Microsoft Word ?hali cografiyas?

Mühazir& 13.Sosial struktur v& sosial stratifikasiya

Sosial struktur-c miyy tin h yatı il bağlı hansısa vahid lam tl rl s ciyy l n n qarşılıqlı sur td laq li sosial birlikl rin toplusudur. Sinfi (sinifl r, sosial t b q l r v qruplar), demoqrafik (g ncl r, qadınlar, ahıllar), etnik (q bil l r, etnoslar, mill tl r) v s. iri sabit sosial birlikl rdir.Sinifl r (meyar kimi mülkiyy t münasib t götürülür); peş qrupları (ümumi m k bölgüsü sistemind mövqe); razi ümumiliyi (f rdl rin yaşayış yeri) v s. kimi sosial birlikl r f rql ndirilir.
İnformasiyanın t ş kkülü ş raitind bu sosial qurumların k miyy t v keyfiyy t t rkibi h miyy tli d r c d d yişir, yeni birlikl rin yaranması baş verir, sosial f allıq artır. Bel ki, mülkiyy t, g lirl r, hakimiyy t, f rdl rin m k bazarında mövqeyi, t hsil s viyy si v istehlak xüsusiyy tl ri kimi amill rin m zmunundakı d yişiklikl r n tic sind sinifl r yeni s ciyy k sb edirl r. İqtisadi c h td n inkişaf etmiş ölk l rin sas sinfi qurumları aşağıdakılardır:
İstehsalçı va qeyri-istehsalçı işçilar sinfi istehsal vasit l rin sahib olmayan, yaxud onlara müxt lif maddi v ya qeyri-maddi istehsal sah l rind m hdud h cmd malik olan muzdlu m kçil ri birl şdirir. Hazırda bu sinfin 75 %- q d rini m k f aliyy ti iqtisadiyyatın istehsal sah si il bağlı olan f hl v qulluqçular t şkil edir. Hakim sinif – sas istehsal v dövriyy vasit l rin sahib olan, ali n zar t – idar etm funksiyalarını yerin yetir n ş xsl ri (bu qrup vv ll r burjuaziya adlandırılırdı) birl şdirir. Yüks k m ns bli menecerl rin onun t rkibin daxil edilm si h m iri sahibkarları, h m d postindustrial ölk l rin iqtisadiyyatında aparıcı mövqel r tutan muzdlu m k nümay nd l rini birl şdir n hakim sinif
anlayışını ş rtl ndirdi. İqtisadi c h td n f al halinin 3-4 faizini t şkil ed n hakim sinif müasir mill tl rin iqtisadi v siyasi elitasını t şkil edir.
Orta tabaqalar, yaxud orta sinif göst ril n iki sinif arasında orta mövqe tutur. "Orta sinif" anlayışında birl ş n aralıq qrupları müst qil işçil ri, kiçik v orta biznes nümay nd lrini (kiçik sahibkarlar, fermerl r, s n tkarlar) hat ed n
n n vi, yaxud köhn v ziyalıların, menecerl rin, aparıcı istehsal sah l ri müt x ssisl rinin böyük ks riyy tini, orta qulluqçular qrupunu birl şdir n yeni orta t b q l r , yaxud yeni orta sinif bölünür. G lirl rinin s viyy sin gör sosial qrupların qalan hiss sind n xeyli f rql n n bu sinif inkişaf etmiş ölk l rin işçi qüvv sinin t qrib n 30-40%-ni t şkil edir. Az rbaycan mill tinin d aid edildiyi keçid tipli iqtisadiyyatlı mill tl r g ldikd is , burada hazırda köhn sosial birlikl rin transformasiyası v yenil rinin yaranması baş verir. Bunun n tic sind sosial s rh dl r xeyli pozulmuşdur. Stratifikasiya n z riyy sinin t r fdarları sosial d yişiklikl rin dinamikasını öyr n rk n çox vaxt şaquli v üfüqi stratifikasiya düsturlarından istifad edirl r. Çünki onların fikrinc , insan öz h yatında bir sosial s viyy d n dig r sosial s viyy y yüks l v ya düş , yaxud, t qrib n, eyni s viyy d qalaraq, bir sosial qrupdan dig rin keç bil r. İnsanın 6 s viyy d n ibar t şaquli stratifikasiya üzr ir lil m imkanlarını n z rd n keçir k: 1. Yüks k t b q y m nsub peş karlar v inzibatçılar; 2. Daha aşağı s viyy li başçılar, kommersiya sinfi; 3. Xırda burjuaziya; 4. R hb rlik funksiyalarını h yata keçir n texnik, f hl v qulluqçular; 5. İxtisaslı işçil r; 6. İxtisassız işçil r, f hl l r, k ndlil r, qulluqçular. İndi, c miyy timiz bazar iqtisadiyyatına keç nd n sonra bel , sosioloq v iqtisadçılar c miyy tin sosial t rkibinin elmi c h td n
saslandırılmış vahid sxemini işl yib hazırlamamışlar. 6g r vv ll r başlıca ziddiyy t m kçil rl hakimiyy t v mülkiyy t ş riksiz sahib olan nomenklatura arasında idis , hazırda 5 iri sosial qrupu mü yy n etm k mümkündür: a) Yeni siyasi elita il qaynayıb qarışmış keçmiş partiya – t s rrüfat elitasından ibar t inzibati elita; b) Sah l r , ixtisaslara v dig r lam tl r gör sosial qruplara bölün n f hl sinfi; c) T rkibind , yen d , bir sıra sosial qrupların – h kim, mü llim, d biyyatçılar, peş kar h rbçil r v s. ayırd edildiyi ziyalılar; ç) "Yeni
burjuaziya", (bütün növl rd n olan sahibkarlar, bankirl r v s.); d) K ndlil r.
Bu, artıq sosial stratifikasiyadır, lakin o sinifl r haqqında vv lki t s vvürl r istinad ed r k, onların daxilind ki konkret sosial qrupları aşkara çıxarmır. M s l n, k ndlil r arasında iki sosial qrup d qiq ş kild seçilir: ictimail şdirilmiş (kooperativl şdirilmiş) v öz l sahibkarlıq (fermer) k ndlil ri, sosial c h td n dövl t mü ssis l ri v öz l firma işçil rin bölün n (h r ikisinin öz sosial m nafel ri vardır) f hl l r. "Yeni burjuaziya" arasında küç alverçil ri, firma v bank sahibl ri, maliyy fırıldaqçıları da vardır. "Sinfi simasını itirmiş ünsürl r" – daimi yaşayış yeri olmayanlar, peş kar canil r tam istisnadır. Dünya birliyin sosial sitrukturun 3 tipi m lumdur:

1.