Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

HADIS TO’PLAMLARI - hadisga doir kitob turlari. Ahli hadis istilohiga ko‘ra, aqoidga 
taallukdi bo‘lgan hadislar "Ilmi tavhid va sifat"; hukmga dalolat qiluvchi hadislar 
"Sunan"; ilmi suluk va zuhdga oidlari "Riqoq"; yeyish, ichish va kiyinish, o‘tirish, turish 
va safar... odoblariga taallukli bo‘lgan hadislar "Ilmul adab"; tafsir hadislari "Tafsir"; 
tarix va she’r hadislari goh "Ilmu Va’dil-xalq", goh "Siyrat"; asri Jalili nabaviydan so‘ngra 
vujudga kelgan va kelajak fitnalarga doir bo‘lganlari "Ilmul-fitan"; manoqib va 
musolaba, ya’ni shaxslar, qabilalar, shaharlar va b. shu kabilarning maqtovi yoki 
aybloviga doir xabarlar "Ilmul-manoqib" deb ataladilar. Bu boblarning sakkizalovini ham 
jamlagan "Sahihi Buxoriy" kabi kitoblarga "Jomi’" nomi berilgan. Imomi Termiziyning 
kitoblari esa, ham "Jomi’", ham "Sunan" deyilgandir. 
Sahoba ismlari maxsus tartibga solinib, har biridan rivoyat qilingan hadislar jamlangan 
bo‘lsa, unday kitob "Musnad"; muallifning keksalari hurufi hijo (alifbo) tartibiga qo‘yilib, 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
92
har birining yo‘li bilan muallifga yetib kelgan rivoyatlarni to‘plagan kitob "Mujam" 
deyiladi. 
Hadis kitoblarining yana ko‘p xillari bo‘lsa ham, eng muhim turlari shulardir.
HADISI QUDSIY - ma’nosi Alloh taoloniki bo‘lib, aytilishi Rasululloh (sav)dan bo‘lgan 
hadislar. Shuningdek, "Hadisi Rabboniy", "Hadisi ilohiy" deb ham aytiladi. Uni Alloh taolo 
o‘z nabiysiga ilhom berish, tushida ko‘rsatib bildirish orqali xabar beradi, Payg‘ambar 
(as) esa, buning ma’nosi Alloh nomidan, Alloh taolo aytdi, deb sahobalariga 
yetkazganlar. H.q-ning martabasi Qur’oni karim bilan hadisi Nabaviy o‘rtasida. H.q. 
talaffuzi bilan ibodat qilinmaydi, namozda qiroat etilmaydi, u bilan bahsga chorlanmaydi. 
U Qur’onning naqliga o‘xshab mutavotir holda naql qilinmagan. Balki, uning sahih, zaif 
va mavzu-yolg‘onlari mavjuddir. 
HAJ - Makkani ziyorat qilish, islomning besh asosiy ruknlaridan biri. H. amali uni ado 
etishga qurbi yetgan barcha musulmonlar uchun (juda bo‘lmaganda umrida bir marta) 
farzdir; unga qurbi yetmaganlar o‘zlarining o‘rinlariga "o‘rinbosar" (vakil al-H.) 
yuborishlari mumkin. H. zulhijja oyida amalga oshiriladi va turli marosimlarni (manosik 
al-H.) o‘z ichiga oladi. Ziyoratchilar karvoni Makkaga 7-zulhijjada yetib keladilar Ular 
maxsus joy - miyqotda poklanib ehromga kiradilar, "kichik H." marosimini o‘taydilar (q. 
Umra, tavof). So‘ngra umra va H.ni alohida o‘tashga qaror qilganlar sochlarini oldirib 
ehromdan chiqadilar. Ular bevosita H. oldidan yana qayta ehromga kiradilar. Umra va 
H.ni birga o‘tamoqchi bo‘lganlar (qiron) H. oxirigacha ehromda qoladilar. Zulhijja oyining 
7-kuni ziyoratchilar Ka’bada xutba eshitadilar va namoz o‘qiydilar. Ertasi kuni (yaum at 
tarviya) Mino vodiysiga boradilar Ziyoratchilar zulhijja oyining 8-sanasidan 9-sanasiga 
o‘tar kechani Mino vodiysida o‘tkazadi, Zulhijjaning 9-kuni ertalabdan H.ning asosiy 
marosimi - Arofat tog‘i oldida turish (vukuf) boshlanadi. Ziyoratchilar xutba eshitadilar, 
namoz o‘qiydilar. Bu turish kun botguncha davom etadi. So‘ngra ziyoratchilar Muzdalifa 
vodiysi tomon yuradilar (ifada) Shu yerda shom va xufton namozlari o‘qiladi va tunaladi. 
Zulhijjaning 10-kuni (yaum an nahr) bomdod namozidan keyin ziyoratchilar Mino 
vodiysiga yo‘l oladilar, bu yerda ular Muzdalifadan olgan 49 ta kichik toshning7 tasini 
birinchi kuni eng kichik shayton ramziga uloqtiradilar (q. Shayton). Bu marosimdan 
so‘ng, shu yerning o‘zida savdogarlar va badaviylardan sotib olingan jonliq qurbonlik 
qilinadi. Zulhijjaning 10-kuni musulmonlarning eng muhim bayrami hisoblanib, butun 
islom olamida keng nishonlanadi (q. Hayit, qurbonlik) Sochlarini oldiryb yoxud kestirib 
ziyoratchilar so‘nggi tavofni bajo keltirish uchun Makkaga yo‘l oladilar. Kimda kim 
dastlabki marosim umra qilmay H. qilgan bo‘lsa (H. ifrod) tavofdan keyin sa’yni ado 
etishadi Zulhijjaning 11-kunidan 13-kunigacha (ayyom at-tashriq) ziyoratchilar 
qurbonlik qilishda davom etadilar, Mino vodiysiga boradilar, u yerda endi hamma 
ustunlarga qarab 2 kun7 tadan toshcha otadilar (jamrat al-ula, jamrat al-vusta, jamrat 
al-aqaba), o‘z ishlari bilan band bo‘ladilar. 
H.ning asosiy marosimlari aqidaga ko‘ra Muhammad (sav) tomonidan 632 y. "vidolashuv 
H."ida (H. al-vado’") belgilab berilgan Keyinchalik asosiy huquqiy mazhab 
namoyondalari ziyorat marosim-udumlarini bajarishni batafsil ishlab chiqqanlar. H.ning 
g‘oyaviy va siyosiy ahamiyati bugungi kunda ham ulkan. 
O’zbekiston mustaqillikka erishgach, yurtimiz musulmonlariga H. amalini ado etish 
uchun keng imkoniyatlar yaratib berilmoqda.

---

Islom Ensiklopediyasi