхши ижтимоий сифатлари такомиллашиб 
боради. 
Бундай o’заро таъсирлардан пайдо бo’лган 
кучдан самарали фойдаланиш учун йo’налтирилган 
тарбиявий таъсирнинг муваффаqиятли бo’лиши 
етакчи o’ринни эгаллайди.
16
 
Normadagi xulq - atvor deganda o'smirlarning rivojlanishi va ijtimoiylashuvida uning 
talab va imkoniyatlariga mos keluvchi mikro-sotsium bilan o’zaro munosabatlari tushiniladi. 
16
Curriculum, cultural traditions and pedagogy: understanding the work of teachers in 
England, France and Germany (2012
).

---

76 
Agarda bolani qurshab turgan atro`l - muhit o'smirlarning u yoki bu xususiyatlarini hisobga 
olgan holda erkin o’z vaqtida mos ta’sir ko'rsatgandagina uning xulq - atvori ham o’sha normada 
bo'ladi. 
O’zi yahayotgan jamiyatdagi belgilangan axloqiy va huquqiy normalarga harama - qarshi 
xulq - atvori unga bo'lgan noto'g'ri ya’ni, uning rivojlanishi va ijtimoiylashishida atrof - 
muhitdagi shaxsiy va yosh xususiyatlarini hisobga olmasdan kelib chiqadigan xulq - atvordagi 
bizilishi tushiniladi.