Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

 
 
§ 5. Həyatın mənası. Ölüm və ölməzlik
Hər bir insan kimliyindən asılı olmayaraq öz həyatının müvəqqəti olması haq-
qında düşünür. Bütün canlılar içərisində yalnız insan həyatının sonunun gələcəyini 
başa düşür. Bu hiss onda güclü emosional təsir buraxır, daxili aləmini dərinliklərin-
də böyük təəssüf hissi doğurur. Lakin normal insan nə vaxtsa öləcəyindən qorxaraq 
özünü itirmir, ümidsizliyə qapılmır. Əksinə, ona verilən ömrü mənalı yaşamağa ça-
lışır. Hər bir fərdin həyatının məqsədi və amalı, onun mənimsəmiş olduğu sosial 
ideyalarla, yaşadığı dövrün şəraiti ilə sıx bağlı olur. Məhz onlara arxalanaraq insan 
öz həyatını xeyir və ya şər, doğruçuluq və yalançılıq, ədalət və ya ədalətsizlik kimi 
mənəvi-əxlaqi anlayışlar üzərində qurur. 
Zəmanəmizin görkəmli psixoloqu V.Franki göstərir ki, insanın həyatını hey-
kəltəraşın fəaliyyəti ilə müqayisə etmək olar. Təsəvvür edin ki, ona əsərini tamam-
lamaq üçün müəyyən vaxt verilir. Lakin həmin vaxtın sonu və nə vaxt qurtaracağı 
haqqında onun məlumatı yoxdur. Buna görə də öz işini nə vaxt dayandıracağını bil-
mir. O, sadəcə olaraq ona ayrılmış vaxtdan maksim istifadə edir ki, əsər yarımçıq 
qalmasın. Lakin əgər verilmiş vaxt iş başa çat qədər qurtarsa belə, görülən işin qiy-
mətini aşağı salmır. Həyatın fraqmentar xarakteri onun mənasını azaltmır. Ömrün 
uzun müddətli olmasına əsasən biz heç onun nə dərəcədə mənalı olduğunu deyə 
bilmərik. 
Deyilənlərdən aydın olur ki, insan həyatının mənası, ölməzliyi onun özü tərə-

---

285
findən qazanılır. 
Din insanın həyatım müqəddəs ehkamlara əməl etməkdə, dini ayin və məra-
simləri yerinə yetirməkdə, etiqad vasitəsilə Allaha, axirət dünyasına inam bəsləmək-
də görür. Fəlsəfə isə bu məsələni həll edərkən ona fərdi, şəxsi və ümumbəşəri
 
göstə-
ricilərin vəhdəti baxımından yanaşır. Bu, real fəlsəfi humanizm idealını ifadə edir. 
Həmin ideal insanda ölüm ilə ölməzliyi, əbədi ilə müvəqqətini dialektik əlaqədə 
götürür. İnsan həyatı fiziki cəhətdən keçici olmasına baxmayaraq, mənəvi baxım-
dan ölməzlik qazana bilir. İnsanın ölməzliyi onun qoyub getdiyi mənəvi irsdə, ya-
radıcılıqda və xeyirxah əməllərdədir. Təsadüfi deyildir ki, görkəmli elm və mədə-
niyyət xadimləri, gözəl sənətkarlar, xalqın vətənpərvər oğulları cismən ölüb getsə-
lər də, mənən əbədiyyətə qovuşur, əsrlər boyu yaşayırlar. Deməli, insanın ölməzliyi 
onun zəkasının qüdrətində və humanizmində təcəssüm edir.
Bioloji varlıq olan insan öz həyatının mənası üzərində düşünərkən, həm də hə-
yat və ölüm məsələlərinə öz münasibətini formalaşdırır. Bəşəriyyətin inkişafının 
bütün pillələrində bu məsələlər təkcə ictimai fikrin qabaqcıl nümayəndələrini deyil, 
həm də bütün insanların fikrini məşğul etmişdir. Onlara cavab verərkən hər şeydən 
əvvəl həyatın mənasız olduğu haqqında təsəvvürlərə yol verilməməlidir. Bütün di-
gər canlılardan fərqli olaraq insan yeganə mövcudatdır ki, həyatı boyu daim özün-
dən narazı olur, müəyyən narahatlıq keçirir. Öz məqsədinə çatmağa çalışır. Bu 
onun inkişafının stimulu rolunu oynayır. O, öz qabiliyyətlərini hərtərəfli inkişaf et-
dirməyə, cəmiyyətin tərəqqisinə, ümumi işin xeyrinə öz töhfəsini verməyə səy gös-
tərir. İnsanın sosial mahiyyət daşıması, cəmiyyətdə yaşaması onu buna sövq edir. 
Müasir dövrdə təbabətin, biologiyanın, genetikanın və digər elmlərin heyrəta-
miz kəşfləri insan ömrünün uzadılması üçün real imkanlar açır. İnsan orqanizminin 
müxtəlif üzvlərinin köçürülməsi sahəsində qazanılmış uğurlar sübut edir ki, bəşə-
riyyət hazırda uzunömürlülüyü həyata keçirməyin astanasındadır. Lakin insan hə-
yatına bu yem baxış hər şeydən əvvəl yüksək əxlaqi prinsiplərə, ideallara və dəyər-
lərə arxalanmalıdır. Digər tərəfdən ölüm probleminin sosial-etik və əxlaqi humanist 
səpkisi getdikcə daha çox diqqəti cəlb edir. İlk nəzərdə məsələnin bu cür qoyuluşu 
qəribə görünə bilər, belə ki, əsrlər boyu insan daha çox yaşamağa, həyatla bağlı 
problemləri həll etməyə çalışır. Lakin etiraf edək ki, hazırda yaşamaq hüququ ilə 
yanaşı ölmək hüququ da böyük maraq kəsb edir.