Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
ILM al-HADIS, hadis, ilmi hadisshunoslik - hadislarni o‘rganishga bag‘ishlangan ilm 
sohasi. Soxta hadislar sonini ilk islom davridayoq oshib ketgani musulmon ulamolari 
orasida ularga nisbatan tanqidiy yondashish lozim ekanini ko‘rsatdi. Muhaddislar 
muomaladagi soxta hadislarni asldan ajratish uchun ularni sinchiklab o‘rganish 
zaruriyatini anglab yetganlar. Musulmon tankidchiligining asosiy e’tibori hadisning 
mazmuni (matn)ga emas, balki roviylar zanjiri (isnod)ga qaratilgan, isnodning sifatli 
bo‘lishi yetkazilgan ma’lumotning to‘g‘riligiga kafolat hisoblangan, Muhaddislar uchun 
roviylar (ar-rijal) zanjiri (silsila)ni uzluksizligini belgilash muhim bo‘lgan. Roviylarning 
ismi, yashagan yshshari, tarjimai hollarini bilishga harakat qilganlar. Ularning imoni 
sofligi va axloqiy xususiyatlari alohida muhim ahamiyat kasb etgan. Roviylar haqida 
batafsil ma’lumot to‘plash va ularni tanqidiy o‘rganish I. al-H.da alohida yo‘nalish - 
ma’rifat ar-rijol ("roviylar haqida bilim")ni vujudga keltirgan. Bu bilimni har bir bilimdon 
muhaddis egallamog‘i lozim hisoblangan. Roviylarni aniqlash maxsus lug‘at yoki 
isnodlarda nomi zikr etilgan shaxslarning tarjimai hollari bitilgan tabaqot ko‘rinishidagi 
ma’lumotnomalarning yaratilishiga olib kelgan. Bu turdagi asarlarning bizgacha yetib 
kelgani Ibn Sa’d (845 y. v.e.)ning "Kitob tabaqot al-kabir" asaridir. Shu bilan bir qatorda 
"zaif" hadis roviylari haqida ham ma’lumotnomalar yozilgan, mas., "an-Nasoiy" (915 y. 
v.e.)ning "Kitob ad-du’afa" asari. Hadislar tanqidi juda puxta bo‘lgan, shu munosabat 
bilan maxsus istiloxlar paydo bo‘lgan. Hadislar bir xil qiymatga ega bo‘lmasdan, "sahih" 
(ishonchli), "hasan" (yaxshi) va "zaif" (kuchsiz) kabi turlarga bo‘lingan. "Sahih" hadis 
deb to‘liq, hech qanday uzilishsiz roviylari bo‘lgan, roviylarining imoni va fazilatlari hech 
qanday e’tirozga sabab bo‘lmaydigan hadislarga aytiladi. "Hasan" hadis deb, roviylari 
zanjirida uzilish bor bo‘lgan hadislarga aytiladi. Bunday hadislar garchi "sahih"lardan 
pastroq darajada tursa-da, har holda ilohiyot - huquqiy masalalarni yechishda qabul 
etilib, ulardan foydalanilgan. "Zaif" hadis deb hadisning mazmuni shubha tug‘dirsa yoki 
roviylardan biri ishonchga noloyiq deb topilsa, shunday deb atalgan. Bunday hadislar 
faqatgina ulardan turli xildagi o‘git-nasihat yoki yaxshi odob-axloqqa oid misollar 
keltirilgan holdagana qabul qilingan. 
Hadislar tanqidiga 9-a.ning yirik allomalari, musulmon olamida eng ishonchli deb 
hisoblangan olti sahih hadis to‘plamlarining mualliflari: Buxoriy (870 y. v.e.), Muslim 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
122
(875 y. v.e.), Ibn Moja (886 y. v.e.), Abu Dovud as-Sijistoniy (888 y. v.e.), Termiziy 
(892 y. v.e.) va Nasoiy (915 y. v.e.)lar katta hissa qo‘shdilar. 
ILOHIYOT (arab. - xudo to‘g‘risidagi ta’limot) - xudo, uning sifatlari, belgilari va 
xususiyatlari to‘g‘risidagi diniy ta’limot. Muayyan diniy akdda va ular haqidaga ilohiy 
ko‘rsatmalarni o‘rgatadi. I. muqaddas kitoblar, rivoyatlar kelib chiqishining ilohiy 
ekanini, shuningdek ibodatni bajarish bilan bog‘liq bir qator amaliy bilimlar yig‘indisini 
o‘z ichiga oladi. I.ning barcha tizimlari dunyoni yaratgan va uni inson bilolmaydigan 
qonunlar orqali boshqaradigan xudoni tan olishga asoslanadi. Islom dinida I. shakllanish 
davrida xilma-xil I. oqimlari (jabariylar, qadariylar, mutaziylar, murji’iylar va b.) vujudga 
kelgan. Islomda I. ilk shakllanishi davridan boshlab kalom deb atalgan. I. diniy o‘quv 
yurtlarida o‘qitiladi.