Microsoft Word Баходир лотинча тузатилган doc
Yüklə 2,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mashqni davomiyligi
masofani bo‘laklarining uzunligi va masofa bo‘ylab harakatlanish tezligi bilan aniqlanadi. Davomiyligini o‘zgartirish ikki xil a hamiyat kasb yetadi. Birinchidan, faoliyatni bajarish uchun energiya qaysi manba hisobidan bo‘lishligiga qarab ishning davomiyligi belgilanadi. Agarda ishning davomiyligi 3-5 min ga yetmasa nafas jarayoni kerak bo‘lgan darajada kuchayib ulgurmaydi, energiya bilan ta’minlashni anaerob reaksiya o‘z bo‘yniga oladi. Bu shunday yuz beradiki ish nisbatan organizmni holati tinch, qo‘zg‘alish jarayoni ham kuchaymagan holda bo‘lsa yoki ishgacha boshqa faoliyat bajarilgan bo‘lib, nafas jarayoni yetarli darajada yuqori holatga ko‘tarilsa, kislorodga muhtojlik sodir bo‘lishi uchun vaqt cho‘zilishi mumkin. Mashqni davom ettirilishi me’yori qancha qisqartirilsa nafas jarayonining roli shuncha pasayadi va avvaliga glikolitik undan keyin esa kreotin fosfokinez reaksiyalarini a hamiyati ortib boradi. Shuning uchun glikolitik mexanizmlarini takomillashtirish maqsadida asosan 20 sek dan 2 min gacha, fosfokreotin mexanizmlarigacha 3 dan 8 sek bo‘lgan yuklamalardan foydalaniladi. Ikkinchidan, ishning davomiyligi yuqori kritik tezlikda kislorodga muhtojlikning ko‘lami aniqlansa, subkritik tezlik esa kislorodni yetkazib beruvchi, uni sarflovchi faoliyat tizimlarini uzoqroq zo‘riqishda ishlashini talab qiladi. Organizm uchun bu tizimlarni uzoq vaqt davomida mukammal - 91 - ishlashini takominlash ancha og‘ir kechadi. 3. Dam olish oralig’ining katta-kichikligi organizmni nagruzkaga javob reaksiyalari ko‘lami va uni xarakterli xususiyatlarini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Takrorlashlarda organizmga bo‘ladigan ta’sir reaksiyasihar bir nagruzkadan so‘ng bir tomondan oldin bajarilgan ishga va boshqa tomondan urinishlar orasidagi dam olishning davomiyliligiga, katta-kichikliligiga bog‘liq. Katta dam olish intervali subkritik va kritik tezliklarda mashqlarni bajarishda fiziologik funktsiyani nisbatan normallashishi uchun yetarli bo‘lib har bir urinish yoki navbatdagisi birinchi urinishdagi holatga yaqin bo‘lgan fonda boshlanadi. Bu boshlanishida energiya almashinuvining fosfo-kreotin mexanizmi qatorida tursa, so‘ng bir-ikki daqiqa o‘tib glikoliz maksimalga ko‘tariladi va uch-to‘rt daqiqadan keyin nafas jarayonlari keng faoliyatini boshlaydi. Uzoq davom etmaydigan ish bajarilsa ular lozim bo‘lgan darajadagi holatga kelishga ulgurmay ish asosan anaerob sharoitda bajariladi. Agarda dam olish intervali ozaytirilsa nafas jarayoni qisqa vaqt ichida bir ozga pasayadi xolos, ishni davomi birdaniga kislorod yetkazish faoltizimi (qon aylanish, tashqi nafas va boshqalar) hisobiga bajariladi. Bundan xulosa shuki, subkritik, kritik tezlikda intervalli mashq bajarishda dam olishning intervalini ozaytirish nagruzkani nisbatan aerob qiladi. Teskarisi, yuqori kritik tezliklarda harakatlanish va dam olish intervali kislorodga muhtojlikni yo‘qotishga yetarli bo‘lmasa kislorod etishmovchiligi takrorlashdan – takrorlashga qo‘shila boshlaydi. Shuning uchun bu sharoitda dam olish intervalini qisqartirish anaerob jarayonlarhissasini orttiradi-nagruzkani |