Microsoft Word etno kitab son srift 12
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ETNOPSİXOLOGİYA
38 onun iqtisadiyyatında, adətlərində, təfəkkür və davranış tərzində, maddi və mənəvi mədəniyyətində dərin izlər buraxır. Məsələn, dağlılar adi həyatda düzənliklərin sakinlərinə nisbətən daha çox özünə qapanmış və lal-dinməz olurlar. Bu onların ünsiyyət imkanlarının məhdudluğu ilə əlaqədardır. (Бромлей Ю., Подольный Р., 1990)” Təbii mühit etnosun formalaşmasında müəyyənedici rol oyanadığı kimi, onun tənəzzülünü də şərtləndirə bilər. Etnos təbii mühitin kəskin dəyişikliklərinə uyğunlaşa bilmədikdə öz subyekt müəyyənliyini itirmiş olur. (A.Əsədov,1997). Zaman keçdikcə mühit öz xassələrini dəyişir. Bəzən quru torpaq sahələri su altında qalır, bəzən isə dənizlər öz yerini dəyişir. Aristotel torpağın təbii təşəkkülünü və məhvini birkilərin və heyvanların həyatı ilə müqayisə edir: torpaq bir zaman “doğulur”, “yaşa dolur” və “ölür”. Torpaq, buna uyğun olaraq xalqların da təbii təkamülünü və təbii məhvini qabaqcadan şərtləndirir. Torpaq, öz məhsuldarlığını bərpa etdikdən sonra üzərində başqa bir xalqın məskunlaşması üçün müqəddəm şərt olur” (Аристотель, 1981). Bu yanaşma ilə biz də razılaşırıq və hesab edirik uzun əsrlər boyu bir çox xalqların taixinin səhnəsindən köç etməsi heç də yalnız müharibələr və işğal nəticəsində olmamışdır. Əlimizdə bunu sübut edən tutarlı faktlar olmasa da belə demək olar ki, əhalinin yaşaışını, təbii tələbatlarını təmin edən təbii şəraitin məhv olması səbəbindən də bir çox xalqlar həmin ərazilərdən uzaqlaşmış, qonşu ərazilərdə yaşayan xalqların əarzisinə daxil olmuş, zəif oluduqları üçün, yerli əhali ilə assimiliyasiya olunmuş və nəticə etibarı ilə etnos və ya xalq kimi yox olmuşlar. Bu gün onların adlarına yalnız tarixdə rast gəlinir. Məsələn, şumerlər, assurilər, saklar, skiflər, xəzərlər, hunlar, keltlər, iberlər, kutilər tarixən movcud etnoslar, tayfalar olsalar da bu gün həmin etnonimlə yaşayan xalq yoxdur. Heç şübhəsiz bu vəziyyət bundan sonra da belə olacaqdır. Xalqların, millətlərin və etnosların xarakteri, mentaliteti və ümumən psixoloji xüsusiyyətləri həm də onların yaşadıqları coğrafi ərazidən, təbii mühitdən asılıdır. Hər hansı etnosun psixi |