Microsoft Word ?hali cografiyas?

Mühazir& 14

6HALİ MİQRASİYASI
6hali miqrasiyası (lat.miqratio- köçma) insanların daimi va ya müvaqqati yaşayış yerlarini dayişmasi ila bağlı Yer kürasinin bir mantaqasindan digarina getmasidir.
Ümum n, ahali miqrasiyası dedikda, insanların (miqrantların) bu va ya digar arazi hüdudlarından keçmakla, yaşayış yerlarini birdafalik, yaxud müayyan müddata dayişmasi başa düşülür. Miqrasiya prosesl rinin intensivliyi daha çox iki amild n – insanların h yat ş raitind ki f rql rl bağlı iqtisadi v yeni dövl tl rin yaranması, s rh dl rin d yişm si, dig r ölk l rd siyasi-iqtisadi d yişiklikl rl
laqd r siyasi amill rd n asılıdır.
«6hali miqrasiyası» termini il yanaşı, ahalinin miqrasiya harakati, ahalinin yerdayişmasi, ahalinin mexaniki harakati anlayışları da yayılmışdır. Xarici miqrasiya dövl t s rh dinin keçilm si il bağlıdır. O, h m d halinin beyn lxalq miqrasiyası adlandırılaraq, qit l rarası v qit daxili miqrasiyaya bölünür. 6halinin iri razi vahidl ri (regionları) hüdudlarında v onlar arasında (regional v regionlararası) miqrasiyası da f rql ndirilir. 6halinin işl m k v ya t hsil almaq üçün bir yaşayış m nt q sind n dig rin münt z m gediş-g lişi kafgirsayağı miqrasiya adlanır. K fkirsayağı miqrasiyanın sas istiqam tl ri k ndd n ş h r , kiçik ş h rd n böyük ş h r dir. Aydındır ki, miqrasiyanın bu növü böyük ş h rl rin v aqlomerasiyaların ş h r trafı zonaları üçün s ciyy vidir.
Regional v regionlararası miqrasiya dünyanın bütün regionlarına xasdır. Bu,
m yin xarakterind ki, s viyy sind ki v h yat t rzind ki f rql rl bağlıdır. H min f rql r ş h r v k ndin müqayis sind daha qabarıq t zahür etdiyind n
halinin k nd yerl rind n ş h rl r axını dünya ölk l rinin ks r hiss l ri, xüsusil
s naye t s rrüfatı yoluna t z c q d m qoymuş, habel torpağa daha güclü antropogen «t zyiq» göst rildiyi ölk l r üçün s ciyy vidir
Son – XX srd halinin miqrasiyası n tic sind Şimali, M rk zi v c nubi Amerikada, Şimali Asiyada, Şimal-Ş rqi Avropada, Avstraliyada böyük razil r m skulaşmış v m nims nilmişdir. Onlar, sas n, yeni torpaqlara könüllü sur td köçmüş Avropa m nş li ş xsl r t r find n m skunlaşdırılmışdır. Yeni razil r zorla köçürülmüş qara d rilil r yerli hali il qaynayıb-qarışmış v bu, etnik prosesl rin inkişafına yeni t kan verilmişdir. Bu proses Latın Amerikası üçün daha s ciyy vidir.
Dünyanın bir çox dövl tl rind n İslamın müq dd s yerl ri M kk v M din y h r il 4 milyona yaxın müs lman z vvar ziyar t gedir. Müt x ssisl r miqrasiyaya müxt lif t rifl r verirl r v bir qayda olaraq, hesab edirl r ki, yalnız halinin yaşayış yerinin d yişdirilm si il bağlı yerd yişm l rini miqrasiyaya aid etm k olar. Ona gör d ş h r trafı halinin h r gün yaxınlıqdakı ş h r gedib-g lm l ri (k fkirsayağı miqrasiya), yaşayış m nt q sind n qısa müdd tli s f rl ri miqrasiya sayıla bilm z.
Miqrasiya müdd tin gör , getmiş ş xsin vv lki yaşayış yerin qayıtmadığı daimi (dönm z) v halinin, n tic etibaril , g ldiyi yerd möhk ml nm sin s b b olmayan müv qq ti (t hsil, orduda xidm t, uzunmüdd tli müqavil üzr iş) miqrasiyalara bölünür. Miqrasya axınlarını istiqam tin gör , xarici (qit l rarası v dövl tl rarası) v daxili (bölg l rarası, bölg daxili) miqrasiyalara ayrılır.
Daxili miqrasiyalara aşağıdakılar aiddir:

1. 
   Mövsümi miqrasiyalar. Bu, mövsümi işl r üçün lav işçi qüvv si c lb etm k z rur ti il bağlı halinin müv qq ti yerd yişm si kimi başa düşülür. Ticar t s f rl ri d mövsümi miqrasiya sayıla bil r. İnqilabdan vv lki Rusiyada – k ndlil r qazanc dalınca, müv qq ti olaraq, mövsümi işl r gedirdil r (otxodniçestvo).
   
2. 
   Macburi köçürülmalar. Bu, daxili miqrasiya növüdür. 1917-ci il q d r d Rusiyda m cburi köçürm l r olmuşdur. Lakin bu, sovet dövründ daha bariz ş kild t zahür etmişdir.
   
3. 
   Yeni torpaqların manimsanilmasi va boş yerlarin maskunlaşdırılması da miqrasiya prosesl ri il bağlıdır. Miqrasiya növü kimi, yeni torpaqların m nims nilm si böyük razil r malik, hali sıxlığında k skin t zadlar olan ölk l r - Kanada, Rusiya, Qazaxıstan, Avstraliya, Braziliya, Çin üçün s ciyy vidir.
   

Ç) 6halinin kand yerlarindan şaharlara yerdayişmasi. Bu daxili miqrasiya növü z man mizd el geniş miqyas almışdır ki, onu «xalqların XX srd böyük köçü» adlandırmağa başlamışlar. Bu miqrasiya növü bir çox ölk l rd ş h rl rin sas böyüm m nb yin çevrilir. Bu, iri ş h rl rin böyüm sini «partlayış» h ddin g tirib çıxarır.
6n inkişaf etmiş Q rb ölk l rind v Yaponiyada bu proses çoxdan başa çatmışdır. Öt n srin 60-80-ci ill rind ABŞ-da v Q rbi Avropada halinin « ks» miqrasiyası, q l b lik tüstülü-hisli ş h rl rd n ş h r trafına, h tta qism n k nd yerl rin qayıdışı üstünlük t şkil edirdi. «K nd-ş h r» miqrasiyası Az rbaycan ş h rl rinin böyüm m nb yidir.
Emiqrasiya (lat. emiqrame - m skunlaşma) dedikd , insanın uzun müdd t, yaxud daimi yaşamaq üçün bir ölk d n çıxıb, başqa ölk y getm si, immiqarasiya (lat. immiqrars – m skunlaşma) dedikd is , uzun müdd t, yaxud daimi yaşamaq üçün başqa bir ölk d n g lm si başa düşülür. Kütl vi emiqrasiya xırda istehsalçı k ndli v s n tkarların müflisl şdiyi, işsizliyin artdığı Q rbi Avropada başlanmışdır. 1815-1919-cu ill rd Avropadan dünyanın müxt lif yerl rin 35-40 milyon adam mühacir t etmişdir. Mühacirl rin sas hiss si böyük razil rin m nims nildiyi v m skunlaşdırıldığı Şimali Amerikada (ABŞ v Kanada) kök salmışdır.
6sirlikd n qayıdanlar repatriant (lat. patria - v t n, re- geri sözl rind n) adlanırlar.
Sabablara va harakatverici mötivlara gör , h r şeyd n ön , iş axtarmaqla, t hsil almaqla, r getm k, yaxud evl nm kl bağlı sosial-iqtisadi miqrasiyalar ayırd edilir. Siyasi, milli, dini, h rbi, ekoloji s b bl rl bağlı miqrasiyaların rolu artır ki, bu da qaçqın v m cburi köçkünl rin sayının artmasında t zahür edir. 90-cı ill rd xüsusil , keçmiş SSRİ m kanı d qiq t snif edilm y n miqrasiya axınları il
lam tdar olmuşdur. Formasına v reallaşdırlılma üsuluna göra miqrasiya könüllü v icbari miqrasiyalara bölünür. B ş riyy t tarixind m cburi miqrasiyalar (m s l n, z ncil rin qul kimi alveri) yaxşı m lumdur.
Miqrasiyaların başlıca yekunları – g l nl rl ged nl rin sayı arasında f rq (sal- do) haqqında, bir çox hallarda, h mçinin razid yaşayanların sayındakı faktik d yişiklik v mü yy n müdd t halinin t bii h r k ti arasındakı f rqin mü yy nl şdirilm si sasında fikir yürütm k lazım g lir. M s l n, siyahıyaalmalar arasındakı dövrd ş h r halisinin sayı 150 min artmış, halinin t bii artımı is 135 min n f r olmuşdursa dem li, müsb t saldosu miqrasiyanın 15 min n f r olmuşdur. Miqrasiyaların s ciyy l ndirilm sind çoxlu say göst ricil rind n: miqrasiya saldosundan- mü yy n müdd t rzind g l n v ged nl r arasındakı f rqd n istifad olunur.